یائسگی به نقطه‌ای از زندگی زنان گفته می‌شود که پس از سال‌ها قاعدگی، بانوان با قطع خونریزی قاعدگی مواجه می‌شوند. این حالت علائمی مثل تعریق شبانه، گرگرفتگی، خشکی واژن، اضطراب، افسردگی، مشکل در تمرکز و میل جنسی کمتر را به دنبال دارد و به مرور با ایجاد تغییر در چرخۀ قاعدگی، در نهایت باعث توقف کامل آن می‌شود.
گاهی اوقات یائسگی زودتر از موعد و در سنین پایین‌تر از طبیعی رخ می‌دهد که به آن یائسگی زودرس می‌گویند. در این زمان زنان علاوه بر از دست دادن قدرت باروری خود، ممکن است خیلی زودتر با عوارض یائسگی مواجه شوند. مشکلی که در این مطلب قرار است به بررسی کامل آن بپردازیم.
مثل هر حالت طبیعی دیگر، اگر یائسگی زودتر از موقع شروع شود یک اختلال است و باید شناسایی و درمان شود.
یائسگی زودرس چیست؟
یائسگی به عنوان یک تغییر طبیعی از زندگی زنان، اغلب بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی رخ می‌دهد. اگرچه ممکن است بسته به ژنتیک، نژاد، تغذیه و دیگر عوامل مؤثر، در برخی افراد نیز این زمان کمی متغیر باشد. اما اگر قاعدگی در زنی قبل از ۴۵ سالگی متوقف شود، در واقع دچار یائسگی زودرس شده است.
یائسگی زودرس در حالت معمول حدود ۵ درصد از زنان را درگیر می‌کند. در این حالت تخمدان‌ها تولید هورمون‌ها را متوقف می‌کنند که به دنبال آن در سنین پایین‌تر از حد معمول، قاعدگی متوقف می‌شود. این روند ممکن است به شکلی طبیعی یا در اثر برخی از عوامل رخ دهد. گاهی اوقات یائسگی حتی زودتر از ۴۰ سال رخ می‌دهد که به دلیل علائم مشابه با نارسایی اولیۀ تخمدان، ممکن است با این عارضه اشتباه گرفته می‌شود.
در واقع افرادی که به نارسایی اولیۀ تخمدان مبتلا هستند، برای سال‌های متمادی با پریودهای نامنظم رو به رو هستند و اگرچه این حالت ممکن است عاملی برای ناباروری باشد، اما برخی از افراد مبتلا به این مشکل می‌توانند باردار شوند. این در حالی است که افرادی که زودتر از موعد یائسه می‌شوند، نه تنها قطع قاعدگی را تجربه می‌کنند، بلکه توانایی باروری خود را نیز از دست می‌دهند.
علت یائسگی زودرس
یائسگی زودرس ممکن است به خودی خود و بدون هیچ دلیل مشخصی رخ دهد. این در حالی است که مصرف برخی از داروها، داشتن یک سبک زندگی ناسالم و برخی از جراحی‌ها ممکن است عللی برای یائسگی زودتر از موعد باشند. از سری دلایل این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سابقۀ خانوادگی
یکی از مهم‌ترین عللی که می‌توان برای افزایش احتمال بروز یائسگی زودرس نام برد، داشتن سابقۀ خانوادگی است. بنابراین افراد با چنین سابقه‌ای بیشتر در معرض خطر بروز یائسگی زودهنگام هستند.
درمان‌های سرطان
شیمی درمانی یا پرتو درمانی از دیگر عواملی هستند که با تأثیر منفی روی تخمدان‌ها و آسیب به آن‌ها ممکن است یائسگی را به جلو بیندازند. گاهی عقب افتادن قاعدگی موقتی و گاهی برای همیشه رخ می‌دهد. البته تمامی زنانی که در معرض شیمی درمانی یا پرتو درمانی قرار می‌گیرند یائسه نمی‌شوند. در واقع هرچه سن فرد کمتر باشد، این احتمال کاهش پیدا می‌کند.
