انواع روشهای پیشگیری و جلوگیری از بارداری

برای جلوگیری از بارداری روش‌های مختلفی وجود دارند. خانم‌ها با توجه به عوامل مختلف و بر اساس تشخیص پزشک زنان می‌توانند مناسب‌ترین راهکارها را مورد استفاده قرار دهند. البته هر روش پیشگیری از بارداری مزایا و معایبی را به همراه دارد که توجه به آنها بسیار مهم است.

علاوه بر مزایا و معایب روش‌های جلوگیری از بارداری، باید به عوارضی که آنها برای سلامت جسمانی و جنسی زنان دارند، توجه کرد. در ادامۀ این مطلب از مجلۀ هرلایف، شما را با این روش‌ها، مزایا، معایب و عوارض آنها آشنا خواهیم کرد.

پیشگیری از بارداری چیست؟

روش‌های پیشگیری از بارداری به روش‌هایی گفته می‌شوند که برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌شوند. این راهکارها شامل گزینه‌های مختلفی مانند موارد زیر هستند:

• روش‌های پیشگیری از بارداری هورمونی: قرص‌ها، پچ‌ها و آمپول‌ها
• روش‌هایی برای داشتن رابطۀ جنسی محافظت شده: کاندوم و دیافراگم
• دستگاه‌های داخل رحمی (IUD) 
• آگاهی از باروری 
• راه حل‌های دائمی مانند عقیم سازی
• راهکارهای پیشگیری اورژانسی

این روش‌ها با جلوگیری از تخمک گذاری، لقاح یا لانه گزینی تخمک بارور شده کار می‌کنند. البته باید توجه کنید که انتخاب روش مناسب بستگی به سلامت فرد، سبک زندگی و ترجیحات شخصی دارد.

روش های پیشگیری از بارداری

دسته‌ بندی	روش پیشگیری	مزایا	معایب
قبل از رابطه	قرص‌های ترکیبی (استروژن + پروژسترون)	تنظیم قاعدگی، کاهش درد قاعدگی، قابل برگشت بودن	نیاز به مصرف روزانه، عوارض هورمونی (تهوع، سردرد، تغییرات خلقی)
قبل از رابطه	قرص پروژسترونی (مینی‌ پیل)	مناسب برای شیردهی، عوارض کمتر از قرص ترکیبی	حساس به زمان مصرف، احتمال لکه‌ بینی
قبل از رابطه	کاندوم مردانه	محافظت در برابر بیماری‌های مقاربتی، بدون عوارض هورمونی	احتمال پارگی یا جا به جایی، کاهش احساس طبیعی
قبل از رابطه	کاندوم زنانه	کنترل توسط زن، محافظت در برابر بیماری‌ها	گران‌تر از کاندوم مردانه، دشواری در استفاده
قبل از رابطه	دیافراگم	قابل استفادۀ مجدد، بدون هورمون	نیاز به قرارگیری صحیح، اثربخشی کمتر نسبت به برخی روش‌ها
قبل از رابطه	آی‌ یو‌ دی (IUD) مسی	اثر طولانی‌ مدت (تا 10 سال)، بدون هورمون	افزایش احتمال تشدید قاعدگی، نیاز به قرار دادن توسط پزشک
قبل از رابطه	آی‌ یو‌ دی هورمونی	کاهش خونریزی قاعدگی، اثر طولانی‌ مدت	بروز آکنه، تغییرات خلقی یا لکه‌ بینی
قبل از رابطه	ایمپلنت (کاشت زیرپوستی)	تا ۳ سال مؤثر، بدون نیاز به یادآوری روزانه	نیاز به نصب و برداشت توسط پزشک، داشتن عوارض هورمونی
قبل از رابطه	آمپول ضد بارداری	مؤثر تا 3 ماه، مناسب برای افراد فراموش کار	تأخیر در بازگشت باروری، افزایش وزن، تغییرات خلقی
قبل از رابطه	روش طبیعی (محاسبه تخمک‌ گذاری)	بدون هزینه و بدون عوارض جانبی	دقت پایین، نیاز به نظم و شناخت دقیق چرخۀ قاعدگی
قبل از رابطه	توبکتومی و وازکتومی (بستن لوله‌ها – دائمی)	بسیار مؤثر، یک‌ بار برای همیشه	برگشت‌ ناپذیر یا سخت، مناسب برای کسانی که قطعاً فرزند نمی‌خواهند
بعد از رابطه	قرص اورژانسی (لوونورژسترل / اولیپریستال)	استفادۀ آسان، در دسترس بدون نسخه در بسیاری از کشورها	الزام مصرف در اسرع وقت (ترجیحاً تا ۷۲ ساعت)، تهوع، اختلال قاعدگی
بعد از رابطه	آی‌ یو‌ دی مسی (تا ۵ روز بعد)	مؤثرترین روش اورژانسی، قابلیت استفاده در بلند مدت	نیاز به مراجعه به پزشک، درد یا ناراحتی هنگام نصب

روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری

روش‌هایی که به طور طبیعی به پیشگیری از حاملگی می‌پردازند، برنامۀ چرخۀ قاعدگی را پیگیری می‌کنند. توجه به برنامۀ خونریزی پریود و سایر فازهای سیکل قاعدگی مانع از برقراری رابطۀ جنسی در روزهایی با بیشترین احتمال بارداری می‌شود.

روش‌های مانعی (حائل) 

ابزارهایی مانند کاندوم، اسپرم کش‌ها و دیافراگم مانع از رسیدن اسپرم به تخمک می‌شوند. این روش‌ها علاوه بر کاهش احتمال بارداری، مانع از انتقال عوامل عفونت مقاربت جنسی می‌شوند. به همین دلیل به داشتن رابطۀ جنسی محافظت شده کمک می‌کنند.

روش‌های کنترل بارداری هورمونی

در راهکارهای کنترل بارداری هورمونی از هورمون‌های مصنوعی برای جلوگیری از تخمک گذاری یا تغییر پوشش رحم استفاده می‌کنند. انواع رایج قرص‌های ضد بارداری، پچ‌ها، آمپول‌ها، حلقه‌های واژن و ایمپلنت‌ها از این روش‌ها هستند. آنها از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از بارداری محسوب می‌شوند. اما می‌توانند عوارض جانبی مختلفی مانند تهوع، تغییرات خلقی یا افزایش وزن داشته باشند.

دستگاه‌های داخل رحمی (IUD)

IUD‌ها دستگاه‌های کوچکی هستند که در داخل رحم قرار می‌گیرند. IUD هورمونی نیز وجود دارد که پروژستین آزاد می‌کند. از طرفی، IUDهای مسی هم کاربرد دارند که بدون هورمون هستند. آنها برای طولانی مدت (3 الی 10 سال) استفاده می‌شوند. در حالی که بسیار مؤثر بوده و توسط دکتر زنان در رحم قرار داده می‌شوند.

روش‌های اورژانسی جلوگیری از بارداری

پس از رابطۀ جنسی محافظت نشده و برای جلوگیری از بارداری از قرص‌های اورژانسی جلوگیری از بارداری استفاده می‌شود. این روش شامل قرص‌های اضطراری (مانند لوونورژسترل یا ulipristal) و IUDهای مسی هستند. البته اگر در عرض 5 روز به کار گرفته شوند. روش‌های اورژانسی پیشگیری از بارداری را به عنوان مؤثرترین روشی می‌دانند که در اسرع وقت پس از مقاربت استفاده می‌شود.

روش‌های دائمی جلوگیری از بارداری

بر اساس مطالعات مختلف، روش‌های دائمی به عنوان روش‌های برگشت ناپذیر برای افرادی هستند که اطمینان دارند در آینده فرزند جدیدی نمی‌خواهند. برای زنان، توبکتومی بستن لوله‌ها (بستن لوله‌های فالوپ)، و برای مردان، وازکتومی (بریدن مجرای دفران) است.

بهترین روش پیشگیری از بارداری

شاید این سؤال برای شما هم مطرح شده باشد که برای پیشگیری از بارداری چه بخوریم. در حقیقت، هر خانمی برای اینکه وضعیت بارداری خود را مدیریت کند به دنبال بهترین راهی است که در چنین شرایطی به او کمک کند.

برای زنان در دوران شیردهی

برای خانم‌هایی که در دورۀ شیردهی قرار دارند، قرص‌هایی که به مینی پیل هم معروف هستند و تنها پروژسترون دارند و IUD بهترین گزینه‌ها به حساب می‌آیند. این روش‌ها بر شیر مادران تأثیر منفی ندارند. آ یو دی نیز رحم آنها را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد.

