بیماری سلیاک به عنوان یک بیماری خودایمنی در افرادی که استعداد ژنتیکی دارند، بروز پیدا می‌کند. در این بیماری مصرف گلوتن (نوعی پروتئین) باعث بروز آسیب به روده میشود، در نتیجه بدن قادر به دریافت مواد مغذی نیست. بر اساس داده‌های سایت سلیاک این عارضه حدود 2 درصد از جمعیت کل دنیا را مبتلا کرده است، اما تنها حدود 30 درصد از آن‌ها به درستی تشخیص داده می‌شوند.
این بیماری که در 3 نوع غلات مختلف یعنی گندم، جو و چاودار یا روگن (غلاتی شبیه گندم با ظاهری تیره‌تر و کشیده‌تر) یافت میشود، ممکن است علائمی همچون درد شکم، اسهال و نفخ ایجاد کند. بنابراین افراد مبتلا به سلیاک با مصرف هر نوع مادۀ غذایی حاوی این غلات به آن واکنش نشان داده و عوارض ناخوشایندی همچون ضعیف شدن استخوان‌ها و کم خونی را تجربه می‌کند. درمانی برای این بیماری وجود ندارد اما می‌توان با یک رژیم بدون گلوتن از عوارض آن جلوگیری کرد.
بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک به عنوان یک بیماری خودایمنی ارثی باعث میشود تا بدن به مصرف گلوتن واکنش نشان دهد. بنابراین زمانی که فرد مبتلا به این بیماری گلوتن مصرف کند، سیستم ایمنی بدن او تحریک شده و باعث تولید آنتی بادی‌هایی میشود که به پوشش داخلی روده آسیب می‌زنند. آسیب وارد شده به پرزهای رودۀ کوچک عاملی برای بروز اختلال در جذب مواد مغذی از غذاهاست که نتیجۀ آن کمبودهای تغذیه‌ای در بدن فرد بیمار است.
گلوتن به عنوان یک پروتئین موجود در غلاتی مانند گندم، جو و چاودار، در غذاهای مختلفی همچون پاستا، انواع کیک‌ها و بیشتر نان‌ها، انواع خاصی از سس‌ها، غلات صبحانه و چندین غذای دیگر وجود دارد. تخمین زده میشود که حدود 1 درصد از جمعیت دنیا به سلیاک مبتلا هستند و در صورتی که یکی از بستگان درجه یک شما مبتلا به سلیاک باشد، تا 10 درصد احتمال ابتلا به این بیماری برای شما وجود دارد.
چه کسانی در معرض ابتلا به سلیاک هستند؟
بیماری سلیاک به عنوان یک بیماری خودایمنی در برخی از گروه‌ها بیشتر دیده میشود. این گروه‌ها عبارتند از:
- افراد با اختلالات کروموزومی: افراد مبتلا به سندرم داون، سندرم ترنر یا سندرم ویلیامز، بیشتر در معرض ابتلا به سلیاک هستند.
- افراد مبتلا به دیگر بیماری‌های خودایمنی: افرادی که به بیماری‌هایی مانند دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید، کولیت میکروسکوپی یا بیماری آدیسون مبتلا هستند، احتمال بیشتری برای ابتلا به سلیاک دارند.
- افراد دارای سابقۀ ژنتیکی و نژادی: افراد سفیدپوست و کسانی که سابقۀ خانوادگی ابتلا به سلیاک دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.
- جنسیت: زنان دو برابر بیشتر از مردان به بیماری سلیاک مبتلا می‌شوند.
نکته: برخی از متخصصان بر این باورند که بیماری سلیاک ممکن است کمتر از میزان واقعی خود تشخیص داده شود، زیرا موارد خفیف‌تر آن یا تشخیص داده نمی‌شوند یا با سایر اختلالات گوارشی مانند سندرم رودۀ تحریک پذیر (IBS) اشتباه گرفته می‌شوند.
آیا بیماری سلیاک خطرناک است؟
اگرچه سلیاک تا حد زیادی قابل کنترل است، اما در صورت آسیب مداوم به روده، فرد مبتلا ممکن است با عواقب جدی مواجه شود. رودۀ کوچک وظیفه جذب مواد مغذی از غذا را از طریق پرزهای مخاطی خود بر عهده دارد. هنگامی که این پرزهای روده آسیب می‌بینند، توانایی جذب مواد مغذی به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد که به این وضعیت «سوء جذب مواد غذایی» گفته میشود.
سوء جذب، خود عاملی برای بروز سوء تغذیه و به دنبال آن، کمبود مواد مغذی ضروری در بدن است. این کمبودها خود طیف وسیعی از مشکلات سلامتی را ایجاد می‌کنند. سلیاک در کودکان مانع رشد و تکامل طبیعی آن‌ها شده و منجر به کوتاهی در قد، تأخیر در بلوغ و مشکلات دیگر میشود.
علائم بیماری سلیاک
نشانه‌های بیماری سلیاک بسیار متنوع هستند. این مسئله باعث میشود تشخیص بیماری کمی دشوار باشد. به این صورت که بسیاری از افراد مبتلا ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. برخی تنها پس از مصرف گلوتن دچار مشکلات گوارشی شوند و گروهی دیگر نیز تنها علائم مبهم کمبودهای تغذیه‌ای را بروز دهند. در چنین افرادی بروز کم خونی یک عارضۀ شایع است. علائم بیماری سلیاک در کودکان و بزرگسالان در چندین دسته بندی قرار دارند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
علائم گوارشی
- درد شکم
- نفخ
- گاز
- یبوست
- اسهال
- مدفوع چرب
نشانه‌های کم‌خونی فقر آهن
- ضعف و خستگی
- رنگ‌پریدگی
- دست‌های سرد
- ناخن‌های شکننده یا مقعر
- سردرد
- زخم‌های دهان
سایر علائم سوء تغذیه
- کاهش وزن ناخواسته
- اختلال در رشد کودکان
- تحلیل عضلانی
- مشکلات مینای دندان (سوراخ شدن، لکه‌دار شدن)
- اختلال در قاعدگی یا باروری
- تغییرات خلقی (تحریک‌پذیری در کودکان، افسردگی در بزرگسالان)
نکته: علائم بیماری سلیاک در بزرگسالان (بیش از نیمی از آن‌ها) اغلب به سیستم گوارشی مربوط نمی‌شود.
مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان
علت بیماری سلیاک
بسیاری از بیماری‌های خودایمنی از جمله سلیاک ریشۀ ژنتیکی دارند. تقریباً 97 درصد از افراد مبتلا به سلیاک دارای یکی از ژن‌های خاص مرتبط با این بیماری HLA-DQ2 یا HLA-DQ8 هستند. به عبارت دیگر، وجود این ژن‌ها احتمال ابتلا به سلیاک را بسیار افزایش می‌دهد. البته عوامل دیگری نیز در بروز این بیماری نقش دارند.
بر اساس داده‌های سایت مای کلینیک کلیولند، یکی از فرضیه‌های مرتبط با این بیماری این است که شرایطی مانند استرس‌های شدید فیزیکی، جراحی، بیماری، بارداری و حتی استرس‌های عاطفی می‌توانند با تحریک سیستم ایمنی بدن باعث بروز بیماری شوند. در واقع پزشکان مشاهده کرده‌اند که سلیاک اغلب بعد از چنین رویدادهایی ظاهر شده است. فرضیۀ دیگر نیز نقش میکروارگانیسم‌های موجود در روده را مطرح می‌کند، اما برای تأیید این فرضیه‌ها، تحقیقات بیشتری لازم است.
بیماری سلیاک ممکن است در هر سنی بعد از شروع مصرف گلوتن بروز پیدا کند. با این حال پزشکان دو بازۀ زمانی را برای بروز این بیماری تشخیص داده‌اند. بر این اساس بیماری سلیاک در نوزادان بین سنین 8 تا 12 ماهگی و در میانسالی بین سنین 40 تا 60 سالگی بروز پیدا می‌کند. در اوایل کودکی مصرف مواد خوراکی حاوی گلوتن مانند انواع بیسکویت می‌تواند محرک این بیماری باشد.
عوارض سلیاک
عوارض بیماری سلیاک در واقع همان علائم ناخوشایند بیماری هستند که هر یک خود باعث بروز مشکلات متعددی برای فرد می‌شوند. از آن گذشته، حدود 15 درصد از افراد مبتلا به سلیاک دچار یک بیماری پوستی به نام درماتیت هرپتی فورمس می‌شوند. علائم این بیماری شامل بثورات خارش دار، بروز برجستگی‌های پوستی و حتی تاول در نقاط مختلف بدن همچون آرنج، زانو، باسن یا پوست سر است.
عوارض طولانی مدت سلیاک شامل ضعیف شدن استخوان‌ها (پوکی استخوان)، کم خونی ناشی از فقر آهن و کمبود ویتامین B12 یا کم خونی ناشی از کمبود فولات هستند. گاهی اوقات بیمار ممکن است با برخی عوارض کمتر شایع اما جدی مانند سرطان روده نیز مبتلا شود. زنان مبتلا به سلیاک نیز ممکن است با عوارضی در بارداری مانند وزن کم نوزاد حین تولد مواجه شوند.
راه تشخیص بیماری سلیاک
پزشکان برای تشخیص بیماری سلیاک اغلب از دو روش اصلی استفاده می‌کنند که معمولاً به صورت ترکیبی برای تأیید تشخیص بیماری به کار می‌روند. آزمایشات سلیاک شامل موارد زیر هستند:
آزمایش خون
در این آزمایش تشخیص سلیاک، خون برای بررسی وجود آنتی‌بادی‌های مرتبط با گلوتن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. وجود این آنتی بادی‌ها نشان دهندۀ واکنش سیستم ایمنی بدن به گلوتن است.
بیوپسی رودۀ کوچک
در صورتی که آزمایش خون مثبت باشد، پزشک متخصص گوارش ممکن است برای بررسی آسیب‌های ردوۀ کوچک یک نمونه برداری از بافت روده انجام دهد. اگر برای شما سؤال است که این آزمایش سلیاک چگونه انجام میشود، باید بگوییم که برای انجام این کار متخصص گوارش از روش آندوسکوپی استفاده می‌کند.
در آندوسکوپی یک لولۀ نازک و انعطاف پذیر با دوربینی کوچک از طریق دهان و مری به رودۀ کوچک وارد میشود و از این طریق پزشک می‌تواند داخل روده را مشاهده و بررسی کند. در انتها نیز اگر تشخیص دهد نمونۀ کوچکی از بافت روده را برای بررسی زیر میکروسکوپ برمی‌دارد.
آزمایشات اضافی
پس از تشخیص بیماری سلیاک، پزشک ممکن است آزمایش خون دیگری را برای بررسی کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری تجویز کند. کمبودهای شایع شامل موارد زیر است:
- کم‌خونی فقر آهن
- کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین‌ها
- کمبود ویتامین D
- کمبود الکترولیت‌ها، مانند کلسیم
این کمبودها می‌توانند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامتی داشته باشند و ممکن است بیمار نیاز به درمان با مکمل‌های غذایی داشته باشد.
درمان بیماری سلیاک
درمان قطعی سلیاک امکان پذیر نیست. با این حال این بیماری با چند گام ساده قابل کنترل است، زیرا مهم‌ترین قدم برای درمان بیماری سلیاک، حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی است. در چنین شرایطی بدن دیگر قادر به واکنش به این پروتئین نیست. بعد از حذف گلوتن، رودۀ کوچک شروع به ترمیم می‌کند و خیلی زود پس از آن، شروع به جذب مواد مغذی خواهد کرد. فرد مبتلا برای پیشگیری از آسیب مجدد به روده باید از یک رژیم غذایی بدون گلوتن برای تمام عمر استفاده کند. البته علاوه بر رژیم غذایی محدود، درمان سلیاک با روش‌های زیر نیز ممکن است لازم باشد:
- مکمل‌های غذایی: برای جبران کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری
- داروهای خاص: برای درمان درماتیت هرپتی فورمیس، مانند داپسون
- کورتیکواستروئیدها: برای کاهش التهاب شدید روده (در مواردی که رژیم غذایی به تنهایی کافی نیست.)
- پیگیری مداوم: شامل آزمایش‌های دوره‌ای برای اطمینان از کنترل بیماری
طول عمر بیماران سلیاک
طی اطلاعات به دست آمده از یک مطالعه از سایت سلیاک، افراد مبتلا به سلیاک مرگ و میر کمی دارند. با این حال این میزان افزایش پیدا کرده ست. این یافته حاصل یک مطالعۀ بزرگ و طولانی مدت است که بر روی سوابق پزشکی افراد مبتلا به سلیاک در سوئد بین سال‌های 1969 تا 2017 انجام شده است.
دکتر بنجامین لبهول، محقق ارشد مرکز تحقیقات بیماری‌های سلیاک دانشگاه کلمبیا، در این باره توضیح می‌دهد: «برای درک بهتر این موضوع، فرض کنید 100 نفر بدون بیماری سلیاک را انتخاب کرده و آن‌ها را به مدت 10 سال پیگیری کنیم. در پایان این دوره، 91.4 نفر از آن‌ها همچنان زنده خواهند بود. حال اگر 100 نفر مبتلا به سلیاک را به مدت 10 سال پیگیری کنیم، 90.3 نفر از آن‌ها زنده خواهند ماند.»
این مطالعه نشان می‌دهد که افراد مبتلا به سلیاک در مقایسه با افراد سالم، با خطر مرگ و میر بیشتری مواجه هستند. البته، این افزایش خطر چندان چشمگیر نیست، اما همچنان قابل توجه است.
آیا بیماری سلیاک باعث ناباروری میشود؟
بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که بیماری سلیاک تشخیص داده نشده و پاسخ خودایمنی آن می‌تواند منجر به مشکلاتی در بارداری، سقط جنین مکرر، زایمان زودرس و وزن کم نوزاد حین تولد شود. این وضعیت‌ها به دلیل عوارض ناشی از بیماری مانند سوء جذب مواد مغذی، کمبود ویتامین دی، اسید فولیک و آهن رخ می‌دهند.
تفاوت بین حساسیت به گلوتن و سلیاک
بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن اگرچه هر دو با مصرف گلوتن مرتبط هستند، اما دو وضعیت متفاوت محسوب می‌شوند. در سلیاک به عنوان یک بیماری خودایمنی گلوتن به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و باعث آسیب به رودۀ کوچک میشود. در حساسیت به گلوتن بدن بدون داشتن پاسخ خود ایمنی به گلوتن واکنش نشان می‌دهد اما باعث آسیب به روده نمی‌شود. حساسیت به گلوتن معمولاً عوارض جدی ندارد.
ارتباط بین سلیاک و سرطان
افراد مبتلا به سلیاک بیش از سایرین در معرض ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند سرطان رودۀ کوچک و سرطان لنفوم هستند. با این حال این احتمال ناچیز است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر دچار اسهال یا ناراحتی‌های گوارشی مشابه هستید که بیش از دو هفته طول کشیده‌اند، باید برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید. همچنین در شرایطی که فرزند شما علائم زیر را دارد حتماً به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید:
- رنگ پریدگی
- تحریک پذیری
- اختلال در رشد
- مدفوع بدبو و حجیم
- برآمدگی شکم
خلاصۀ نکات مهم دربارۀ بیماری سلیاک
- بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن به پروتئین گلوتن (موجود در گندم، جو و چاودار) واکنش نشان می‌دهد.
- از علائم گوارشی این بیماری می‌توانیم به درد، نفخ، اسهال و یبوست، علائم کم خونی، کاهش وزن، اختلال در رشد کودکان و مشکلات پوستی اشاره کنیم.
- بهترین روش تشخیص سلیاک، ترکیب دو روش آزمایش خون و بیوپسی رودۀ کوچک است.
- اگر شما یا فرزندتان به بیماری سلیاک مبتلا هستید می‌توانید از بهترین دکتر برای درمان سلیاک از طریق هرلایف کمک بگیرید. همچنین در صورت نگرانی در مورد ابتلا به این بیماری این امکان وجود دارد که از بهترین روش تشخیص سلیاک زیر نظر متخصصین گوارش هرلایف بهره مند شوید.
پرسش‌های پرتکرار
این بیماری در صورت تشخیص به موقع و داشتن رژیم غذایی مناسب قابل کنترل است. اما در صورت عدم کنترل می‌تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد.
عوارض این بیماری شامل سوء تغذیه، پوکی استخوان، عدم رشد کودکان، کم خونی، عدم تحمل لاکتوز، ابتلا به هرپتی فورمیس، بروز نوروپاتی محیطی و در موارد کمتر شایع سرطان هستند.
منابع:
