آشنایی با تخمک گذاری؛ در طول فرایند تخمک گذاری چه اتفاقی می‌افتد؟

پایش فرآیند تخمک‌گذاری و چرخه‌‌ پریود می‌تواند به شما در درک بهتر عملکرد بدن مانند زمان تخمک گذاری و تغییرات مهمی مثل تاخیر در پریود یا خون‌ریزی غیرقابل‌پیش‌بینی کمک کند.

درحالی‌که بی‌نظمی در چرخه پریود معمولا جدی و خطرناک نیست، اما گاهی اوقات می‌تواند نشان دهنده مشکلات مربوط به سلامتی باشد.

چرخه پریود بخشی از فرایند آماده‌سازی بدن برای بارداری احتمالی در هر ماه است. درک نحوه عملکرد این فرایند بسیار مهم است، چون می‌توانید از این اطلاعات برای باردار شدن، جلوگیری از بارداری یا برای مدیریت بهتر علائم پریود، استفاده کنید و بفهمید که چه زمانی ممکن است مشکلی وجود داشته باشد.

در این مقاله به این سوال پاسخ می‌دهیم که تخمک‌گذاری چیست و در ادامه اتفاقاتی را که در فرآیند تخمک‌گذاری می‌افتد بررسی می‌کنیم.

تخمک گذاری چیست؟

هر ماه در روز چهاردهم چرخه قاعدگی، یکی از تخمدان‌ها یک تخمک بالغ  را آزاد می‌کند که از طریق لوله فالوپ (Fallopian tube) به سمت رحم حرکت می‌کند، به این فرآیند تخمک گذاری گفته می‌شود.

همزمان با تخمک‌گذاری، تغییرات هورمونی اتفاق می‌افتد که این تغییرات رحم را برای بارداری آماده می‌کند. اگر تخمک‌گذاری اتفاق بیفتد و تخمک بارور نشود، پوشش داخلی رحم می‌ریزد و از طریق واژن خارج می‌شود، با توجه به اینکه این اتفاق هر ماه می‌افتد، به آن پریود گفته می‌شود.

تقریبا ‌ماهی یک‌بار، زنانی که دوران بلوغ را گذرانده‌اند، دچار خونریزی پریود می‌شوند. خونریزی معمولا ۳ تا ۱۰  روز طول می‌کشد. برای اکثر زنان، پریود در یک الگوی نسبتا منظم و پیش‌بینی‌پذیر اتفاق می‌افتد. طول زمان چرخه پریود از اولین روز شروع پریود تا اولین روز پریود بعدی است و این چرخه معمولا ‌بین ۲۱ تا ۳۸ روز متغیر است.

نگاهی به مراحل چرخه پریود

چرخه پریود توسط مجموعه‌ای از هورمون‌ها کنترل می‌شود که این هورمون‌ها به دستور دو قسمت از مغز یعنی غده هیپوفیز (Hypophysis) و هیپوتالاموس (Hypothalamus) تولید می‌شوند.

چرخه پریود چیزی فراتر از خود پریود است. در واقع، خونریزی پریود یکی از مراحل این چرخه محسوب می‌شود. مغز، تخمدان‌ها و رحم با هم کار می‌کنند و از طریق هورمون‌ها (سیگنال‌های شیمیایی که از طریق خون از قسمتی از بدن به قسمت دیگر ارسال می‌شوند) برای ادامه چرخه ارتباط برقرار می‌کنند.

چرخه پریود شامل چندین مرحله است. زمان دقیق مراحل چرخه برای هر زن متفاوت است و می‌تواند در طول زمان تغییر کند.

چرخه پریود به طور کلی دارای سه مرحله است:

مرحله اول: فاز فولیکولی (Follicular phase)

این مرحله از چرخه پریود، تقریبا ‌از روز ۱ تا ۱۴رخ می‌دهد که در آن پوشش داخلی رحم کم‌کم ضخیم می‌شود. روز اول، اولین روز خون‌ریزی است (که معمولا خون به رنگ قرمز روشن است) و با تخمک‌گذاری به پایان می‌رسد. 

درحالی‌که خونریزی پریود در اوایل این مرحله اتفاق می‌افتد، تخمدان‌ها هم‌زمان آماده تخمک‌گذاری مجدد می‌شوند. غده هیپوفیز هم هورمونی به نام FSH یا Follicle-stimulating hormone که تحریک کننده فولیکول است، ترشح می‌کند.

این هورمون باعث بالا آمدن چندین فولیکول روی سطح تخمدان می‌شود. فولیکول تخمدان (Ovarian Follicle)، یک کیسه کروی شکل پر از مایع است که تخمک درون آن قرار دارد. بعد از بالغ شدن یکی از فولیکول‌ها، دیگر فولیکول‌ها کوچک می‌شوند. سرانجام، یکی از این فولیکول‌ها غالب می‌شود و تخمک درون آن رشد می‌کند. اگر بیش از یک فولیکول به بلوغ برسد، می‌تواند منجر به دوقلوزایی یا چندقلوزایی شود.

