یائسگی مانند هر اتفاق دیگری در زندگی، با رمز و رازهایی همراه است که داستان آن برای هر شخص متفاوت است. گاهی از دوران یائسگی به عنوان یکی از سخت‌ترین دوره‌های زندگی یاد می‌کنند، چرا که علاوه بر مشکلات فیزیولوژیکی که برای خانم‌ها اتفاق می‌افتد، عدم آگاهی کافی از یائسگی نیز بر سختی آن می‌افزاید. اما آیا واقعا دوران یائسگی دوران سختی است؟ و چه کنیم که این دوران راحت‌تر سپری شود؟
ما در این مقاله به شما کمک می‌کنیم تا اطلاعات کاملی از دوران یائسگی به دست بیاورید و بتوانید این دوران را با آرامش طی کنید.
مفهوم یائسگی:
چرخه زندگی فیزیولوژیک خانم‌ها به چهار مرحله تقسیم می‌شود؛ تولد، بلوغ، باروری، یائسگی. از لحاظ علمی، به خانمی یائسه اطلاق می‌شود که ۱۲ ماه از آخرین پریود او گذشته باشد. ممکن است در این میان، خانمی شش ماه پریود نشود و بعد از شش ماه پریود شود؛ با پریود شدن در هر ماهی باید شمارش ماه‌ها از ابتدا انجام شود. در صورتی که خانمی پس از گذشت ۱۲ ماه متناوب پریود نشود، به او یائسه می‌گویند.
خانم‌ها غالبا در سنین ۴۵ تا ۵۵ سال یائسه می‌شوند، اما این سن قطعی نیست و یائسگی می‌تواند در هر زمانی (زودتر یا دیرتر) رخ دهد.
دوران پیش از یائسگی:
اکثر خانم‌ها از ۴ سال قبل از شروع دوران یائسگی، علایم آن را احساس می‌کنند. گروه کمی از خانم‌ها، نشانه‌های یائسگی را ۱۰ سال پیش از دوران یائسگی می‌بینند، طبق مطالعه‌ای که در وب سایت هلت لاین (healthline) منتشر شده از هر ۱۰ زن ۱ نفر ممکن است ۱۲ سال علائم یائسگی را با خود به همراه داشته باشد. علائم دوران پیش از یائسگی شبیه دوران یائسگی است، با این تفاوت که در این دوران پریود گاه و بیگاه هم رخ می‌دهد.
سال‌های آخری که منتهی به یائسگی می‌شوند را دوران نزدیک به یائسگی می‌نامند. با نزدیک‌شدن به یائسگی، تخمدانها استروژن کمتری تولید می‌کنند. از این رو، یکی‌از ابتدایی‌ترین و شایع‌ترین علائم نزدیک‌شدن به یائسگی تغییر در نظم پریودهاست (دراین دوران ممکن است بارها پریود متوقف و دوباره شروع شود).
در مرحله پیش از یائسگی، تعداد تخمک‌های بانوان در تخمدان کاهش می‌یابد. از آنجایی که تخمک گذاری یا رهاسازی تخمک باعث پریود می‌شود، بنابراین در پی کم شدن تعداد تخمک‌ها، فاصله پریود بیشتر و در نهایت متوقف خواهد شد.
در برهه‌ای از زمان تخمدانها تولید کافی استروژن (Estrogen) را متوقف می‌کنند، این همان موقعی است که پریود قطع می‌شود. با این‌حال تا یک سال بعد از پایان آخرین پریود، شانس باردارشدن کاملا صفر نخواهد بود.
سن شروع یائسگی:
خانم‌ها به طور میانگین در سن ۵۱ سالگی دچار یائسگی می‌شوند. ژنتیک و شرایط عمومی سلامت دو عنوانی هستند که در تخمین زمان یائسگی مهم هستند. مثلا اگر خانمی عمل برداشتن تخمدان را انجام داده باشد، احتمالا دوران یائسگی کمی بعد از آن شروع خواهد شد.