جراحی برداشتن تخمدان‌ها
اوفورکتومی (Ophorectomy) به عملیات برداشتن تخمدان گفته می‌شود که ممکن است به دنبال آن بلافاصله یائسگی رخ دهد. البته در شرایطی که این جراحی دو طرفه باشد. یعنی هر دو تخمدان از رحم زن برداشته شوند، سطح هورمون‌های زنانه به شدت کاهش پیدا می‌کند و دیگر امکان بروز قاعدگی وجود ندارد. فرد همزمان با جراحی برداشتن تخمدان‌ها با علائم شدید یائسگی هم رو به رو خواهد شد.
جراحی برداشتن رحم
علاوه بر اوفورکتومی، زنانی که به هر دلیلی جراحی هیسترکتومی (Hysterectomy) انجام می‌دهند هم ممکن است زودتر از موعد یائسه شوند. هیسترکتومی به جراحی برداشتن رحم گفته می‌شود که می‌تواند همراه با برداشتن تخمدان و یا بدون این حالت باشد. در صورتی که تخمدان‌ها همراه با خارج کردن رحم برداشته نشوند، احتمالاً دیرتر از جراحی اوفورکتومی دچار یائسگی می‌شوید. زیرا در این حالت تخمدان‌ها همچنان به تولید هورمون ادامه می‌دهند.
بیماری‌های مختلف
یکی دیگر از مواردی که می‌تواند باعث یائسگی زودرس در خانم‌ها شود، بروز برخی از بیماری‌ها مثل اختلالات تیروئیدی، آرتریت روماتوئید و یا بیماری‌های خود ایمنی است. در این حالت و البته به شکلی نادر، ممکن است سیستم ایمنی بدن به جای مبارزه با بیماری‌ها، به اشتباه تخمدان‌ها را هدف حملۀ خود قرار دهد و مانع از تولید هورمون توسط آن‌ها شود. از طرف دیگر برخی از زنانی که به ایدز مبتلا هستند و عفونت آن‌ها با دارو قابل کنترل نیست هم با مشاهدۀ علائم یائسگی و حتی گرگرفتگی‌های شدیدتر از حد معمول، یائسه خواهند شد.
علاوه بر بیماری‌های ذکر شده، تحقیقات نشان داده‌اند که زنان مبتلا به انسفالومیلیت میالژیک یا سندرم خستگی مزمن (ME/CFS) نیز بیشتر در معرض ابتلا به یائسگی زودتر از موعد هستند. این بیماری با خستگی مفرط، ضعف، درد عضلانی و درد مفاصل همراه است و به عنوان یک عارضۀ پیچیده ممکن است افراد مختلف را مبتلا کند.
از طرف دیگر، زنانی که با مشکلات کروموزومی به دنیا می‌آیند نیز می‌توانند زودتر از سایرین یائسگی را تجربه کنند. برای مثال، زنانی که به سندرم ترنر (Turner Syndrome) مبتلا هستند، بدون کروموزم ایکس به دنیا می‌آیند که باعث می‌شود تخمدان‌ها در همان بدو تولد به شکلی طبیعی رشد نکنند. این عامل هم روی سیکل قاعدگی آن‌ها و هم زمان یائسگی آن‌ها تأثیر منفی خواهد داشت.
سایر عوامل مؤثر
علاوه بر موارد بالا، زنانی که یک یا چند مورد از شرایط زیر را دارند، بیشتر در معرض یائسگی زودرس هستند:
- شروع شدن پریود در سنین پایین (قبل از ۸ سالگی)
- نداشتن زایمان یا تعداد زایمان کم
- وزن پایین
علائم یائسگی زودرس
علامت اصلی بروز یائسگی زودرس این است که سیکل قاعدگی شما به هم می‌خورد، به طوری که کم کم با بی نظمی در قاعدگی یا توقف آن مواجه می‌شوید. اما بروز مشکل در قاعدگی همیشه به معنای یائسگی زودتر از موعد نخواهد بود و ممکن است علل دیگری داشته باشد. به همین دلیل مهم است ببینید که این مشکل شما با علائم زیر بروز پیدا می‌کنند یا خیر:
- گرگرفتگی و تعریق شبانه
- خشکی واژن
- اختلالات خواب
- تغییرات در خلق و خو
- اضطراب
- کاهش میل جنسی
- مشکلات در تمرکز یا حافظه
عوارض و اثرات یائسگی زودرس
یائسگی زودرس با کاهش سطح هورمون‌ها همراه است که در نتیجه بروز برخی از مشکلات را در پی دارد. از جملۀ این موارد می‌توانیم به گزینه‌های زیر اشاره کنیم:
عدم باروری
یائسگی زودرس روی توانایی شما برای بچه دار شدن تأثیر منفی دارد. افرادی که علائم این عارضه را مشاهده می‌کنند، با اختلال در تخمک گذاری مواجه می‌شوند. مسئله‌ای که بارداری را دشوار می‌کند. البته اگر به دلیل یائسگی زودرس باردار نمی‌شوید، ممکن است با روش‌هایی مثل تخمک فریز شده، تخمک اهدایی و آی وی اف بتوانید این مشکل خود را حل کنید.
