ناباروری چیست؟ اگر حدود یک سال یا بیشتر، برای باردار شدن تلاش کنید و نتیجه‌ای نگیرید، یعنی احتمالاً دچار مشکل ناباروری هستید. اقدام برای بارداری در طول یک سال و با برقراری رابطۀ جنسی محافظت نشده معمولاً سریع به نتیجه می‌رسد. اگر تلاش‌هایتان بی نتیجه بوده، پای مشکلی به میان است که نیاز به پیگیری دارد. این را هم یادتان باشد که هر چقدر که سن زنان بالاتر می‌رود، احتمال باروری در آن‌ها کمتر می‌شود.
بنابراین، اگر زنی بالای ۳۵ سال سن دارد، زمانی مشکوک به ناباروری است که بعد از ۶ ماه تلاش برای بارداری، بچه‌دار نشود. خبر خوب این است که روش‌های متنوعی برای رفع ناباروری وجود دارند. در این مقاله، به شما دربارۀ ناباروری و روش‌های رفع آن می‌گوییم.
ناباروری چیست؟
ناباروری وضعیتی در سیستم تولید مثل است که باعث می‌شود، افراد نتوانند باردار شوند. امکان بروز ناباروری برای همه وجود دارد. مراحل بارداری پرشمار و پیچیده‌اند و اختلال در هر یک از این بخش‌ها می‌تواند باعث ناباروری شود:
- مغز هورمون‌های تولید مثلی را تولید می‌کند که عملکرد تخمدان را تحت کنترل دارند.
- یک تخمک در تخمدان زن بالغ می‌شود.
- تخمدان یک تخمک آزاد می‌کند.
- لولۀ فالوپ تخمک را می‌گیرد.
- اسپرم از واژن عبور می‌کند و از رحم به لولۀ فالوپ می‌رسد.
- اسپرم تخمک را بارور می‌کند تا جنین به وجود بیاید.
- جنین از لولۀ فالوپ به رحم می‌رود تا در آن لانه گزینی کند.
هر اختلالی در یکی از این مراحل، باعث می‌شود که ناباروری شکل بگیرد. ناباروری مشکل بسیار شایعی است و البته با وجود گزینه‌های درمانی مختلف و روش‌های گوناگون موجود، جای نگرانی برای هیچ زوجی باقی نمی‌ماند.
انواع ناباروی چیست؟
ناباروری انواعی دارد که باید دربارۀ هر یک بدانید. این مشکل به دسته بندی‌های زیر تقسیم می‌شود:
- ناباروری اولیه: شما تا به حال، باردار نشده‌اید و پس از یک سال (یا شش ماه اگر ۳۵ سال یا بیشتر دارید) با رابطۀ جنسی منظم و محافظت نشده، باردار نمی‌شوید.
- ناباروری ثانویه: شما نمی‌توانید پس از حداقل یک بارداری موفق، دوباره باردار شوید.
- ناباروری غیرقابل توضیح: دلیل مشخصی برای بچه‌دار نشدن شما وجود ندارد.
مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان
علت ناباروری چیست؟
برخی از علل ناباروری تنها بر یک شریک زندگی تأثیر می‌گذارند، در حالی که برخی دیگر بر هر دو طرف اثرگذارند. عوامل خطر ناباروری مشترک روی زوجها عبارتند از:
- سن؛ به خصوص، قرار داشتن در اواخر دهه ۳۰ یا ۴۰ سالگی در زنان و قرار داشتن در اوایل ۵۰ سالگی در مردان
- مصرف الکل و زندگی در محیط نامناسب؛ استفادۀ زیاد از مشروبات الکلی و قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند مواد شیمیایی، سرب و آفت‌کش‌ها
- اختلالات خوردن؛ از جمله بی اشتهایی عصبی و بولیمیا (Bulimia)
از عوامل دیگری که روی قدرت باروری زنان و مردان اثر می‌گذارند هم باید به این‌ها اشاره کنیم:
- مصرف مواد
- ورزش بیش از حد
- چاقی یا کمبود وزن
- پرتودرمانی یا شیمی درمانی
- عفونت‌های مقاربتی (STIs)
- سیگار کشیدن و استفاده از محصولات تنباکو
- ناهنجاری‌های در مراکز تولید کنندۀ هورمون مغز (هیپوتالاموس یا هیپوفیز)
علت ناباروری زنان
برخی از دلایل ناباروری ریشه در مشکلاتی دارند که فقط مربوط به زن هستند. از این دلایل باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- اختلالات تخمک گذاری (یعنی فرآیندی که در آن تخمدان یک تخمک آزاد می‌کند تا برای لقاح، به اسپرم بپیوندد.)