زنان تازه ازدواج کرده

خانم‌هایی که به تازگی ازدواج کرده‌اند، برای اینکه با سهولت بیشتری از بارداری جلوگیری کنند، می‌توانند از کاندوم، دیافراگم و یا قرص‌های خوراکی بهره مند شوند. کاندوم غیر هورمونی است، به آسانی استفاده می‌شود و در برابر بیماری‌های عفونت مقاربتی از دستگاه تناسلی محافظت می‌کنند. قرص‌های ترکیبی نیز مناسب هستند، زیرا پریودها را تنظیم کرده و اجازۀ بازگشت سریع امکان باروری به خانم‌ها را فراهم می‌کنند.

خانم‌های زیر 35 سال

به خانم‌های زیر 35 سال که قصد پیشگیری از بارداری را دارند، IUD، ایمپلنت‌ها و قرص‌های پیشگیری از بارداری را توصیه می‌کنیم. این روش‌ها برگشت پذیر بوده و به وضعیت سیکل قاعدگی نیز توجه می‌کنند.

خانم‌های بالای 35 سال

خانم‌های بالای 35 سال اگر مجدداً قصد باردار شدن داشته باشند، می‌توانند از قرص‌های پروژستین و روش‌های دیگر برای داشتن رابطۀ جنسی محافظت شده استفاده کنند. اما اگر قصد فرزندآوری در آینده نداشته باشند، می‌توانند از توبکتومی استفاده کنند.

عوارض و اثرات روش های پیشگیری از بارداری

استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری عوارض مختلفی دارند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.

تأثیر بر سلامت زنان

قرص‌های ضد بارداری می‌توانند عوارض جانبی متعددی مانند تهوع، سردرد، تغییرات خلق و خو و حساسیت پستان ایجاد کنند. استفادۀ طولانی مدت ممکن است خطر لخته شدن خون را به ویژه در بانوان سیگاری یا زنان بالای 35 سال افزایش دهد.

اثرگذاری بر سلامت مردان

قرص‌های جلوگیری از حاملگی برای زنان طراحی شده‌اند، بنابراین آنها به طور مستقیم بر مردان تاثیر نمی‌گذارند. با این حال، اتکا به روش‌های مخصوص زنان برای کنترل بارداری ممکن است منجر به تغییراتی در آیندۀ زندگی مشترک مردان و زنان شود. حتی سلامت روان هر دو گروه را تحت الشعاع قرار می‌دهند.

تأثیر بر تمایلات جنسی

روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری می‌توانند باعث افزایش یا کاهش میل جنسی افراد شوند. بعضی از زنان ممکن است متوجه کاهش برانگیختگی یا نوسانات خلقی شوند، در حالی که گروه دیگری از افراد به دلیل کاهش اضطراب در دوران بارداری، میل جنسی بیشتری را تجربه می‌کنند.

نقش مهم در برنامۀ بارداری در آینده

اکثر زنان پس از متوقف کردن قرص، باروری را دوباره به دست می‌آورند. با این حال، در مواردی، ممکن است چند ماه طول بکشد تا تخمک گذاری طبیعی از سر گرفته شود. بنابراین هیچ گونه تأثیر طولانی مدتی بر توانایی باروری خانم‌ها وجود ندارد.

تأثیرات احساسی و روانی‌‎ 

برخی از کاربران نوسانات خلقی، اضطراب یا حتی افسردگی خفیف را گزارش می‌دهند. این اثرات تا حد زیادی متفاوت هستند. گاهی خانم‌ها به امتحان کردن انواع قرص‌ها نیاز دارند و یا اگر علائم ادامه پیدا کنند، مجبور به تغییر روش‌ها و انتخاب روش مناسب‌تر می‌شوند.

جلوگیری از بارداری بعد از چند وقت

همانطور که تا کنون بررسی کردیم، روش‌های متنوعی برای پیشگیری از بارداری وجود دارند. اما برای هر زمان، کدام یک از روش‌ها، تأثیرگذاری بیشتری دارند؟

• بعد از یک روز: قرص‌های اورژانسی پیشگیری از بارداری از جمله لوونورژسترل تا 95 درصد عملکرد موفقیت آمیز دارند.
• پس از سه روز: بهترین راهکار استفاده از قرص‌های اورژانسی پیشگیری از حاملگی مانند لوونورژسترل یا اولیپریستال است.
• بعد از یک هفته: جایگذاری IUD بهترین راهکار جلوگیری از بارداری به حساب می‌آید.
• پس از دو هفته: روش‌های مقاربت جنسی محافظت شده مانند کاندوم کاربرد دارند. استفاده از هر راهکار بهتر است که تحت نظارت پزشک باشد.
• بعد از یک ماه: داروهای ضد بارداری اورژانسی تأثیرگذار نیستند. اما سایر روش‌ها باید تحت نظر پزشک زنان استفاده شوند.

جلوگیری از بارداری به روش سنتی

علاوه بر روش‌هایی که پیش از این اشاره کردیم، شما می‌توانید از چند راهکار سنتی هم به عنوان روش‌های مکمل استفاده کنید. برای مثال می‌توانیم به استفاده از دمنوش‌های مختلف اشاره کنیم. دمنوش پونۀ گیاهی، تخم گیاه هویج وحشی، روغن گیاه نیم و پاپایا نارس از جملۀ این دمنوش‌ها و چای‌های خوراکی هستند.

اما سایر روش‌ها عبارتند از:

• ممانعت مردان از خالی کردن مایع منی در واژن: در حقیقت مردان می‌توانند پیش از تخلیۀ مایع منی در واژن، آلت تناسلی را خارج کنند. به این ترتیب احتمال لقاح اسپرم و تخمک کاهش می‌یابد.
• بررسی برنامۀ پریود: با بررسی زمان آغاز و پایان خونریزی پریود و زمان تخمک گذاری می‌توان از برقراری مقاربت جنسی در زمان‌هایی که احتمال باروری در بیشترین حد خود است، جلوگیری کرد.
• بررسی دمای پایۀ بدن: خانم‌ها می‌توانند هر روز صبح دمای بدن خود را بسنجند تا از زمان تخمک گذاری مطمئن شوند. این روش در برقراری مقاربت جنسی محافظت شده کاربرد دارد.
• بررسی خروج مایع مخاطی دهانۀ رحم: این روش شامل مشاهده تغییرات در مخاط واژن در طول چرخۀ قاعدگی است. مخاط بارور روشن، چسبناک و لغزنده است.
• روش آمنوره شیردهی (ALM): در 6 ماه اول پس از زایمان استفاده می‌شود. این روش می‌تواند تا 98 درصد مؤثر باشد.

تفاوت روش‌های پیشگیری کوتاه‌ مدت و بلند مدت

روش‌های بلند مدت و کوتاه مدت به صورت روزانه، هفتگی یا در هر دوره استفاده می‌شوند. روش‌های کوتاه مدت با قرص‌های ضد بارداری، کاندوم، پچ‌ها و آمپول‌ها امکان پذیر هستند. آنها برای زنانی که به دنبال روش‌های موقت هستند یا ممکن است در آیندۀ نزدیک قصد بارداری داشته باشند، انتخاب مناسبی به حساب می‌آیند. با این حال، آنها به توجه منظم و استفادۀ مداوم برای مؤثر بودن نیاز دارند. در حالی که روش‌های طولانی مدت، چندین سال کاربرد دارند. حتی ممکن است که این روش دائمی باشد. توبکتومی، وازکتومی و آ یو دی از جملۀ این روش‌ها هستند.

تاثیر استرس و سبک زندگی بر اثربخشی روش‌های پیشگیری

استرس و عادات سبک زندگی می‌توانند بر چگونگی عملکرد برخی از روش‌های جلوگیری از بارداری تأثیر بگذارند. سطح استرس بالا ممکن است تعادل هورمونی و چرخه‌های قاعدگی را مختل کند. همین موضوع می‌تواند قابلیت اطمینان روش‌های طبیعی مانند پیگیری چرخۀ قاعدگی (Period Tracking) را کاهش دهد. استرس همچنین می‌تواند منجر به استفادۀ متناقض از روش‌های کوتاه مدت مانند قرص‌های ضد بارداری و کاهش اثربخشی آنها شود.

علاوه بر این، عوامل مختلف سبک زندگی مانند الگوهای خواب نامنظم، رژیم غذایی نامناسب، مصرف مواد، نوشیدنی‌های الکلی یا استعمال دخانیت و سفر مکرر در مناطق زمانی می‌توانند در یادآوری مصرف قرص یا تزریق به موقع دخالت داشته باشند. حفظ یک روال سالم و مدیریت استرس به موفقیت کلی پیشگیری از بارداری کمک می‌کند.

باورهای نادرست در مورد پیشگیری از بارداری

دربارۀ روش‌های پیشگیری از بارداری نیز باورهای اشتباهی وجود دارند که بهتر است به آنها توجه داشته باشیم:

• باور اشتباه: شما نمی‌توانید در طول چرخۀ قاعدگی خود باردار شوید.

تفکر درست: در حالی که احتمال بارداری در طول چرخۀ قاعدگی و با وجود لکه بینی کمتر است، هنوز هم امکان پذیر است.