بیماری‌های قلبی عروقی
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که ممکن است پس از یائسگی زودرس رخ دهد، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی است. وقتی که سطح استروژن در بدن کاهش پیدا کند با تأثیر منفی بر عملکرد قلب همراه است.
پوکی استخوان
پوکی استخوان یک عارضۀ شایع در زنان است که ممکن است به علل مختلفی رخ دهد. اما ضعیف شدن استخوان‌ها که منجر به شکننده شدن آن‌ها می‌شود، با بروز یائسگی افزایش می‌یابد. در واقع تراکم استخوان زنان ممکن است در سال‌های اولیۀ یائسگی به سرعت کم شود. در این حالت خطر پوکی استخوان از جمله ستون فقرات، باسن، مچ دست و دیگر بخش‌های بدن بیشتر می‌شود.
بی اختیاری ادرار
خطر از دست دادن کنترل مثانه دیگر عارضۀ ناشی از یائسگی زودرس است. زمانی که بافت‌های واژن و مجاری ادرار به دلیل کمبود استروژن تغییر پیدا می‌کنند، ممکن است با میل شدید و ناگهانی برای دفع ادرار مواجه شوید. گاهی اوقات این حالت می‌تواند به نشت ادرار (بی اختیاری ادرار) منجر شود. مشکلی که در برخی از زنان حتی در زمان سرفه یا خندۀ بلند هم رخ می‌دهد. گاهی اوقات نیز عفونت ادراری در زنان را در پی خواهد داشت.
مشکلات جنسی
خشکی واژن یکی از علائم اصلی یائسگی است. از طرف دیگر، سطح هورمون‌های زنانه نیز تغییر پیدا می‌کنند که هر دو عامل باعث کاهش میل جنسی می‌شوند، زیرا فرد در شرایط خشکی واژن ممکن است با عدم احساس لذت، ناراحتی حین رابطه یا حتی خونریزی خفیف مواجه شود.
افزایش وزن
با ورود به سن یائسگی، احتمال افزایش وزن زنان بیشتر می‌شود، زیرا کالری سوزی بدن که همان متابولیسم است، کاهش پیدا می‌کند.
پیشگیری از یائسگی زودرس
بسیاری از زنان ممکن است از یائسگی با آرامش استقبال کنند، زیرا دیگر مجبور به استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری یا مواجه با عادت ماهانه نیستند. در حالی که اغلب زنان یائسگی را نقطۀ آغازی برای شروع پیری می‌دانند. این در حالی است که حتی بسیاری از افراد ممکن است در جوانی با علائم یائسگی مواجه شوند. به همین دلیل با این سؤال مواجه می‌شوند که آیا راهکاری برای کنترل زمان وقوع یائسگی زودرس وجود دارد؟
ژنتیک عاملی مهم در تعیین سن یائسگی است و گفته می‌شود بهترین زمان برای پیش بینی یائسگی، سنی است که مادر شما یائسه شده است. اما جدای از تأثیر ژنتیک، عوامل دیگر مثل بیماری‌ها یا سبک زندگی نیز در بروز چنین حالتی دخیل هستند. با این حال برخی از موارد هستند که می‌توانند در تأخیر بروز یائسگی مؤثر باشند.
شیردهی
بر اساس تحقیقاتی که نتایج آن در سایت جامانتوورک (Jamanetwork) منتشر شده است، شیردهی به مدت ۷ تا ۱۲ ماه می‌تواند منجر به کاهش خطر بروز یائسگی زودرس در زنان شود. مطابق با این احتمال، ممکن است زنانی که بیشتر شیر می‌دهند، کمتر به این عارضه دچار شوند.
