زایمان زودرس یکی از شرایطی است که ممکن است خانمهای باردار تجربه کنند. زایمان قبل از 37 هفتگی همان زایمان زودرس است که با مشکلاتی برای سلامتی نوزادان همراه است. آن هم به این علت که جنین دورۀ رشد و تکامل خود را طی نکرده است. مهم‌ترین علائم زایمان زودرس شامل انقباضات رحمی منظم، پارگی زودتر از موعد کیسۀ آب و همچنین فشار لگنی و احساس سنگینی هستند. در حالی که، استرس، مشکلات تغذیه، نارسایی دهانۀ رحم، دیابت و فشار خون می‌توانند علل رایج زایمان زودرس باشند.
خانمهای باردار با مدیریت استرس، پیروی از رژیم غذایی سالم و کنار نهادن سیگار و نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند احتمال بروز زایمان زودرس را کاهش دهند.
زایمان زودرس چیست؟
زایمان زودرس (Premature birth)، زایمانی است که قبل از هفتۀ سی و هفتم بارداری رخ می‌دهد. این موضوع می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی برای سلامتی نوزادان شود. شاید به این علت که اندام‌های حیاتی مانند ریه‌ها و مغز گاهی به طور کامل رشد نکرده‌اند. البته نوزادان نارس اغلب برای تکمیل روند رشد خود به مراقبت‌های پزشکی تخصصی در بخش مراقبت‌های ویژۀ نوزادان (NICU) احتیاج دارند. رشد و تکامل نوزاد در بخش NICU، به طور قابل توجهی احتمال زنده ماندن آنها را ارتقا می‌دهد. با اینکه ممکن است بعد از پشت سر نهادن این دوره، همچنان با چالش‌های طولانی مدت مرتبط با رشد، تکامل و سلامت کلی رو به رو باشند.
علل زایمان زودرس
شاید این سؤال برای شما هم وجود داشته باشد که چه عواملی احتمال زایمان زودرس را در هر بارداری افزایش می‌دهند. در پاسخ می‌توانیم به عوامل زیر اشاره کنیم. پزشک زنان با توجه به هر یک از این عوامل می‌تواند مسیر مراقبت از مادر باردار و جنین را به بهترین شکل پیش ببرد.
عوامل مرتبط با بارداری و سلامتی مادر
- ابتلا به انواع عفونت: بروز انواع بیماری عفونی باکتریایی، مانند عفونت‌های دستگاه ادراری یا واژینوز باکتریایی، می‌توانند باعث التهاب شود. همین مسئله با تضعیف غشاهای جنینی باعث زایمان زودرس می‌شود.
- بارداری چندقلویی: بارداری‌های دوقلو، سه قلو یا حتی بیشتر، احتمال زایمان زودرس را به دلیل فشار اضافی بر رحم و احتمال بروز عوارضی مانند پره اکلامپسی افزایش می‌دهد.
- فاصله کوتاه بین بارداری‌ها: باردار شدن با فاصلۀ شش ماه از تولد آخرین فرزند می‌تواند مانع از بهبودی کامل بدن مادر شود. همین عامل، خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.
- بیماری‌های مزمن: شرایطی مانند فشار خون بالا، دیابت و بیماری کلیوی می‌توانند جریان خون را به جفت تحت تأثیر قرار دهند که با آسیب دیدن جنین و بروز زایمان زودرس همراه می‌شود.
- مشکلات رحمی یا دهانۀ رحم: ناهنجاری‌های رحم و نارسایی دهانۀ رحم می‌توانند بارداری را دشوار کند.
- مشکلات جفت: شرایطی مانند جفت سرراهی یا اختلال جفت می‌توانند باعث خونریزی و زایمان زودرس شود.
عوامل محیطی و سبک زندگی
- سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی: این مواد می‌توانند جریان اکسیژن و مواد مغذی را به جنین محدود کنند. در نتیجه خطر زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد را افزایش دهند.
- تغذیۀ نامناسب: کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری، به ویژه اسید فولیک و آهن، می‌تواند رشد جنین را مختل کند و به زایمان زودرس منجر شود.
- سطح استرس بالا: استرس مزمن هورمون‌هایی را آزاد می‌کند که ممکن است باعث افزایش انقباض و بروز مشکلات جسمانی در دوران بارداری شود.
- قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی: آلودگی هوا، آفت کش‌ها و مواد شیمیایی خطرناک می‌توانند بر رشد جنین تأثیر منفی بگذارند و به بروز علائم زایمان زودرس منجر می‌شوند.
ژنتیک و سابقۀ خانوادگی
- سابقۀ خانوادگی: اگر خانم یا بستگان نزدیک او سابقۀ زایمان زودرس داشته باشند، عوامل ژنتیکی یا زیستی را می‌توان در افزایش تجربۀ زایمان زودرس دخیل دانست.
- سن: زنانی که در نوجوانی و به بیانی در سنین کم باردار می‌شوند، به خاطر عدم رشد کامل دستگاه تناسلی گاهی ممکن است با مشکلاتی در بارداری مواجه شوند. در حالی که زنان بالای 35 سال در شرایط بارداری مشکلات دیگری را به خاطر سن بالا تجربه می‌کنند. این عوامل احتمال بروز علائم زایمان زودرس را افزایش می‌دهند.
مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان
علائم و نشانه‌های زایمان زودرس
اگرچه خانمهای باردار در سه ماهۀ اول، دوم و سوم بارداری به طور منظم تحت نظر پزشک زنان خود قرار دارند، اما باید علائم مختلفی که بروز مشکلی را هشدار می‌دهند، در نظر داشت. این علائم و نشانه‌ها عبارتند از:
انقباضات رحمی منظم
خانم‌هایی که در شرایط زایمان زودرس قرار دارند، متوجه انقباضات رحمی منظم می‌شوند. به نحوی که سفت شدن رحم و بافت شکم در فواصل منظم و معمولاً هر 10 دقیقه یکبار یا بیشتر اتفاق می‌افتد. بر خلاف انقباضات براکستون هیکس (Braxton Hicks) که نامنظم و معمولاً بدون درد هستند، انقباضات زایمان زودرس ممکن است به تدریج شدیدتر و در فواصل کوتاه‌تر رخ دهند. این انقباضات می‌توانند باعث ناراحتی یا درد شوند. در حالی که ممکن است با استراحت، نوشیدن آب کافی یا جا به جایی فروکش نکنند.
کمر درد
درد مداوم و خسته کننده‌ای در قسمت پایینی کمر می‌تواند از نشانه‌های اولیه زایمان زودرس باشد. این درد ممکن است متفاوت از کمردردهای معمول مربوط به بارداری باشد. زیرا با حرکت یا استراحت بهبود نمی‌یابد. در حالی که این احتمال وجود دارد که به صورت گذرا یا ثابت باقی بماند و با فشار یا گرفتگی لگن همراه شود.
فشار لگن
بسیاری از زنان قبل از زایمان زودرس، احساس سنگینی یا فشار در ناحیۀ لگن را گزارش می‌دهند. این علامت شبیه به حسی است که بانوان در اواخر بارداری تجربه می‌کنند. این فشار ممکن است ناشی از حرکت نوزاد به سمت دهانۀ رحم باشد. در حالی که فرآیندی است که زودتر از موعد مقرر رخ می‌دهد. در ضمن، می‌تواند با کمردرد یا گرفتگی همراه باشد.
گرفتگی‌های عضلانی مشابه چرخۀ قاعدگی
گرفتگی‌های عضلانی در قسمت پایین شکم که شبیه به گرفتگی‌های قاعدگی هستند، می‌توانند نشانه‌ای از زایمان زودرس باشند. این گرفتگی‌ها می‌توانند خفیف یا شدید باشند. در حالی که ممکن است دائمی یا مقطعی باشند. بر خلاف علائم اذیت کنندۀ معمول بارداری، این گرفتگی‌ها ممکن است در طول زمان شدیدتر شوند و با استراحت یا نوشیدن آب کافی بهبود نیابند.
تغییرات در ترشحات واژن
افزایش ترشحات واژن، به ویژه اگر آبکی، مخاطی مانند یا آغشته به خون باشد، ممکن است نشان دهندۀ زایمان زودرس باشد. ترشحات غیرطبیعی واژن که از نظر قوام، رنگ یا مقدار ترشحات با حالت طبیعی شرایط بارداری فرق دارند، می‌توانند نشانۀ هشدار دهنده‌ای دربارۀ تغییر یا گشاد شدن زودتر از موعد دهانۀ رحم باشند.
نشت مایع آمنیوتیک
نشت مایع آمنیوتیک از واژن می‌تواند نشان دهندۀ این باشد که کیسۀ آب زودتر از حد معمول پاره شده است. این مایع معمولاً شفاف یا زرد کمرنگ است و خروج آن به صورت تدریجی و در حد کم ادامه می‌یابد. به همین دلیل نباید این علامت را نادیده گرفت. زیرا به راحتی می‌تواند احتمال ابتلا به انواع بیماری‌های عفونی و مشکلات دیگر را افزایش دهد.
اسهال یا مشکلات روده
بعضی از زنان قبل یا در طول زایمان زودرس متوجه تغییر عملکرد رودۀ خود مانند اسهال، حالت تهوع یا سایر مشکلات گوارشی می‌شوند. این موضوع ممکن است به دلیل آزاد شدن پروستاگلاندین‌ها در جریان خون مادر باردار رخ دهد. وجود این مادۀ شیمیایی می‌تواند باعث انقباضات رحم و افزایش حرکات روده شود. اگر هم با علائم دیگر زایمان همراه باشد، ممکن است به زنان باردار هشدار دهد که در شرف زایمانی زودتر از موعد مقرر هستند.
عوارض زایمان زودرس
زایمان زودرس برای بانوان باردار و حتی فرزند آنها عوارضی را در کوتاه مدت و یا بلند مدت به همراه دارد. در حالی که برای رفع آنها باید از پزشکان متخصص و روانشناسان کمک گرفت.
عوارض کوتاه مدت
عوارضی هستند که از بدو تولد برای نوزاد اتفاق می‌افتند. از جملۀ این علائم می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- مشکلات تنفسی
- سندرم دیسترس تنفسی (RDS)
- دیسپلازی برونکوپولمونری (BPD)
- آپنۀ نارسائی
- مسائل مربوط به عملکرد قلبی
- مجرای شریانی باز (Ductus Arteriosus-PDA)
- فشار خون پایین (Hypotension)
- آسیب‌های مغزی رایج در نوزادان نارس
- خونریزی داخل بطنی (IVH)
- لکومالاسی اطراف بطنی (PVL)
- مشکلات مرتبط با تنظیم دمای بدن
- افت دمای بدن (Hypothermia)
- ضعف سیستم ایمنی
- افزایش احتمال ابتلا به عفونت
- مشکلات متابولیک
- افت قند خون (Hypoglycemia)
- زردی
عوارض بلندمدت
بعضی از عوارضی که نوزادان به دلیل زایمان زودرس تجربه می‌کنند، طولانی مدت هستند و کیفیت زندگی آنها را حتی تا بزرگسالی هم تحت الشعاع قرار می‌دهند.
- عوارض مغز و اعصاب
- تشنج
- تأخیر در رشد
- اختلالات یادگیری
- اختلالات مغزی و رفتاری مانند اوتیسم و بیش فعالی
- مشکلات بینایی و شنوایی
- کم شنوایی یا ناشنوایی
- بیماری‌های مزمن
- آسم و سایر مشکلات تنفسی
- احتمال بالای ابتلا به عفونت
- ریسک ابتلا به حملات قلبی
راه‌های جلوگیری از زایمان زودرس
پیشگیری از زایمان زودرس شامل بررسی و اجتناب از ریسک فاکتورها، تلاش برای داشتن بارداری سالم، انجام چکاپ‌های دوره‌ای و پیروی از دستورالعمل پزشک زنان است. این روش‌ها عبارتند از:
- مراقبت‌های پیش از زایمان مانند انجام چکاپ‌های دوره‌ای
- پیروی از رژیم غذایی سالم حاوی اسید فولیک، آهن، کلسیم و اسیدهای چرب امگا 3
- نوشیدن آب و مایعات کافی
- پرهیز از استعمال دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی
- مدیریت استرس
- بررسی سلامت مادر و جنین از نظر ابتلای مادر به بیماری‌های عفونی
- بررسی طول دهانۀ رحم
- ایجاد فاصلۀ زمانی مناسب میان بارداری‌ها
روش‌های دارویی پیشگیری از زایمان زودرس
همانطور که توضیح دادیم، زایمان زودرس پیش از سی و هفتمین هفتۀ بارداری اتفاق می‌افتد. پس می‌توان انتظار داشت که علائم زایمان زودرس در 24 هفته یا حتی 28 هفته نیز مشاهده شوند. به همین دلیل بسیاری از شما خانمهای باردار به دنبال داروی پیشگیری از زایمان زودرس هستید.
داروهای پیشگیری از زایمان زودرس از بهترین راهکارها برای کاهش احتمال زایمان زودرس به حساب می‌آیند. از جملۀ این داروها می‌توان به مکمل‌های پروژسترون اشاره کرد. 17-آلفا هیدروکسی پروژسترون کاپروات و پروژسترون واژن با کاهش انقباضات رحمی و التهاب، خطر بروز علائم زایمان زودرس را کم می‌کنند.
داروهای ضد انقباض رحم که به اسم توکولیتیک نیز معروف هستند، برای مدت زمان کوتاه 48 ساعت قابل مصرف هستند. مصرف آن با عقب انداختن زایمان، رشد نهایی ریه را امکان پذیر می‌کند. بهتر است بدانید که بهترین و رایج‌ترین توکولتیک‌ها عبارتند از:
- نیفدیپین (مسدود کننده کانال کلسیم) به انقباضات عضلات رحم کمک می‌کند.
- ایندومتاسین در زایمان زودرس با مهار پروستاگلاندین‌ها، انقباضات رحمی را کاهش می‌دهد.
- تربوتالین (بتا آنتاگونیست) انقباضات رحم را کاهش می‌دهد، اما عوارض جانبی بیشتری نسبت به داروهای دیگر دارد.
- سولفات منیزیم برای محافظت عصبی در زایمان‌های بسیار زودرس پیش از 32 هفته استفاده می‌شود. همچنین می‌تواند علائم زایمان زودرس در شش ماهگی را به تأخیر بیندازد.
علاوه بر موارد فوق، بتامتازون و دگزامتازون که از خانوادۀ کورتیکواستروئیدها هستند، برای جلوگیری از زایمان پیش از 34 هفتگی تجویز می‌شوند. در حالی که آنتی بیوتیک‌هایی مانند اریترومایسین، آمپی سیلین و کلیندامایسین برای کاهش احتمال ابتلا به عفونت باکتریایی واژن تجویز می‌شوند.
روش‌های خانگی پیشگیری از زایمان زودرس
علاوه بر داروها، شما با تغییر سبک زندگی، مدیریت استرس، استراحت و انجام نرمش‌های مناسب می‌توانید از بروز علائم زایمان زودرس جلوگیری کنید. اما مصرف غذاهای حاوی کلسیم، منیزیوم، آهن و ویتامین دی در این زمینه مؤثر هستند. خوراکی‌های سرشار از فیبر، مواد غذایی پروتئینی، امگا 3، پروبیوتیک‌ها و نوشیدن آب و دمنوش‌ها نیز در این راستا فواید قابل توجهی دارند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
خانمهای باردار باید در طی سه ماهۀ اول، دوم و سوم به پزشک زنان خود مراجعه می‌کنند. اما باید به علائمی که در این مطلب نیز به آنها پرداختیم، توجه داشته باشند. چنانچه علائم زایمان زودرس را مشاهده کردند باید موضوع را با پزشک زنان خود در اسرع وقت در میان بگذارند. پزشک با استفاده از راهکارهای مختلف، زایمان زودرس را عقب می‌اندازد.
نکات مهم دربارۀ علائم زایمان زودرس
- انقباضات رحمی منظم، کمر درد، فشار لگن، گرفتگی‌های مشابه قاعدگی، تغییرات در ترشحات واژن، نشت مایع آمنیوتیک و اسهال یا مشکلات روده از علائم زایمان زودرس هستند.
- علل زایمان زودرس در زنان باردار ابتلا به انواع عفونت، بیماری‌های مزمن، مشکلات رحمی یا دهانۀ رحم، سیگار کشیدن، سطح استرس بالا، سابقۀ خانوادگی و سن هستند.
- شما برای اینکه سؤالات و دغدغه‌های خود را در حوزۀ سلامتی با پزشکان متخصص و عمومی مطرح کنید و از مشورت با آنها بهره مند شوید، می‌توانید از خدمات کلینیک آنلاین هرلایف استفاده کنید.
پرسش‌های پرتکرار
انقباضات رحمی، گرفتگی عضلات، کمردرد، تغییرات در ترشحات واژن، نشت مایع آمنیوتیک و مشکلات گوارشی از علائم زایمان زودرس هستند.
نیفدیپین، ایندومتاسین، تربوتالین، سولفات منیزیم، بتامتازون و دگزامتازون از جمله داروهای پیشگیری از زایمان زودرس هستند.
منابع:
