شایع ترین علل ناباروری در زنان و مردان

زنان و مردان به دلایل مختلفی با مشکل ناباروری مواجه می‌شوند. علل ناباروری در زنان عموماً به مشکلاتی نظیر تنبلی تخمدان، مشکلات تیروئید، آسیب دیدگی‌ لوله‌های فالوپ، اندومتریوز، فیبروم و پولیپ رحم مربوط می‌شود.

از سوی دیگر مردان به دلیل کم بودن تعداد اسپرم‌ها، شکل‌های نامعمول اسپرم‌ها و یا کم بودن حرکت آنها دچار اختلالاتی در باروری می‌شوند. برای اینکه با این علل بیشتر آشنا شوید، ادامۀ این مطلب از مجلۀ هرلایف را مطالعه نمایید.

علل ناباروری در زنان چیست؟

ناباروری در زنان می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. از عدم تعادل هورمونی گرفته تا مشکلات ساختاری و انتخاب شیوۀ زندگی به عنوان علل ناباروری در بانوان یاد می‌شوند. با افزایش سن، به ویژه پس از سن 35 سالگی، کیفیت و کمیت تخمک‌های آنها به طور طبیعی کاهش می‌یابد و احتمال باروری را دشوارتر می‌کند. در ادامه به باقی عللی می‌پردازیم که باعث ناباروری در خانم‌ها می‌شوند.

سن

با افزایش سن، به ویژه پس از سن 35 سالگی، باروری به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. این موضوع به دلیل کاهش تعداد تخمک‌ها و همچنین کاهش کیفیت آنهاست. در سن 40 سالگی، احتمال بارداری طبیعی به شدت کاهش می‌یابد. البته باید توجه داشته باشید که سن، حدود 20 تا 30 درصد بر باروری تأثیرگذار است.

اختلالات هورمونی

عدم تعادل هورمونی یکی از مؤثرترین عوامل بر فرآیند تخمک گذاری در زنان به حساب می‌آید. برای مثال سندرم تخمدان پلی کیستیک، مشکلات هورمونی و افزایش سطح هورمون پرولاکتین از علل مؤثر بر ناباروری به حساب می‌آیند.

اختلالات تخمدانی

گروهی از خانم‌ها به دلایلی مانند عدم تعادل هورمونی، افزایش وزن و کیست تخمدان دچار بی نظمی‌های قاعدگی می‌شوند. همین موضوع احتمال باروری آنها را کاهش می‌دهد. آن هم به این دلیل که زمان تخمک گذاری به سختی تعیین می‌شود و احتمال اینکه مقاربت جنسی به بارداری منتهی شود، کاهش می‌یابد.

آسیب دیدگی لولۀ فالوپ

گاهی مسدود بودن لولۀ فالوپ یا ناهنجاری‌های ظاهری آن مانع از عبور تخمک به سمت رحم می‌شوند. در چنین شرایطی احتمال حاملگی خارج رحمی بیشتر می‌شود. به همین دلیل، احتمال ناباروری زنان افزایش می‌یابد.

مشکلات و ناهنجاری‌های رحمی

بیماری‌هایی مانند آدنومیوز و اندومتریوز، اختلالاتی مانند پولیپ و فیبروم رحم و یا ناهنجاری‌های رحمی به عنوان شایع ترین علل ناباروری به حساب می‌آیند.

مشکلات ژنتیکی

گاهی اوقات وقتی زوجین از پزشک خود می‌پرسند که دلیل ناباروری چیست، پزشک متخصص به آنها دربارۀ احتمال تأثیر مشکلات ژنتیکی، اختلالات ژنتیکی و مسائلی از این قبیل توضیح می‌دهد. سندروم ترنر، ناهنجاری‌های کاریوتایپ و سندرم ایکس شکنندۀ نابالغ (Fragile X syndrome premutation) از جمله اختلالات ژنتیکی مؤثر در ناباروری هستند.

سبک زندگی

سبک زندگی، استعمال دخانیات، مصرف نوشیدنی‌های الکلی و سیگار کشیدن در کنار عدم پیروی از رژیم غذایی سالم، استرس زیاد و ورزش نکردن می‌توانند احتمال ناباروری زنان را افزایش دهند.

بیماری‌های مزمن

بیماری‌های مختلفی مانند دیابت، مشکلات کبد و کلیه و همچنین بیماری‌های خودایمنی به عنوان علل ناباروری زنان به حساب می‌آیند. اما در یک نگاه و به صورت جدول می‌توانیم به اطلاعات زیر اشاره کنیم:

علل ناباروری	میزان تأثیرگذاری (درصد)
سن	20 تا 30
اختلالات هورمونی	25 تا 30
اختلالات تخمک‌ گذاری	25
ناهنجاری‌های رحمی	10
آسیب یا انسداد لوله‌های فالوپ	20 تا 25
اندومتریوز	10 تا 15
مشکلات ژنتیکی	5 تا 10
سبک زندگی	10 تا 15
بیماری‌های مزمن	5 تا 10

علل ناباروری در مردان چیست؟

دلایل مختلفی برای ناباروری مردان ذکر شده‌اند. این علل مربوط به اختلالاتی در عملکرد دستگاه تناسلی، ژنتیک، سبک زندگی و ابتلا به بیماری‌های مزمن می‌شوند.

تعداد کم اسپرم‌ها

یکی از شایع ترین علل ناباروری مردان تعداد کم اسپرم (Oligospermia) است. در حقیقت، اگر تعداد اسپرم‌ها کمتر از حد معمول باشد، احتمال انجام لقاح اسپرم و تخمک کاهش پیدا می‌کند. 30 تا 40 درصد احتمال ناباروری مردان به مسئله Oligospermia ارتباط دارد.

سرعت کم اسپرم‌ها

اگر تعداد اسپرم‌ها به مقدار طبیعی و سرعت حرکت آنها کمتر از حد معمول باشد، همچنان احتمال رسیدن به موقع اسپرم به تخمک کاهش پیدا می‌کند. این مشکل که Asthenozoospermia نام دارد، 10 تا 15 درصد آمار ناباروری مردان را تشکیل می‌دهد.

ظاهر غیرطبیعی اسپرم

اسپرمی که ظاهری غیرطبیعی در سر یا دم خود دارد، نمی‌تواند به درستی تخمک را بارور کند. کیفیت پایین تخمک بارور شده باعث بروز مشکلات در بارداری خواهد شد. این موضوع تنها عامل 10 درصد از ناباروری‌های آقایان به حساب می‌آید.

بیماری واریکوسل

واریکوسل (Varicocele) همان گشاد شدن و پیچ خوردگی عروق خونی نزدیک بیضه‌هاست. این مشکل با افزایش دمای بیضه و کاهش تولید و کیفیت اسپرم همراه است. در حالی که عامل 10 تا 15 درصد ناباروری‌های مردان به حساب می‌آید.

عدم تعادل هورمونی

تغییرات مؤثر بر تستوسترون و سایر هورمون‌های تولید مثل، مانند نوسانات FSH یا LH، می‌توانند منجر به رشد ضعیف اسپرم یا کاهش میل جنسی شوند. این عامل علت ناباروری 5 تا 10 درصد از مردان به حساب می‌آید.

انسداد محل خروج اسپرم

اگر آلت تناسلی دچار انسداد باشد و امکان خروج اسپرم از این اندام وجود نداشته باشد، اسپرمی هنگام مقاربت جنسی وارد دستگاه تناسلی زنانه نمی‌شود. در نتیجه لقاحی نیز صورت نمی‌گیرد.

اختلالات ژنتیکی

بیماری‌های ژنتیکی مختلفی مانند سندرم کلاین فلتر (Klinefelter syndrome)، حذف کوچک کروموزوم Y (Y chromosome microdeletions) یا جهش‌های فیبروز کیستیک (cystic fibrosis mutations) می‌توانند تولید یا عملکرد اسپرم را مختل کنند. به این ترتیب 5 تا 10 از احتمال ناباروری در مردان را به خود اختصاص می‌دهند.

بیماری‌های مزمن و عفونت

بیماری‌های مزمن مانند انواع بیماری خودایمنی، بیماری‌های کبد و کلیه و همچنین بیماری‌های عفونی از علل ابتلای مردان به ناباروری به حساب می‌آیند. آنها با احتمال 5 درصد رخ می‌دهند.

سبک زندگی

ابعاد مختلف سبک زندگی مانند رژیم غذایی ناسالم، مصرف نوشیدنی‌های الکلی، سیگار کشیدن، استرس‌های زیاد و همچنین استعمال دخانیات 10 تا 15 درصد در بروز ناباروری مردان نقش دارند.

مهم ترین علل ناباروری در جهان

اگر بخواهیم نگاهی به مشکل ناباروری در سطح جهان بیندازیم و علل مهم بروز این مسئله را ذکر کنیم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• سن
• اختلالات تخمک گذاری زنان
• بیماری‌ها و ناهنجاری‌های رحمی
• بیماری‌های عفونی مقاربتی
• اختلالات ژنتیکی
• کم بودن تعداد یا سرعت حرکت اسپرم‌ها

مهم ترین علل ناباروری در ایران

اما در ایران هم پزشکان و محققان عللی برای ناباروری در مردان و زنان در نظر گرفته‌اند که بی شباهت به علل جهانی ناباروری نیستند:

• سن
• بیماری‌ها و اختلالات رحمی
• تعداد یا حرکت کم اسپرم‌ها
• مشکلات مربوط به تخمک گذاری
• بیماری‌های مزمن
• بیماری‌های عفونی مقاربتی

چرا با وجود سلامت جسمانی باردار نمی شویم؟

حتی با سلامت جسمی خوب، بارداری ممکن است تحت تأثیر عوامل پنهان مانند عدم تعادل هورمونی، اختلالات تخمک گذاری خفیف یا استرس رخ ندهد. گاهی اوقات مسائلی مانند کیفیت ضعیف تخمک یا اسپرم، بدون آزمایش پزشکی مورد توجه قرار می‌گیرند. عوامل عاطفی و روانی نیز می‌توانند در سکوت بر باروری تأثیر بگذارند.

علائم ناباروری در زنان و مردان

شاید این سؤال برای شما هم وجود داشته باشد که چگونه می‌توان به این موضوع پی برد که خانم یا آقا به مشکل ناباروری مبتلا هستند. در پاسخ می‌توانیم به شایع‌ترین علائم ناباروری زنان و مردان اشاره کنیم.

علائم ناباروری در زنان

• چرخه های قاعدگی نامنظم 
• خونریزی‌های دردناک یا سنگین پریود
• آمنوره (فقدان خونریزی پریود خانم‌ها)
• درد در هنگام مقاربت
• عدم تعادل هورمونی (آکنه، رشد مو در صورت و بدن، افزایش وزن)
• سقط جنین مکرر
• عدم توانایی در باردار شدن بعد از 12 ماه رابطۀ جنسی منظم و محافظت نشده

علائم ناباروری در مردان

• میل جنسی کم 
• اختلال نعوظ یا مسائل مربوط به انزال
• درد، تورم یا توده در بیضه‌ها
• کاهش موهای صورت یا بدن (علائم هورمونی)
• داشتن بیضه‌های کوچک یا سفت
• ناتوانی در بارداری بعد از 12 ماه رابطه جنسی منظم و محافظت نشده

باردار نشدن تا چه زمانی طبیعی است؟

بسیاری از پزشکان متخصص زنان عدم بارداری را در 12 ماه اول رابطۀ جنسی منظم و محافظت نشده برای زوج‌های زیر 35 سال امری طبیعی می‌دانند. اما در مورد زنان بالای 35 سال، متخصصان زنان و زایمان توصیه می‌کنند که اگر بارداری بعد از 6 ماه رابطۀ جنسی منظم رخ نداد، بهتر است که با پزشک متخصص زنان مشورت شود. اگر مشکلات پزشکی شناخته شده‌ای وجود داشته باشند، زوج‌ها ممکن است نیاز به بررسی بیشتر و پیگیری روند درمان داشته باشند.

روش های تشخیص علل ناباروری در زنان و مردان

روش تشخیص	توضیحات
آزمایش خون برای بررسی هورمون‌ها (FSH ،LH، پروژسترون، پرولاکتین)	بررسی سطح هورمون‌ها در زمان‌های مشخص چرخۀ قاعدگی
هیستروسالپینگوگرافی (HSG) برای بررسی باز بودن لوله‌های رحم	عکس‌ برداری از رحم با تزریق مادۀ حاجب برای بررسی انسداد
لاپاراسکوپی برای بررسی اندومتریوز یا انسداد لوله‌ها	جراحی کم‌ تهاجمی برای مشاهدۀ اندام‌های داخلی لگن
سونوگرافی ترانس‌ واژینال برای بررسی تخمدان و رحم	ارزیابی ساختار رحم، اندازۀ تخمدان‌ها و فولیکول‌ها
آزمایش AMH برای بررسی ذخیرۀ تخمدانی	تخمین تعداد تخمک‌های باقیمانده در تخمدان
بررسی پروندۀ پزشکی و سلامت قاعدگی	کمک به تشخیص اختلالات قاعدگی یا تخمک‌ گذاری
آزمایش تجزیه مایع منی (Semen Analysis)	بررسی تعداد، حرکت و شکل اسپرم
آزمایش خون برای بررسی سطح تستوسترون و سایر هورمون‌ها	شناسایی اختلالات هورمونی مؤثر بر باروری
سونوگرافی بیضه برای بررسی واریکوسل یا سایر ناهنجاری‌ها	تشخیص مشکلات فیزیکی در بیضه‌ها یا مجاری
آزمایش‌های ژنتیکی در صورت وجود مشکل شدید اسپرم	برای شناسایی اختلالات کروموزومی یا ژنتیکی
بررسی سابقۀ پزشکی و جنسی مردان	ارزیابی عوامل سبک زندگی و سابقۀ بیماری یا جراحی

سهم زنان و مردان در باروری

طبق آمار مؤسسۀ ملی سلامت (NCBI)، سازمان بهداشت جهانی (Who) و گزارش‌های متعدد انجمن پزشکی باروری آمریکا (ASRM) مسائل مربوط به باروری تقریباً به طور مساوی بین مردان و زنان تخمین زده می‌شوند. حدود 40-50 درصد موارد ناباروری به ناباروری زنان، 30-40 درصد آن به عوامل ناباروری در مردان و 10-20 درصد باقیمانده شامل هر دو شریک یا علل غیر قابل توضیح خواهند بود.

از کجا بفهمیم مشکل نازایی داریم؟

اگر کمتر از 35 سال سن دارید و 12 ماه (یا 6 ماه اگر بیش از 35 سال داشته باشید) بدون باردار شدن رابطه جنسی منظم و محافظت نشده داشته باشید، احتمال ناباروری وجود دارد. چرخه‌های نامنظم قاعدگی، اختلال عملکرد جنسی یا سابقۀ اختلالات تولید مثل نیز نشانه‌هایی از نازایی هستند که باید آن‌ها را در نظر بگیرید.

ناباروری بدون دلیل چیست؟

ناباروری غیرقابل توجیه زمانی است که زوجین با وجود داشتن مقاربت جنسی منظم و محافظت نشده برای یک سال یا بیشتر نمی‌توانند باردار شوند. در این حالت تمام آزمایش‌های باروری استاندارد هیچ گونه ناهنجاری را نشان نمی‌دهند. این وضعیت حدود 10 الی 20 درصد از زوج‌های نابارور را تحت تأثیر قرار می‌دهد و علت دقیق آن ناشناخته مانده است. همین موضوع درمان را چالش برانگیزتر می‌کند.

روش های جلوگیری از ناباروری

برای جلوگیری از ناباروری چند راهکار وجود دارند. این راهکارها عبارتند از:

• داشتن وزن مناسب: کمبود وزن یا اضافه وزن می‌تواند بر سطح هورمون و تخمک گذاری تأثیر بگذارد.
• اجتناب از سیگار کشیدن و الکل: هر دو می‌توانند به سلامت باروری در مردان و زنان آسیب برسانند.
• مراقبت در مقابل بیماری‌های عفونی مقاربتی: از سلامت جسمی و جنسی خود در مقابل بیماری‌هایی مانند کلامیدیا، سوزاک، HPV و HSV محافظت کنید. 
• محدود کردن قرار گرفتن در معرض سموم: اجتناب از مواد شیمیایی مضر، فلزات سنگین و اشعۀ ایکس می‌توانند باروری را تحت تأثیر قرار دهند.
• مدیریت استرس: استرس بالا می‌تواند با تخمک گذاری و تولید اسپرم تداخل داشته باشد.
• بررسی‌های منظم پزشکی: تشخیص زودهنگام مسائلی مانند تولید مثل می‌تواند از عوارض طولانی مدت جلوگیری کند.
• اجتناب از گرمای بیش از حد (برای مردان): سونا، وان آب گرم و لباس زیر تنگ می‌توانند کیفیت اسپرم را کاهش دهند.
• داشتن رژیم غذایی سالم: داشتن رژیم غذایی مناسب برای تنظیم هورمون و سلامت باروری ضروری است.

روش های درمان ناباروری

روش‌های درمان ناباروری مختلفی وجود دارند که در این بین می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

بانوان

• درمان سندروم پیش از قاعدگی
• هورمون درمانی
• جراحی

مردان

• دارو یا هورمون درمانی
• جراحی

کاربردی میان مردان و زنان

• تلقیح داخلی رحمی
• لقاح مصنوعی IVF
• تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم
• تخمک اهدا کننده / اسپرم یا رحم جایگزین
• لقاح محافظت شده
• اصلاح سبک زندگی

نکات مهم دربارۀ شایع ترین علل ناباروری مردان و زنان

• ناباروری در زنان عموماً به دلیل مشکلاتی نظیر تنبلی تخمدان، مشکلات تیروئید، آسیب دیدگی‌های لوله‌های فالوپ، اندومتریوز، فیبروم و پولیپ رحم رخ می‌دهند.
• مردان به دلیل کم بودن تعداد اسپرم‌ها، شکل‌های نامعمول اسپرم‌ها و یا کم بودن حرکت آنها دچار اختلالاتی در باروری می‌شوند.
• شما برای دریافت مشاورۀ پزشکی در حوزۀ ناباروری و سایر حوزه‌های سلامت می‌توانید از خدمات کلینیک هرلایف استفاده کنید.

پرسش‌های پرتکرار