• ذهنیت اشتباه: قرص‌های جلوگیری از بارداری باعث ناباروری می‌شوند.

تفکر درست: باروری معمولاً پس از متوقف کردن قرص ضد بارداری به سرعت باز می‌گردد.

• باور اشتباه: کاندوم همیشه مانع از بارداری می‌شود.

باور درست: کاندوم‌ها موثر هستند، اما کامل نیستند. اگر به درستی استفاده نشوند، می‌توانند پاره شده یا جا به جا شوند.

• تفکر نادرست: در هنگام شیردهی نیازی به پیشگیری از بارداری ندارید.

باور درست: تغذیه با شیر مادر می‌تواند باروری را کاهش دهد، اما روشی قابل اعتماد نیست. مگر اینکه کاملاً بررسی شود.

•  باور نادرست: IUD در رحم جا به جا می‌شود.

باور درست: IUDها در رحم باقی می‌مانند و هنگامی که به درستی قرار می‌گیرند، جا به جا نمی‌شوند.

• ذهنیت اشتباه: روش‌های طبیعی به اندازۀ روش‌های مدرن مؤثر هستند.

باور درست: روش‌های طبیعی در مقایسه با روش‌های هورمونی میزان عدم موفقیت بسیار بالاتری دارند.

• تفکر نادرست: فقط زنان باید نگران کنترل بارداری باشند.

باور درست: پیشگیری از بارداری یک مسئولیت مشترک بین شرکای جنسی است.

نکات مهم درباره جلوگیری از بارداری

هنگام استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری بهتر است چند نکتۀ مهم را در نظر داشته باشید:

• هیچ روشی 100% موثر نیست. هر روشی ممکن است که موفقیت آمیز نباشد. هرچند بعضی از روش‌ها (مانند IUD و ایمپلنت) بیش از 99% موثر هستند.
• ثبات مهم است. روش‌هایی مانند قرص یا کاندوم تنها در صورت استفادۀ صحیح و منظم مؤثر هستند.
• بعضی از روش‌ها بدن را در برابر بیماری‌های عفونی مقاربتی محافظت می‌کنند. در واقع، فقط کاندوم (مردانه یا زنانه) می‌توانند خطر ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه جنسی را کاهش دهد.
• نیازهای شما ممکن است در طول زمان تغییر کنند. سن، شرایط سلامتی، سبک زندگی و برنامه‌های خانوادگی می‌توانند روند باروری شما را تحت تأثیر قرار دهند.
• هر روشی عوارض جانبی دارد. روش‌های هورمونی می‌توانند باعث تغییر خلق و خو، افزایش وزن یا خونریزی نامنظم شوند. مهم است که با متخصص زنان و زایمان برای انتخاب بهترین روش مشورت کنید.
• روش اورژانسی پیشگیری از بارداری یک راهکار کمکی است و نه روشی منظم. اگر به سرعت پس از رابطۀ جنسی محافظت نشده استفاده شود، تأثیرگذارتر خواهد بود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

خانم‌ها برای اینکه بهترین روش پیشگیری از بارداری را انتخاب کنند، باید از مشورت پزشک زنان بهره مند شوند. در صورت بروز عوارض جانبی مختلف و یا به منظور تغییر و انتخاب روشی دیگر نیز بهتر است به پزشک زنان خود مراجعه کنند. در این زمینه می‌توان از خدمات کلینیک آنلاین هرلایف استفاده کرد.

خلاصۀ نکات مختلف روش‌های پیشگیری از بارداری

• روش‌های پیشگیری از بارداری برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌شوند. قرص‌ها، پچ‌ها و آمپول‌ها، کاندوم و دیافراگم، IUD، عقیم سازی و قرص‌های اورژانسی ضد بارداری از جملۀ این روش‌ها هستند.
• تهوع، سردرد، تغییرات خلق و خو، حساسیت پستان، افزایش یا کاهش میل جنسی، نوسانات خلقی، اضطراب یا حتی افسردگی خفیف از عوارض استفادۀ روش‌های پیشگیری از بارداری هستند.
• شما برای مشورت با پزشک زنان دربارۀ بهترین روش جلوگیری از حاملگی می‌توانید از خدمات کلینیک آنلاین هرلایف استفاده کنید. مطالعۀ سایر مقالات مجلۀ هرلایف نیز به شما اطلاعات مفیدی ارائه می‌دهد.

پرسش‌های پرتکرار