ورزش منظم
فعالیت بدنی می‌تواند عاملی برای تعادل هورمونی در بدن زنان باشد. تعادل هورمونی نیز عاملی برای بهبود زمان یائسگی است. به همین دلیل ورزش کردن برای چند روز در هفته می‌تواند در مدیریت این وضعیت کمک کننده باشد.
رژیم غذایی سالم
بر اساس برخی از شواهد، زنانی که از یک رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان و چربی‌های امگا ۳ برخوردار هستند، ممکن است با تأخیر در علائم یائسگی مواجه شوند.
عدم مصرف دخانیات
تحقیقات همچنین نشان داده‌اند که زنان سیگاری بیشتر از افرادی که سیگار نمی‌کشد به یائسگی زودرس مبتلا می‌شوند. بنابراین با حذف دخانیات از زندگی خود می‌توانید شرایط را برای پیشگیری از بروز یائسگی زودرس فراهم کنید.
تشخیص یائسگی زودرس
برای تشخیص یائسگی زودرس، پزشکان معمولاً از تاریخچۀ پزشکی فرد، علائم بالینی و تست‌های هورمونی مانند اندازه‌گیری سطح هورمون فولیکولی (SLH) و هورمون استروژن استفاده می‌کنند. اما تشخیص این عارضه ممکن است کمی زمان بر باشد، زیرا علائمی که مشاهده می‌کنید، شاید به دلیل دیگر شرایط سلامتی رخ دهند.
درمان یائسگی زودرس
درمان اصلی یائسگی زودرس، استفاده از داروهای ضد بارداری ترکیبی یا درمان جایگزین ضد هورمون (HRT) است. این درمان‌ها می‌توانند با کاهش علائم یائسگی، به عقب افتادن آن کمک کنند. در کنار داروهای ذکر شده، تغییر در سبک زندگی شما هم در کاهش علائم یائسگی زودتر از موعد کمک کننده است.
البته داروهای (HRT) ممکن است در شرایط مختلف مثل ابتلا به سرطان سینه، سرطان تخمدان، سرطان رحم، سابقۀ لخته شدن خون یا ابتلا به بیماری‌های کبدی برای شما تجویز نشوند.
بازگشت پریود بعد از یائسگی زودرس
خونریزی بعد از یائسگی زودرس نباید با قاعدگی اشتباه گرفته شود، زیرا با شروع یائسگی، پریود شما به طور کامل متوقف می‌شود. بنابراین خونریزی واژینال امری غیر طبیعی است که نیاز به بررسی پزشکی دارد. از دلایلی که می‌توانند بعد از یائسگی باعث خونریزی واژینال شوند، موارد زیر خواهند بود:
- واژینیت آتروفیک (Vaginal atrophy) یا همان نازک شدن پوشش داخلی واژن
- نازک شدن پوشش داخلی رحم
- پولیپ روی رحم یا دهانۀ آن
- عفونت‌های مقاربتی
- برخی از سرطان‌ها مثل سرطان دهانۀ رحم، سرطان آندومتر، سرطان تخمدان یا سرطان واژن
زمان مراجعه به پزشک
اگر شما علائم یائسگی زودرس را تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک در موارد زیر توصیه می‌شود:
- اگر قاعدگی‌هایتان به طور ناگهانی دچار اختلال شده‌اند، مثلاً نامنظم یا متوقف شده‌اند و شما کمتر از ۴۰ سال سن دارید.
- در صورتی که علائم جسمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن یا سایر تغییرات بدنی مرتبط با یائسگی را تجربه می‌کنید.
- اگر تغییرات قابل توجهی را در خلق و خو، اضطراب، یا افسردگی تجربه می‌کنید.
- اگر دچار بی خوابی یا اختلال خواب هستید که تأثیر منفی بر زندگی روزمره‌تان دارد.
- اگر شما تغییرات قابل توجهی در میل جنسی یا احساسات جنسی خود تجربه می‌کنید.
- اگر در خانواده‌تان سابقۀ یائسگی زودرس وجود دارد و شما علائم مشابهی را تجربه می‌کنید.