فولیکول بالغ هورمون استروژن (Estrogen) تولید می‌کند که در فاز فولیکولی افزایش می‌یابد و در یکی دو روز قبل از تخمک‌گذاری به اوج خود می‌رسد.

حدود روز دوازدهم، افزایش LH (هورمونی که در تولید مثل  نقش مهمی دارد) و FSH (هورمونی که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود) باعث می‌شود که تخمک از فولیکول آزاد شود.

افزایش LH همچنین باعث افزایش کوتاه مدت تستوسترون (testosterone) می‌شود که باعث افزایش میل جنسی شده که از آن به نام بهترین زمان باروری در چرخه پریود یاد می‌شود.

مرحله دوم: تخمک‌گذاری

رهاسازی تخمک بالغ در حدود روز چهاردهم در نتیجه‌ افزایش LH و FSH اتفاق می‌افتد. پس از رهاسازی، تخمک وارد لوله فالوپ می‌شود. اگر تخمک بارور نشده باشد، پس از حدود ۲۴ ساعت تجزیه می‌شود. بعد از تخمک گذاری هورمون LH باعث می‌شود تا سلول‌های تک داخلی (Theca interna) و باقی‌مانده سلول‌های فولیکولی که پاره شده‌ است، رشد کنند و توده‌ای به نام جسم زرد را تشکیل بدهند.

مرحله سوم: فاز لوتئال (luteal phase)

پس از آزاد شدن تخمک، سطح FSH و LH کاهش می‌یابد و جسم زرد پروژسترون تولید می‌کند. اگر لقاح رخ داده باشد، جسم زرد به تولید پروژسترون ادامه می‌دهد که از ریزش لایه آندومتر جلوگیری کند. لایه آندومتر همان آستر رحم یا به عبارتی دیواره داخلی رحم است.

اگر لقاح رخ نداده باشد، جسم زرد تجزیه می‌شود که باعث کاهش سطح پروژسترون شده و لایه داخلی آندومتر شروع به ریزش می‌کند.

محاسبه دقیق زمان تخمک گذاری

پیگیری چرخه پریود، در تقویم یا به کمک اپلیکیشن پایش پریود مثل اپلیکیشن هرلایف، به شما در محاسبه زمان تخمک گذاری و پایش بعضی از جزئیات خونریزی و علائم کمک می‌کند.

برای این کار، زمان شروع و پایان دوره پریود خود را ثبت کنید و هرگونه درد یا علائم دیگر مانند نفخ، درد سینه و تغییرات خلقی یا رفتاری را که تجربه می‌کنید در اپلیکیشن وارد کنید.

با بررسی چند چرخه، شما می‌توانید الگوهای چرخه خود را پیدا کنید یا بی‌نظمی‌هایی را که در حال رخ دادن هستند تشخیص دهید.

همان‌طور که گفتیم اپلیکیشن‌ هِرلایف به شما برای پایش چرخه پریود کمک می‌کند. اگر پریودهای شما به طور منظم هر ۲۱ تا ۳۸ روز اتفاق می‌افتد، احتمال تخمک‌گذاری شما بسیار زیاد است. 

روش‌های مختلف محاسبه زمان تخمک‌گذاری

علاوه بر پایش پریود با تقویم یا اپلیکیشن، چند روش دیگر هم وجود دارد که می‌تواند به شما برای فهمیدن زمان تخمک گذاری کمک کند که در ادامه این روش‌ها را معرفی خواهیم کرد.

• آزمایش مخاط دهانه رحم

مشاهده تغییرات در میزان و قوام مخاط دهانه رحم می‌تواند به شما در درک چرخه پریود کمک کند. در این روش باید ترشحات واژن خود را قبل و بعد از ادرار با پاک کردن دستمال توالت بررسی کنید.

روش دیگر این است که یک انگشت تمیز را داخل واژن خود قرار دهید تا نمونه‌ای از مخاط را بیرون بیاورید. قوام مخاط را مشاهده و ثبت کنید و از این نمودار برای درک چرخه پریود خود استفاده کنید. مخاط دهانه رحم شما می‌تواند کدر، سفید، زرد یا شفاف باشد. همچنین ممکن است حالت چسبناک یا کششی داشته باشد. برای تشخیص این موضوع می‌توانید از انگشت شست و انگشت سبابه خود کمک بگیرید تا ببینید آیا مخاط کشیده می‌شود یا خیر.

روزهایی که مخاط فراوان و کشیده‌ای وجود دارد، روزهای باروری یا به اصطلاح پنجره باروری (تخمک گذاری) است. البته این یک روش دقیق و بدون خطا برای جلوگیری از بارداری نیست.

• نظارت دمای پایه بدن

این روش به چند ماه پیگیری روزانه نیاز خواهد داشت تا الگوهای خاصی را که در بدن شما اتفاق می‌افتد تعیین کند. دمای بدن در پاسخ به تغییرات هورمونی مربوط به تخمک‌گذاری کمی تغییر می‌کند. معمولا ‌قبل از تخمک گذاری، دمای بدن شما بین ۳۶/۲  تا  ۳۶/۵  درجه سانتی‌گراد است. روز بعد از تخمک‌گذاری، دمای بدن شما حداقل ۰/۵ درجه سانتی‌گراد (به عنوان مثال ۳۶/۷ درجه سانتی‌گراد تا ۳۷/۱  درجه سانتی‌گراد) افزایش می‌یابد و تا زمان پریود در این دما باقی می‌ماند.

برای استفاده از این روش، دمای بدن خود را به محض بیدار شدن و قبل از بیرون آمدن از رختخواب و خوردن صبحانه، بعد از حداقل ۶ ساعت خواب اندازه‌گیری و ثبت کنید. هر روز در یک ساعت مشخص باید با یک دماسنج مخصوص درجه حرارت بدن خود را اندازه‌گیری کنید. 

این روش کمک می‌کند بفهمید آیا تخمک‌گذاری دارید یا خیر. همچنین کمک می‌کند بفهمید چرخه پریودتان چقدر منظم است و مدت آن  چند روزه است. اگر دمای بدن شما در طول چرخه پریودتان تغییر نکند و پریود شما نامنظم باشد، ممکن است تخمک‌گذاری نداشته باشید.

• استفاده از کیت  تخمک گذاری

کیت‌های پیش‌بینی زمان تخمک‌گذاری غلظت هورمون لوتئینیزه (LH) را در ادرار اندازه‌گیری می‌کنند. این هورمون همیشه به مقدار کم در ادرار وجود دارد، اما در ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از شروع تخمک‌گذاری افزایش می‌یابد. کیت‌های پیشرفته‌تر همچنین میزان غلظت هورمون استرادیول (Estradiol) را هم اندازه‌گیری می‌کنند. این هورمون شکلی از استروژن است که در روز تخمک‌گذاری به اوج خود می‌رسد.

دستورالعمل‌ها از یک کیت به کیت دیگر متفاوت است؛ بنابراین قبل از استفاده از کیت تخمک‌گذاری، اطلاعات درج شده روی محصول را با دقت بخوانید.

تخمک‌گذاری چند روز طول می‌‌کشد؟

تخمک‌گذاری فقط یک بار در هر چرخه پریود اتفاق می‌افتد و به طور کلی بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت طول می‌کشد. همان‌طور که در مطالعات مختلف از جمله در وب سایت هلت لاین (healthline) گفته شده است، هر تخمک بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از آزادسازی می‌تواند بارور شود. البته برای باردار شدن نیازی نیست حتما در روز دقیق تخمک‌گذاری رابطه جنسی داشته باشید! همچنین در همین وب سایت می‌خوانیم که اسپرم در بدن زنان می‌تواند به مدت ۵ روز زنده بماند.

پس می‌توان گفت رابطه جنسی در پنجره باروری (شامل پنج روز منتهی به تخمک‌گذاری و روز تخمک‌گذاری) احتمال بارداری را افزایش می‌دهد. در این شش روز، شما بیشترین باروری را در دو یا سه روز قبل از تخمک‌گذاری و روز تخمک‌گذاری دارید.

همان‌طور که گفتیم تخمک بیشتر از ۲۴ ساعت بعد از تخمک‌گذاری زنده نیست و شما معمولا نمی‌توانید تا چرخه پریود بعدی باردار شوید. 

علائم تخمک گذاری موفق چیست؟

این سوال معمولا وجود دارد که آیا می‌توان تخمک‌گذاری را در بدن احساس کرد و تخمک‌گذاری دقیقا چه حسی دارد؟

این اتفاق در زنان مختلف متفاوت است، اما چندین علائم تخمک‌گذاری موفق رایج وجود دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.

قبل و در حین تخمک‌گذاری، تغییرات هورمونی می‌تواند بر کل بدن تأثیر بگذارد و علائم مختلفی را ایجاد کند. این‌ علائم می‌توانند راهی برای تشخیص زمان تخمک‌گذاری باشند.

بسیاری از زنان علائم تخمک‌گذاری را تا پنج روز قبل از آن  و در همان روز اول  تجربه می‌کنند و ممکن است این علائم حتی تا یک روز بعد از تخمک‌گذاری هم ادامه داشته باشد.

اما اگر هیچ نشانه‌ای از تخمک‌گذاری خود مشاهده نکردید، نگران نباشید، این بدان معنا نیست که این اتفاق در بدن شما نمی‌افتد. ممکن است شما از آن دسته از افرادی باشید که هیچ علائمی را تجربه نمی‌کنند. اما تجربه بعضی از علائم تخمک‌گذاری موفق، به پیش‌بینی احتمال وقوع تخمک‌گذاری کمک می‌کند. علائمی مثل:

• تغییرات مخاط دهانه رحم
• درد یا حساسیت در پستان 
• درد خفیف در لگن یا زیر شکم
• لکه‌بینی یا ترشحات سبک
• افزایش میل جنسی 
• حالت تهوع و سردرد
• تغییرات دمای پایه بدن

پریود نامنظم و دلایل آن 

بی‌نظمی در چرخه پریود می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:

• بارداری یا شیردهی
  بی‌نظمی یا تاخیر در پریود می‌تواند نشانه اولیه بارداری باشد. همچنین شیردهی معمولا بازگشت پریود بعد از بارداری را به تاخیر می‌اندازد.
• اختلالات خوردن، کاهش شدید وزن یا ورزش زیاد
  اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی، کاهش شدید وزن و افزایش فعالیت بدنی می‌تواند نظم پریود را بهم بریزد.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic ovary syndrome) یا PCOS
  سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) وضعیتی است که باعث نامنظم شدن چرخه پریود می‌شود؛ چون تخمک‌گذاری ماهانه رخ نمی‌دهد و سطح هورمون‌های مردانه یا آندروژن‌ها (androgens) بالا می‌رود. نتیجه مطالعه‌ای که در مجله آپ تو دیت (uptodate) منتشر شده است، بیان می‌کند که این اختلال تقریبا در ۵ تا ۱۰ درصد از زنان اتفاق می‌افتد.
• نارسایی زودرس تخمدان
  نارسایی زودرس تخمدان به از دست دادن عملکرد طبیعی تخمدان قبل از ۴۰ سالگی گفته می‌شود.
  زنانی که نارسایی زودرس تخمدان دارند، ممکن است سال‌ها پریود نامنظم داشته باشند.
• بیماری التهابی لگن (PID)
  این عفونت اندام‌های تناسلی می‌تواند باعث خونریزی نامنظم پریود شود.
• فیبروئید رحم (Uterine fibroids)
  فیبروم‌های رحمی توده‌های غیرسرطانی رحم هستند که اغلب در سال‌های باروری ظاهر می‌شوند. فیبروم‌های رحمی که لیومیوم (leiomyomas) که میوم (myomas) هم نامیده می‌‌شوند، با افزایش خطر سرطان رحم مرتبط نیستند و تقریبا ‌هرگز به سرطان تبدیل نمی‌شوند. فیبروئید رحم می‌تواند باعث پریود‌های سنگین و دوره‌های طولانی پریود شود.

راهکارهایی برای درمان پریود نامنظم 

برای بعضی از زنان، استفاده از قرص‌های ضدبارداری می‌تواند به تنظیم چرخه پریود کمک کند. البته این قرص‌ها بهتر است زیر نظر پزشک مصرف شوند.

درمان هرگونه مشکل زمینه‌ای مانند اختلال خوردن هم ممکن است کمک کننده باشد. با این حال، بعضی از بی‌نظمی‌های پریود قابل پیشگیری و درمان نیستند.

همچنین در صورتی که موارد زیر را تجربه کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید: 

• قطع ناگهانی پریود به طوری که پریود به مدت بیش از ۹۰ روز متوقف شود و شما باردار نیستید.
• نامنظم شدن پریودهای منظم
• خون‌ریزی بیشتر از ۱۰ روز
• خون‌ریزی شدید (هر یک یا دو ساعت بیش از یک پد یا تامپون مصرف می‌کنید)
• فاصله‌ی بین پریودها کمتر از ۲۱ روز یا بیشتر از ۳۸ روز 
• خون‌ریزی بین دوره‌های پریود
• درد شدید در پریود
• تب و حس بیماری بعد از استفاده از تامپون

کلام آخر

پیگیری علائم تخمک‌گذاری در طول چرخه پریود می‌‌تواند به شما در مشاهده الگوها و پیش‌بینی تغییرات کمک کند. به یاد داشته باشید، شما بدن خود را بهتر از هرکس دیگری می‌‌شناسید. پس اگر چیزی از نظر شما درست نیست، به پزشک مراجعه کنید  تا از بروز هر بیماری یا مشکلی پیشگیری کرده باشید. 

مطالبی که در این مقاله ذکر شد در مورد تخمک گذاری اطلاعاتی را در اختیار شما قرار می‌دهد که هنگام مراجعه به متخصص یک فرصت عالی برای شما است تا بتوانید به درستی در مورد هرگونه تغییر در چرخه پریود و بدنتان صحبت کنید.