- ابتلا به اندومتریوز یا ناهنجاری‌های ساختاری واژن، رحم یا لوله‌های فالوپ
- دچار بودن به شرایط خود ایمنی مانند بیماری سلیاک یا لوپوس
- نارسایی اولیۀ تخمدان یا کیفیت پایین تخمک
- عقیم سازی قبل از جراحی (بستن لوله‌ها)
- بیماری کلیوی، بیماری التهابی لگن (PID)
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- اختلالات هیپوتالاموس و هیپوفیز
- اختلالات ژنتیکی یا کروموزومی
- اختلال عملکرد جنسی
- کم خونی داسی شکل
- فیبروم یا پولیپ رحم
- بیماری تیروئید
علت ناباروری مردان
شایع‌ترین علت ناباروری مردان شامل وجود مشکلاتی در شکل، حرکت یا تعداد اسپرم‌های آن‌هاست. سایر علل ناباروری مردان عبارتند از:
- قرار گرفتن بیضه‌ها در معرض گرمای زیاد، به دلیل پوشیدن لباس‌های تنگ، استفادۀ مکرر از جکوزی و سونا و نگه داشتن لپ تاپ یا پدهای گرمایشی روی بیضه‌ها یا نزدیک آن‌ها
- اختلال عملکرد جنسی، مانند اختلال نعوظ، انزال، انزال زودرس یا انزال رتروگراد (Retrograde)
- اختلالات کروموزومی، مانند سندرم کلاین فلتر (Klinefelter syndrome)
- استفادۀ نادرست از استروئیدهای آنابولیک (Anabolic)
- سیاهرگ‌های بزرگ (واریکوسل) در کیسه بیضه
- اختلالات ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک
- عقیم سازی (وازکتومی)
- تستوسترون پایین (هیپوگنادیسم)
- شیمی درمانی یا پرتودرمانی قبلی
- آسیب به کیسه بیضه
علائم ناباروری در زنان چیست؟
علامت اصلی ناباروری، ناتوانی در باردار شدن پس از شش ماه یا یک سال رابطۀ جنسی منظم و محافظت نشده است. ممکن است، علائم دیگری نداشته باشید. اما برخی از افراد این نشانه‌ها را هم دارند:
- درد لگن یا شکم
- خونریزی نامنظم واژینال
- پریودهای نامنظم
- پریود نشدن
در مردان هم علائم شامل اختلالات آلت تناسلی یا مشکلات مربوط به انزال می‌شوند.
عوامل محرک در ناباروری زنان چیست؟
وجود برخی از عوامل و قرار گرفتن در بعضی شرایط، احتمال ناباروری در زنان را بیشتر می‌کند. برای مثال، اگر سن زن بالا و بالاتر برود، احتمال ناباروری هم بیشتر می‌شود. ضمن اینکه کیفیت تخمک هم افت می‌کند. زنان مسن‌تر تخمک‌های کمتری دارند و احتمال ابتلا به بیماری‌های منجر به ناباروری در آن‌ها بیشتر است.
از دلایل دیگری که احتمال ناباروری را بیشتر می‌کنند، باید به این‌ها هم اشاره کنیم:
- سیگار کشیدن
- مصرف بیش از حد الکل
- افزایش یا کاهش شدید وزن
- داشتن اضافه وزن، چاقی یا وزن کم بدن
- استرس بیش از حد فیزیکی یا عاطفی منجر به آمنوره (Amenorrhea) یا همان عدم قاعدگی
آزمایش‌ها و راه‌های تشخیص ناباروری زنان چیست؟
برای بررسی ناباروری در زنان، پزشک ابتدا دربارۀ سوابق سلامت و بارداری فرد از او می‌پرسد. باروری شامل تخمک گذاری تخمک‌های سالم است. در این فرایند، مغز باید سیگنال‌های هورمونی را به تخمدان ارسال کند، تا تخمک آزاد شود. در مرحلۀ بعدی هم تخمک از تخمدان، لوله فالوپ حرکت می‌کند و با اسپرم به لقاح می‌رسد. آزمایش باروری شامل تشخیص مشکل در هر یک از این فرآیندهاست.