به طور کلی، اگر هر یک از این علائم برای شما نگرانی ایجاد می‌کند، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. بررسی‌های پزشکی می‌توانند به درک بهتر وضعیت شما کمک کنند و در صورت لزوم، برنامه ریزی برای مدیریت علائم و درمان مناسب ارائه دهند.
باورهای غلط و حقایق علمی
چه در مورد یائسگی چه یائسگی زودرس، برخی از باورهای غلط وجود دارند که بر خلاف رواج زیادی که دارند، فاقد تأیید علمی هستند. آگاهی از این موارد می‌تواند ذهنیت شما را در مورد برخی موارد بهبود دهد.
یائسگی میل جنسی شما را از بین می‌برد
درست است که یائسگی به دلیل کاهش سطح استروژن ممکن است برانگیختگی جنسی را کمی دشوار کند، یا باعث خشکی واژن شود، اما تمام این مسائل همۀ افراد را تحت تأثیر قرار نمی‌دهند. حتی در صورت کاهش میل جنسی هم می‌توانید با کمک پزشک زندگی جنسی خود را بهبود دهید.
افزایش وزن یکی از علائم اجتناب ناپذیر یائسگی است
با وجودی که زنان در سنین بالاتر بیشتر مستعد چاقی هستند، اما به طور قطع نمی‌توان افزایش وزن را ناشی از یائسگی دانست. زیرا ممکن است با بالا رفتن سن و بی تحرکی افراد در کنار داشتن سبک زندگی ناسالم این اتفاق رخ دهد.
با شروع علائم یائسگی بارداری امکان پذیر نیست
اگرچه احتمال بارداری در دوران پیش از یائسگی کم است، اما احتمال آن صفر نیست. بنابراین با وجود دشواری‌های موجود در مسیر بارداری، اما هنوز امکان آن وجود دارد.
نوسانات خلقی با یائسگی مرتبط نیستند
شاید اطرافیان شما یا حتی خودتان نوسانات خلقی را پای چیز دیگری بگذارید، با این حال اگر علت خاصی را برای آن پیدا نمی‌کنید، می‌توانید یائسگی را مسئول تغییرات خلق و خوی خود بدانید. زیرا با تغییرات هورمونی این مسئله امری طبیعی است که باید با دید باز به رویارویی با آن بروید.
نکاتی برای مدیریت یائسگی زودرس
- یائسگی زودرس به مشاهدۀ علائم یائسگی مثل توقف پریود، گرگرفتگی شبانه، خشکی واژن و کاهش میل جنسی قبل از سن ۴۵ سالگی گفته می‌شود.
- یائسگی زودرس در صورت عدم تشخیص به موقع عوارضی مثل پوکی استخوان، ناباروری، مشکلات قلبی و بی اختیاری ادرار را در پی دارد که البته علائم آن با داروهای ترکیبی ضد بارداری و (HRT) قابل کنترل هستند.
- در صورتی که نشانه‌های خطر مثل سابقۀ خانوادگی یائسگی زودتر از موعد یا مشکلات قاعدگی را تجربه کرده‌اید، شرایط خود را زیر نظر پزشک بررسی کنید.
- نظرتان و تجربیات خود را در زمینۀ یائسگی زودرس در هرلایف با سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.
سابقۀ خانوادگی، عمل جراحی تخمدان‌ها، برداشتن رحم، برخی داروها، شیمی درمانی و پرتو درمانی، برخی بیماری‌های خود ایمنی، اختلالات تیروئید و سندرم خستگی مزمن در کنار اچ آی وی در بروز یائسگی زودرس نقش دارند.
از آن جایی که ژنتیک عاملی مهم برای بروز یائسگی زودرس است، شاید نتوان از بروز آن جلوگیری کرد. اما برخی از عوامل مثل مصرف داروهای مؤثر، سبک زندگی سالم، عدم مصرف سیگار، شیردهی یا ورزش منظم ممکن است باعث به تعویق افتادن زمان یائسگی شوند.
از عوارض بروز این مشکل می‌توانیم به افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی، پوکی استخوان و بی اختیاری ادرار اشاره کنیم. ضمن اینکه خشکی واژن و کاهش هورمون‌های زنانه هم عاملی برای کاهش میل جنسی خواهند بود.
منابع:
