زخم معده چیست و چگونه به وجود می‌آید؟

زخم معده (gastric ulcers) نوعی زخم در بافت معده است. این زخم هنگامی به وجود می‌آید که بافت پوشش محافظ داخلی معده ضعیف شده است. در چنین شرایطی اسید معده به آسانی می‌تواند باعث آسیب این بافت شود. عفونت باکتریایی (هلیکوباکتری پیلوری)، مصرف طولانی مدت مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی، استرس و سیگار کشیدن از عوامل ابتلا به زخم معده هستند.

علائم زخم معده سوزش معده، درد، نفخ، حالت تهوع و در موارد شدید استفراغ خون یا مدفوع سیاه رنگ نشان دهندۀ خونریزی داخلی هستند. در چنین شرایطی پزشکان متخصص داخلی برای درمان زخم معده داروهای آنتی اسید و همچنین آنتی بیوتیک‌ها را تجویز می‌کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر در ادامۀ این مطلب از مجلۀ هرلایف همراه ما باشید.

زخم معده چیست؟

زخم معده نوعی بیماری گوارشی است که طی آن پوشش محافظ داخلی معده تحت تأثیر اسید معدۀ زیاد آسیب می‌بیند. بروز زخم در بافت معده عموماً به دلیل مصرف طولانی مدت مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن و آسپرین یا ابتلا به نوعی عفونت باکتریایی (باکتری هلیکوباکتری پیلوری) به وجود می‌آید. همین موضوع باعث شده که داروهای آنتی اسید و همچنین مسکن‌ها رایج‌ترین نوع داروهای رفع کنندۀ زخم معده باشند. علاوه بر این، توجه به نوع زخم معده درمان انتخابی متفاوت خواهد بود.

انواع زخم معده

زخم معده با توجه به عامل به وجود آورنده، شدت زخم و همچنین موقعیتی از معده که زخم در آن قرار دارد، به انواع مختلفی تقسیم بندی می‌شود. بنابراین سه گروه اصلی gastric ulcers وجود دارند که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت.

انواع زخم با توجه به علت به وجود آورنده

در این قسمت به بررسی انواع عللی می‌پردازیم که باعث ابتلا به زخم معده می‌شوند.

عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری

حضور باکتری هلیکوباکتری پیلوری (H. pylori) باعث ابتلای معده به عفونت باکتریایی می‌شود. باکتری‌ها پوشش داخلی محافظ معده را ضعیف می‌کنند. همین موضوع باعث آسیب پذیری بیشتر این بافت نسبت به اسید معده می‌شود. به مرور، مخصوصاً زمانی که اسید معده بیشتر از حد معمول است، بافت آسیب دیده و زخم در نواحی مختلف معده شکل می‌گیرد. این نوع زخم از شایع‌ترین زخم‌های معده به حساب می‌آید.

مصرف طولانی مدت مسکن‌ها

مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین باعث مهار پروستاگلاندین‌ها می‌شوند. باید توجه داشته باشید که پروستاگلاندین‌ها از معده محافظت می‌کنند. بنابراین کاهش ترشح آنها باعث آسیب دیدن و زخم شدن معده در تماس با اسیده معده می‌شود.

استرس و زخم معده

گاهی افراد به دلیل استرس‌های عاطفی، فیزیکی، بیماری‌ها و سایر عوامل استرس زا با مشکلات معده نیز مواجه می‌شوند. در حقیقت استرس باعث ایجاد تغییر در مکانیسم‌های محافظت کننده از معده می‌شود. از طرفی افزایش استرس با افزایش اسید معده در ارتباط است. در نتیجه بافت معده در این شرایط دچار زخم خواهد شد.

علاوه بر علل فوق، ابتلا به زخم سندرم زولینگر-الیسون و زخم‌های ایدیوپاتیک (Idiopathic Ulcers) باعث زخم معده می‌شوند.

بر اساس موقعیت زخم

آلسر می‌تواند در قسمت‌های مختلف معده مشاهده شود. طبق توضیحی که در سایت هلث لاین (Healthline) ارائه شده است، چهار موقعیت از معده دچار زخم می‌شوند. در انحنای سمت راست معده، نزدیک دوازدهه، نزدیک پیلور (در فاصلۀ کم نسبت به رودۀ کوچک قرار دارد) و انحنای کوچکی نزدیک مری زخم معده ایجاد می‌شود.

انواع زخم معده مطابق با شدت و عوارض

زخم‌هایی که در ناحیۀ معده ظاهر می‌شوند، مزمن، حاد، دارای خونریزی، سوراخ شده (Perforated)، رسوخ کننده (Perforated) و مقاوم (Perforated) هستند. هر کدام شرایط خاصی از بیماری را دارند. به همین دلیل روند درمان برای هر یک فرق خواهد کرد.

علائم زخم معده

همانطور که پیش از این اشاره کردیم، Stomach ulcer از نظر موقعیت زخم‌ها و شدت آنها متفاوت است. اما علائم زخم معده میان بیماران مختلف مشابه هستند. این علائم عبارتند از:

سوزش و درد معده

شاید بتوان گفت که شایع‌ترین علامت، سوزش معده است که معمولاً بین وعده‌های غذایی یا در شب که معده خالی است، اتفاق می‌افتد. خوردن یا مصرف آنتی اسیدها ممکن است به طور موقت این نوع درد را تسکین دهد.

احساس نفخ و پر بودن معده

احساس پر بودن بیش از حد، حتی پس از خوردن مقدار کمی غذا نیز یکی از نشانه های زخم معده به حساب می‌آید. 

تهوع یا استفراغ

 بعضی از افراد مبتلا به Stomach ulcer نیز حالت تهوع را تجربه می‌کنند. در موارد شدید نیز ممکن است استفراغ رخ دهد. البته گاهی شدت این علامت آنقدر زیاد است که همراه با خون خواهد بود.

بی اشتهایی و کاهش وزن ناخواسته

افراد مبتلا به Stomach ulcer به دلیل درد و سوزش معده تمایلی به غذا خوردن ندارند. همین موضوع باعث بی اشتهایی آنها می‌شود. در نتیجه این شرایط کاهش وزن را به دنبال دارد.

سوزش سر دل

به دلیل افزایش سطح اسید معده، بیماران ممکن است که احساس ریفلاکس اسید معده و سوزش سر دل را نیز تجربه کنند.

تیره شدن مدفوع

یکی از علایم زخم معده که نباید نادیده گرفت، تغییر رنگ و سیاه شدن مدفوع است. این تغییر رنگ به دلیل حضور خون در مدفوع است. به همین واسطه می‌تواند خونریزی معده را به شما و پزشک متخصص داخلی هشدار دهد.

خستگی و ضعف

بیمارانی که به دلیل زخم شدن بافت معده خونریزی معده را تجربه می‌کنند، با مسئلۀ کم خونی در زنان و مردان مواجه می‌شوند. به همین واسطه آنمی با ضعف و خستگی همراه خواهد بود.

دلایل بروز زخم معده

دو عامل مهمی که باعث بروز Stomach ulcer شده‌اند، مصرف طولانی مدت مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی و عفونت هلیکوباکتر پیلوری هستند. اما محرک‌هایی مانند سیگار کشیدن، مصرف نوشیدنی‌های الکلی، تحمل استرس زیاد و طولانی مدت و خوردن غذاهای پر ادویه و افزایندۀ اسید معده نیز می‌توانند در بروز و تشدید علائم آلسر معده مؤثر باشند.

در توضیح کامل‌تر می‌توان گفت که استفادۀ مکرر یا طولانی مدت از مسکن‌هایی مانند ناپروکسن و ایبوپروفن می‌تواند باعث کاهش تولید مخاط محافظ و افزایش اسید معده شود. همین موضوع با تحریک معده همراه می‌شود و معده را در برابر زخم‌ها آسیب پذیرتر می‌کند. از طرفی دیگر، هلیکوباکتر پیلوری پوشش مخاطی محافظ معده را تضعیف می‌کند. در ضمن، اسید معده نیز پوشش معده را فرسوده کرده و باعث بروز زخم می‌شود. در حالی که بسیاری از افراد باکتری H. pylori را بدون علائم تجربه می‌کنند، بعضی بیماران متوجه التهاب (گاستریت) و زخم با علائمی شدید می‌شوند.

روش‌های تشخیص زخم معده

تشخیص زخم معده با بررسی پروندۀ پزشکی، معاینۀ فیزیکی و آزمایش‌های تخصصی برای تأیید وجود زخم و شناسایی علت اصلی آن امکان پذیر است.

آندوسکوپی

روش تشخیصی آندوسکوپی دقیق‌ترین روش برای تشخیص زخم معده است. یک لولۀ نازک و انعطاف پذیر با یک دوربین (آندوسکوپ) از طریق دهان وارد دستگاه می‌شود تا پوشش معده را از نظر وجود زخم بررسی کند. در صورت نیاز، یک نمونۀ بافت کوچک (بیوپسی) می‌تواند برای بررسی عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا تغییرات سرطانی گرفته می‌شود.

تست هلیکوباکتر پیلوری

پزشک متخصص داخلی برای اینکه معده را از نظر وجود عفونت هلیکوباکتر پیلوری بررسی کند، می‌تواند تست‌های مختلفی از جمله آزمایش تنفسی اوره (Urea breath test)، تست آنتی ژن مدفوع (Stool antigen test) و تست خون را تجویز کند.

تست بلع باریوم

تست دیگر Barium Swallow و شامل نوشیدن یک مایع حاوی باریم است که بافت داخلی معده را پوشش می‌دهد. به این ترتیب زخم‌ها را بعد از تصویربرداری می‌توان مشاهده کرد. اگرچه امروزه کمتر مورد استفاده قرار می گیرد، اما هنوز هم می‌تواند به شناسایی زخم‌ها کمک کند.

پیشگیری از زخم معده

جلوگیری از زخم معده با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و اجتناب از ریسک فاکتورهایی امکان پذیر است که منجر به تشدید علائم این بیماری می‌شوند. یکی از موثرترین استراتژی‌های پیشگیری از آلسر، پیروی از رژیم غذایی سالم است.

یکی دیگر از اقدامات پیشگیرانۀ مهم، محدود کردن استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و آسپرین است که می‌توانند پوشش معده را از بین ببرند. اگر مصرف NSAIDها ضروری باشد، باید همراه با غذا میل شوند. گاهی نیز نوع مسکن‌ها تغییر می‌کند و مواردی مانند استامینوفن جایگزین آنها می‌شود.

مدیریت استرس از طریق مدیتیشن، ورزش منظم و خواب کافی نیز می‌تواند در جلوگیری از زخم‌ها نقش داشته باشد. علاوه بر این، رعایت نکات دیگر مانند شستن دست‌ها به طور منظم و مصرف مواد غذایی و آب کافی، می‌تواند به جلوگیری از بروز بیماری عفونی H. pylori کمک کند.

درمان‌های دارویی و غیردارویی زخم معده

بیماران می‌توانند برای درمان زخم معده از درمان دارویی و درمان خانگی بهره مند شوند. 

درمان دارویی

داروهایی که برای درمان آلسر مؤثر هستند، عبارتند از:

• آنتی بیوتیک‌ها: اگر Stomach ulcer به دلیل عفونت هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) باشد، ترکیبی از آنتی بیوتیک‌ها مانند آموکسی سیلین، کلاریترومایسین و مترونیدازول برای درمان تجویز می‌شوند.
• مهار کننده‌های پمپ پروتونی (PPIs): این داروها شامل امپرازول، اس امپرازول و لانسوپرازول هستند که تولید اسید معده را کاهش می‌دهند و به بهبود زخم‌ها کمک می‌کنند.
• مسدود کننده‌های گیرنده H2: داروهایی مانند رانیتیدین و فاموتیدین سطح اسید معده را کاهش می‌دهند و باعث بهبود زخم‌های معده می‌شوند.
• آنتی اسیدها: این داروها با خنثی کردن اسید معده باعث تسکین سریع درد زخم می‌شوند. اما علت اصلی را درمان نمی‌کنند.
• داروهای Cytoprotective Agents: داروهایی مانند سوکرالفیت و میزوپروستول به محافظت از پوشش معده و بهبود شرایط کمک می‌کنند.

درمان خانگی

موادی که با مصرف آنها در منزل می‌توانید به درمان زخم معده کمک کنید، عبارتند از:

• پروبیوتیک‌هایی مانند ماست، کفیر و غذاهای تخمیر شده به بازگرداندن تعادل باکتری‌های روده کمک می‌کند. در ضمن می‌تواند به ریشه کن کردن H. pylori کمک کند.
• عسل حاوی خواص ضد باکتریایی است که به رفع H. pylori کمک می‌کند و باعث بهبودی زخم می‌شود.
• سیر نیز دارای اثرات ضد میکروبی است که می‌تواند از درمان عفونت H. pylori پشتیبانی کند.
• آلوئه ورا به دلیل خواص تسکین دهنده، ممکن است به کاهش تحریک معده کمک کند.
• ریشۀ شیرین بیان نیز ممکن است تولید مخاط را در معده افزایش دهد و مانع محافظتی مناسبی ایجاد کند.
• غذاهای غنی از فلاونوئید در میوه‌ها، سبزیجات و چای سبز یافت می‌شود. این مواد به کاهش التهاب و بهبود زخم‌ها در معده کمک می‌کنند.
• اجتناب از مواد غذایی تحریک کننده مانند نوشیدنی‌های الکلی، کافئین و غذاهای تند می‌تواند از تحریک بیشتر معده جلوگیری کند و به درمان زخم‌ها کمک کند.

بهترین رژیم غذایی چه مشخصاتی دارد؟

دستور غذای مناسب زخم معده شامل غذاهای غنی از فیبر، میوه‌ها، سبزیجات و پروبیوتیک‌هاست. این مواد غذایی شرایط هضم را بهبود داده و در ضمن خطر ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) را کاهش می‌دهند. کاهش مصرف غذاهای تند، اسیدی و چرب در کنار اجتناب از مصرف بیش از حد کافئین و نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند به محافظت از بافت داخلی معده کمک کنند. نوشیدن آب کافی و خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر ولی با تعداد بیشتر نیز می‌تواند به هضم غذا و جلوگیری از تولید بیش از حد اسید معده کمک کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

هنگامی که معده درد داشته باشید یا در مدفوع خود خون مشاهده کنید بهتر است به پزشک متخصص داخلی یا فوق تخصص گوارش مراجعه کنید. کاهش وزن غیر قابل انتظار و زیاد هم می‌تواند علامت نگران کننده‌ای باشد. اما باید توجه داشته باشید که گاهی رفلاکس اسید معده باعث آسیب دیدن مری و دشوار شدن بلع غذا می‌شود. در این هنگام نیز مراجعه به پزشک متخصص برای کنترل سطح اسید معده لازم است.

نکات مهم دربارۀ زخم معده

• زخم در ناحیۀ معده نوعی بیماری گوارشی است که طی آن پوشش محافظ داخلی معده تحت تأثیر اسید معدۀ زیاد آسیب می‌بیند.
• عفونت باکتریایی (باکتری هلیکوباکتری پیلوری) و مصرف طولانی مدت و زیاد مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی دو عامل مهم ایجاد آلسر معده هستند.
• آنتی بیوتیک‌ها و انواع گروه‌های داروهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند، در درمان علل ایجاد زخم معده مؤثر هستند. 
• مدیریت استرس، پیروی از رژیم غذایی سالم و همچنین اجتناب از محرک‌هایی مانند کافئین، نوشیدنی‌های الکلی و سیگار در بهبود زخم‌های معده مفید خواهند بود.
• شما با استفاده از خدمات کلینیک آنلاین هرلایف می‌توانید مسیر تشخیص و درمان زخم معده را با مشاورۀ پزشکان متخصص انجام دهید.

پرسش‌های پرتکرار