از طرف دیگر، با پرس و جو درباره سن یائسگی اقوام درجه اول، می‌توانید مدت زمان تقریبی آن را بدست آورید؛ چرا که ژنتیک نقش بسیار مهمی در سن شروع یائسگی دارد.
در صورتی که نمی‌دانید یائسه شده‌اید یا خیر، با پزشک مشورت نمایید. دکتر با تهیه شرح حال (نظیر سوال در مورد وجود علائم یائسگی و درخواست یک‌سری آزمایش (مثل تعیین FSH و HCG خون) این حالت را تشخیص می‌دهد.
مدت زمان یائسگی:
دوران یائسگی می‌تواند چند ماه یا چند سال طول بکشد. این امر، قانون خاصی ندارد و با توجه به شرایط خاص بدنی و ژنتیک خانم‌ها، متغیر است.
اما باید توجه کنید که تغییرات یائسگی یک فرآیند کند است. معمولا این فرآیند ۷ سال زمان می‌برد، اما ممکن است تا ۱۴ سال نیز طول بکشد.
درصد کمی از خانم‌ها، یائسگی را قبل از 40 سالگی تجربه می‌کنند. برخی از خانم‌ها نیز بین ۴۰ تا ۴۵ سالگی یائسگی را تجربه می‌کنند که به این امر، یائسگی زودرس می‌گویند.
یائسگی زودرس:
سابقه خانوادگی دلیل معقولی است که می‌تواند زمان شروع یائسگی را تخمین بزند. اگر اعضای خانواده شما دچار یائسگی زودهنگام شده باشند، به احتمال زیاد شما هم یائسگی زودهنگام را تجربه خواهید کرد.
در مقاله وب سایت هلت لاین (healthline) طبق تحقیقی که در سال ۲۰۱۷ انجام شده است، دخترانی که در سن ۱۱ سالگی و یا زودتر اولین پریود خود را تجربه کرده باشند، ۸۰ درصد بیشتر از کسانی که در ۱۲ یا ۱۳ سالگی پریود شده‌اند احتمال دارد که تا قبل از ۴۰ سالگی یائسه شوند.
عوامل زیر می‌توانند باعث یائسگی زودرس شوند:
- برداشتن هر دو تخمدان یا اوفورکتومی (Oophorectomy)؛
- فرسایش تخمدان (هورمون تراپی، جراحی یا روش‌های رادیولوژی می‌تواند باعث شود که خانم‌ها دچار تومور گیرنده استروژن شوند)؛
- پرتودرمانی لگن: جراحت لگن که باعث آسیب شدید یا از بین رفتن تخمدانها شود؛
- وجود نقایص کروموزومی مانند سندرم ترنر (Turner syndrome)؛
- استعداد ژنتیکی (زنانی که سابقه یائسگی زودهنگام در خانواده‌شان وجود دارد، بیشتر احتمال دارد که زود یائسه شوند)؛
- بیماری‌های خودایمنی (مثل بیماری تیرویید و لوپوس(Lupus)).
علائم یائسگی:
علائم یائسگی، علائم ثابتی نیستند و برای هر خانم فرق می‌کند. شرایط سلامتی خانم‌ها مانند سرطان و یا برداشتن تخمدانها؛ سبک زندگی مانند کشیدن سیگار، می‌تواند روی تشدید علائم یا مدت زمان آن تاثیر داشته باشد.
علائم یائسگی عبارتند از:
- خشکی واژن
- مشکلات خوابیدن
- افزایش وزن
- افسردگی
- عصبی شدن
- مشکلات تمرکز کردن
- مشکلات حافظه
- کم شدن میل جنسی
- خشکی پوست، خشکی دهان و چشم‌ها
- افزایش ادرار
- تغییرات سینه‌ها
- سردرد
- تپش قلب
- نازک شدن و یا ریزش مو
- موی زائد
- گر گرفتگی (بیش از ۷۵ درصد از خانم‌ها، گر گرفتگی را تجربه می‌کنند)
- فقدان استروژن باعث ایجاد تغییراتی در واژن می‌شود: آستر واژن نازک و خشک می‌شود و این حالت می‌تواند موجب ایجاد درد در موقع آمیزش گردد. هم‌چنین ممکن است واژن نسبت به کسب عفونت مستعد گردد که در این صورت با سوزش و خارش همراه خواهد بود.
- دستگاه ادراری نیز با افزایش سن تغییراتی پیدا می‌کند: پیشابراه (مجرایی که ادرار را از مثانه به بیرون می‌آورد) ممکن است خشک، متورم یا تحریک‌پذیر شود. بعضی زنان نیاز پیدا می‌کنند که بیشتر از سابق به دستشویی بروند. احتمال عفونت مثانه بعداز یائسگی افزایش می‌یابد.
- با تغییر در تولید دو هورمون استروژن و پروژسترون (Progesterone)، دو هورمونی که توسط تخمدان تولید می‌شوند، تراکم استخوانی بانوان کمتر می‌شود و مصرف انرژی بدن دستخوش تغییرات می‌شود. بنابراین سلول‌های چربی هم تغییر می‌کنند و وزن خانم‌ها سریعتر از قبل بالا می‌رود.
علت یائسگی
یائسگی یک فرآیند طبیعی است که در اثر کهولت تخمدانها و تولید کمتر هورمون‌های بارور اتفاق می‌افتد. در حقیقت، فولیکول‌های فعال تخمدان از بین می‌روند. این فولیکول‌ها وظیفه تولید و رهاسازی تخمک از جداره‌ی تخمدان را بر عهده دارند که باعث پریود و باروری می‌شود.
هورمون‌های زیر در پیدایش یائسگی تاثیر دارند:
- استروژن
- پروژسترون
- تستوسترون (Testosterone)
- هورمون تحریک‌کننده فولیکول (Follicle Stimulating Hormone) یا FSH
- هورمون لوتئینی (Luteinizing Hormone) یا LH
درمان دارویی:
یائسگی بیماری نیست که درمان داشته باشد! تنها برخی از داروها باعث کم شدن علائم آزاردهنده آن می‌شوند.
- اولین راه درمان علائم یائسگی، استروژن تراپی است. این روش خطری ندارد و در زمینه‌های دیگر نیز یاری‌رسان است. مثلا قرص‌های ضد بارداری در دوز پایین تاثیر خوبی دارند و خانم‌هایی که از خونریزی شدید رنج می‌برند، می‌توانند از IUD (Intrauterine Device) حاوی پروژسترون استفاده کنند.
استروژن برای درمان علامت اصلی یائسگی یعنی گُرگرفتگی به کار می‌رود. هم‌چنین خشکی واژن را کم کرده و می‌تواند به کاهش بعضی تغییراتی که موجب بروز مشکلات دستگاه ادراری می‌شود نیز کمک کند. استروژن به کاهش ریسک سرطان روده بزرگ یا کولون (Colorectal Cancer) نیز کمک می‌نماید.
- همانند هر داروی دیگری، مصرف هورمون‌ها نیز خالی از خطر نیست. در خانم‌ها (به غیر از خانم‌هایی که رحم خود را برداشته‌اند)، استفاده از استروژن تنها ریسک سرطان اندومتر (Endometrial cancer) را افزایش می‌دهد؛ زیرا استروژن موجب رشد لایه داخلی رحم می‌شود. استفاده از قرص‌های صرفا دارای پروژستین (Progestin) همراه با استروژن به کاهش ریسک مشکلات ادراری کمک خواهد کرد. منتها عیب استفاده از پروژستین آن است که ظاهرا موجب افزیش ریسک سرطان سینه می‌شود. هم‌چنین زنان یائسه ممکن است با مصرف آن مجددا دچار خونریزی شوند (هرچند این حالت فقط مدت کوتاهی رخ خواهد داد).
یائسگی باعث کاهش تراکم استخوان می‌شود. گزینه‌های دیگری برای جلوگیری از تجزیه استخوان‌ها وجود دارند: مثل بی‌فسفونات‌ها (bisphosphonate) و یا تنظیم‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMS) دارویی به‌نام Calcitonin نیز تجزیه استخوانی را آهسته می‌کند (که ممکن است به‌صورت تزریقی یا به‌شکل اسپری بینی تجویز شود). بی‌فسفونات‌ها برای افزایش تراکم استخوان و کاهش ریسک شکستگی داده می‌شوند؛ هورمون پاراتیرویید (Parathyroid Hormone) نیز بدین‌منظور به‌کار می‌رود.
- برخی داروهای ضد افسردگی نیز در تسکین برخی علائم یائسگی موثر است.
- زنانی که بعداز یائسگی به‌خاطر مصرف هورمون‌تراپی هنوز دچار خونریزی واژینال هستند، شاید به مصرف آهن نیز نیاز پیدا کنند.
درمان‌های غیردارویی:
دوران یائسگی یکی از پروسه‌های طبیعی بدن خانم‌هاست. اگر در این دوران قرار دهید، انجام راه‌کارهای زیر می‌تواند تا حد زیادی باعث آسودگی خیال شما گردد:
خود را خنک نگه دارید:
خنک نگه داشتن بدن کمک می‌کند تا خواب راحتی داشته باشید. بهتر است در هنگام خواب، کولر را روشن بگذارید یا از پنکه استفاده کنید. خنک نگه داشتن بدن به کاهش تعریق شبانه کمک کرده و خواب راحتی را در پی خواهد داشت. خواب راحت نیز باعث می‌شود که روز بهتری را داشته باشید.
مدیتیشن:
استرس باعث افزایش علائم یائسگی می‌شود. با مدیتیشن و تمرینات منظم تنفسی، به بدن خود کمک خواهید کرد تا علائم یائسگی را کنترل نمایید. یوگا یکی از بهترین تمرینات در زمینه مدیتیشن است. بهتر است تمرینات یوگا را در برنامه روزمره خود قرار دهید.
استفاده از روغن‌ها و عطرهای طبیعی:
استفاده از روغن‌ها و عطرهای طبیعی باعث می‌شود تا آرامش را به بدن خود هدیه کنید. بهتر است بوهای خنک و آرامش‌بخش را انتخاب کنید. روغن‌ها و عطرهای مناسب خود را پیدا کنید و از آن‌ها استفاده کنید.
تغییر در رژیم غذایی:
رژیم غذایی مناسب و کنترل شده می‌تواند از افزایش وزن ناشی از یائسگی جلوگیری کند. برای داشتن رژیم غذایی مناسب بهتر است با پزشک خود مشورت نمایید.
خوب و متعادل غذا بخورید. فراموش نکنید شما به کالری کمتری نیاز دارید ولی باید از مواد مغذی متنوع استفاده کنید.
خانم‌های بالای ۵۰ سال روزانه به ۲.۴ میکروگرم ویتامین B12 و ۱.۵ میلی‌گرم B6 نیاز دارند.
بعداز یائسگی نیاز به کلسیم جهت حفظ سلامتی استخوان‌ها بیشتر می‌شود. خانم‌ها بعد از ۵۰ سالگی باید روزانه ۱۲۰۰میلی‌گرم کلسیم مصرف نمایند. ویتامین D نیز برای سلامتی استخوان‌ها ضروری است. خانم‌های ۵۱ تا ۷۰ ساله باید روزانه (mcg = 40 international units) IU 600 (واحد بین المللی) ویتامین D دریافت کنند. خانم‌های ۷۱سال به بالا روزانه به IU800 ویتامین D نیاز دارند.
اطمینان حاصل کنید که مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت می‌کنید. در این خصوص می‌توانید با پزشکان و مشاوران تغذیه صحبت کنید. در صورتی که به متخصصان تغذیه دسترسی ندارید، بهتر است از اپلیکیشن‌های موبایل استفاده کنید. این اپلیکیشن‌ها، میزان کالری و ویتامین‌های مواد غذایی شما را تخمین می‌زنند. اگر سیگار می‌کشید، توصیه می‌کنیم تا فروکش کردن علائم یائسگی از مصرف آن اجتناب نمایید.
مصرف فراوان مایعات:
مصرف مایعات مخصوصا آب را فراموش نکنید. درست است که مصرف مایعات باعث می‌شود که بیشتر به دستشویی بروید، اما مطمئن باشید که ارزشش را دارد. مایعات به مو و پوست شما کمک می‌کند تا جوان بمانند و چروک نشوند. از طرف دیگر، مایعات باعث افزایش متابولیسم بدن می‌شود و دفع را آسان می‌کند.
استفاده از نور طبیعی خورشید:
به طبیعت بروید و زیر نور آفتاب قدم بزنید. نور آفتاب منبع کاملی از انرژی است که به بدن شما کمک می‌کند تا خود را با شرایط وفق دهد. هوای تازه و آفتاب به شما کمک می‌کند تا استرس را از خود دور کنید. اما استفاده از کرم‌های ضدآفتاب را فراموش نکنید!
ورزش‌های هوازی:
انجام فعالیت‌های هوازی در دوران یائسگی بسیار مهم است. در این دوره، نحوه استفاده ماهیچه‌ها از اکسیژن تغییر می‌کند و نیاز است که اکسیژن بیشتری به بدن برسد. با انجام فعالیت‌های هوازی، به تمام ارگان‌های بدن، اکسیژن کافی می‌رسد. ورزش‌های هوازی در تسکین علائم یائسگی مانند افزایش وزن، تغییرات خلق و خو و حالت تهوع بسیار مفید هستند.
قدرت‌های ذهنی:
قدرت‌های ذهنی خود را دست کم نگیرید. برای استفاده از ظرفیت‌های ذهن خود، ابتدا باید بپذیرید که به دوران یائسگی وارد شده‌اید. به ذهن خود آرامش دهید و اجازه دهید تا با آغوش باز به استقبال این دوران برود. هر روز به خود تلقین نمایید که وارد دوران جدیدی شده‌اید و حالا، می‌توانید از ثمره خانم بودن خود لذت ببرید.
در اجتماع بمانید:
سعی کنید فعالیت‌های اجتماعی خود را گسترش دهید. موقع آن است که کلاس‌های جدید ورزشی ثبت نام کنید، با دوستانتان جلسات هفتگی بگذارید و به هنری که علاقه دارید بپردازید. یادتان نرود که انجام فعالیت‌های اجتماعی شما را سالم و سرحال نگه خواهد داشت.
همراهی خانواده:
با خانواده خود صحبت کنید و آن‌ها را در جریان شرایط جدیدتان قرار دهید. به آن‌ها اعلام کنید که در این دوران، همراهی و همگامی خانواده برایتان بسیار مهم است و واقعا به آن نیاز دارید. همراهی خانواده می‌تواند بار زیادی را از دوش شما بردارد.
نتیجه گیری:
تبریک به شما که وارد دوران یائسگی شده‌اید!
در این دوران، تخمدانها و رحم شما به مرخصی خواهند رفت و شما از دست پریود و خونریزی رها می‌شوید. اگر فرزند داشته باشید احتمالا فرزندان شما بزرگ شده‌اند و هر کدام در پی زندگی خود هستند شما اکنون یک خانم میانسال هستید که پنجاه سالگی را رد کرده و حالا منتظر به ثمر نشستن میوه‌هایی است که کاشته‌اید!
هر روز خود را در آینه ببینید و به خود لبخند بزنید، از احساس‌های زیبایتان برای خانواده بگویید. مطمئنا احساس زیبای شما، تمام سختی‌ها را در خود ذوب می‌کند. فراموش نکنید که این دوره نیز به پایان می‌رسد، لبخند بزنید…