این آزمایش‌ها هم می‌توانند به تشخیص یا رد مشکلات ناباروری کمک کنند:
- معاینۀ لگن: پزشک زنان با معاینۀ لگن، به بررسی مشکلات ساختاری یا علائم بیماری می‌پردازد.
- آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند سطح هورمون‌ها را بررسی کند و نشان دهد که آیا تعادل هورمونی وجود ندارد یا تخمک گذاری در جریان است.
- سونوگرافی ترانس واژینال (transvaginal ultrasound): با بررسی درون واژن، مشکلات مربوط به این بخش بررسی می‌شوند.
- هیستروسکوپی (Hysteroscopy): پزشک یک لولۀ نازک و مجهز به نور (هیستروسکوپ) را برای بررسی رحم وارد واژن می‌کند.
- سونوهیستروگرام سالین (SIS): پزشک رحم را با نمک (آب نمک استریل شده) پر می‌کند و سونوگرافی ترانس واژینال انجام می‌دهد.
- سونو هیستروسالپنگوگرام (HSG): پزشک لوله‌های فالوپ را برای بررسی انسداد لوله‌ها با نمک و حباب‌های هوا پر می‌کند.
- هیستروسالپنگوگرام اشعه ایکس (HSG): درمانگر اشعۀ ایکس رنگی تزریقی را هنگام عبور از لوله‌های فالوپ ضبط می‌کند، تا مشخص شود که انسداد وجود دارد یا خیر.
- لاپاراسکوپی (Laparoscopy): متخصص لاپاروسکوپ (لولۀ نازک مجهز به دوربین) را در یک برش کوچک شکمی قرار می‌دهد، تا مشکلاتی مانند اندومتریوز تشخیص داده شوند.
پیشگیری ناباروری در زنان چگونه است؟
اگر تلاش می‌کنید که باردار شوید، با رعایت اقدامات زیر، شانس بارداری را بالا ببرید. با این توصیه‌ها، پیشگیری از ناباروری مقدور می‌شود:
- رژیم غذایی متعادلی داشته باشید و سعی کنید که در محدودۀ وزن مناسب خود قرار بگیرید.
- سعی کنید که در محیطی سالم و به دور از آلاینده‌های شیمیایی زندگی کنید.
- سیگار نکشید، از مواد مخدر استفاده نکنید و الکل ننوشید.
- فعال باشید، اما در ورزش کردن افراط به خرج ندهید.
- لقاح را تا سنین بالا به تعویق نیندازید.
- بیماری‌های مقاربتی را درمان کنید.
باورهای نادرست و اضطراب ناباروری چگونه است؟
متاسفانه، باورهای اشتباه فراوانی دربارۀ ناباروری وجود دارند. این باورها و فشار روحی وارد بر زوجها، در بسیاری از موارد باعث بروز اضطراب و اختلالات افسردگی می‌شوند. از جمله باورهای اشتباه در زمینۀ ناباروری موارد زیر هستند:
- ناباروری فقط مشکل زنان است؛ در حالی که، ناباروری می‌تواند ریشه در مشکلات مردانه، دلایل مشترک یا حتی عواملی داشته باشد که علت مشخصی ندارند.
- ناباروری نوعی نقص و عیب است؛ چنین چیزی نیست و عوامل بسیار متنوعی روی روند پیچیدۀ بارداری اثر می‌گذارند.
- ناباروری به معنای شکست است؛ بسیاری از زوجها چنین حسی دارند و با باردار نشدن دچار انزوا، احساس گناه و شرم می‌شوند. این اشتباه است و بارداری فقط بخشی طبیعی از فرایندی بیولوژیک است و انسان‌ها از روی آن قضاوت نمی‌شوند.
راهکارها و روش‌های درمان ناباروری در زنان چیست؟
برخی از زوجها برای باردار شدن، از فناوری کمک باروری (ART) استفاده می‌کنند. این فناوری به روش‌هایی گفته می‌شود که اسپرم و تخمک را در مسیر لقاح کنترل می‌کنند. برای افزایش احتمال بارداری، از داروهایی برای تحریک تخمک گذاری استفاده می‌شود:
- لقاح آزمایشگاهی (IVF): شامل بازیابی تخمک‌ها از تخمدان و قرار دادن آن‌ها با اسپرم در ظرف آزمایشگاهی است. اسپرم تخمک‌ها را بارور می‌کند. پزشک یک تا سه تخمک بارور شده (جنین) را به رحم، انتقال می‌دهد.
- تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): این روش در طی فرآیند (IVF) انجام می‌شود. متخصص جنین شناسی اسپرم را مستقیماً به هر تخمک تزریق می‌کند. سپس، یک تا سه جنین به رحم منتقل می‌شوند.
- لقاح داخل رحمی (IUI): پزشک از لولۀ بلند و نازکی برای قرار دادن اسپرم به طور مستقیم در رحم استفاده می‌کند. به این روش لقاح مصنوعی هم می‌گویند.
- کمک به باروری با شخص ثالث: زوجها می‌توانند از تخمک، اسپرم یا جنین اهدایی استفاده کنند. برخی از زوجها به ناقل حاملگی یا جانشین مادر نیاز دارند.
برای ناباروری چه زمانی و به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
اگر سنتان زیر ۳۵ سال است و بعد از یک سال تلاش برای بارداری، بچه دار نشده‌اید، باید به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که بالای ۳۵ سال هستید و شش ماه تلاش برای بارداری به نتیجه نرسیده، به متخصص زنان یا فوق تخصص ناباروری مراجعه کنید. اگر ۴۰ سال یا بیشتر دارید، پس از کمتر از شش ماه تلاش، باید به دنبال ارزیابی وضعیت و معالجه باشید. با افزایش سن، شانس بارداری کاهش می‌یابد. به عنوان مثال، یک زن ۲۵ ساله در هر سیکل قاعدگی، بین ۲۵ تا ۳۰ درصد شانس باردار شدن دارد. با رسیدن به ۴۰ سالگی، شانس بارداری در هر چرخه، کمتر از ۵ درصد می‌شود.
اگر عاملی مانند ابتلا به نوعی بیماری هم در میان است، باید برای بارداری از متخصص کمک بگیرید. ابتلا به مشکلاتی مانند نارسایی زودرس تخمدان، اندومتریوز شدید، یا بیماری‌های مربوط به رحم هم شانس بارداری را کم می‌کنند. پس اگر به این‌ها دچار هستید، باید به پزشک مراجعه کنید. امکان دارد که متخصص زنان مراجعه به فوق تخصص باروری، اورولوژیست یا متخصص غدد را به زوجها توصیه کند.
ناباوری زنان و مردان؛ مشکلی شایع با روش‌های درمان متنوع
- زنان بالای ۳۵ سالی که بعد از شش ماه تلاش باردار نشده‌اند، احتمالاً نابارورند.
- زنان زیر ۳۵ سال که بعد از یک سال تلاش، باردار نشده‌اند، احتمالاً نابارورند.
- ناباروری فقط مشکلی زنانه نیست و شاید اشکال از مردان باشد.
- ناباروری نقص و عیب نیست و دلایل متنوعی روی وقوع آن اثر می‌گذارند.
بله، عفونتی مانند کلامیدیا منجر به بیماری التهابی لگن (PID) می‌شود. (PID) عفونتی است که می‌تواند برای همیشه به لوله‌های فالوپ، رحم یا تخمدان‌ها آسیب برساند.
خیر. مطالعات نشان می‌دهند که استفاده از کنترل بارداری به باروری در آینده آسیبی نمی‌زند.
اندومتریوز یک عامل مهم و تهدیدکنندۀ باروری است. حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از افراد مبتلا به اندومتریوز، ناباروری را تجربه می‌کنند.
منابع:
