تأثیر اختلال پس از سانحه (PTSD) بر پریود

آسیب‌های روحی و تروما، زخم‌هایی نامرئی هستند که اثراتشان بسیار فراتر از ذهن و خاطرات است. بدن ما، به شیوه‌های پیچیده و عمیقی، بار این تجربیات را به دوش می‌کشد. یکی از پیامدهای فیزیکی کمتر شناخته‌شده اما بسیار مهم تروما، تاثیر آن بر سلامت قاعدگی زنان است. بسیاری از زنانی که با اختلال استرس پس از سانحه دست‌وپنجه‌نرم می‌کنند، متوجه تغییرات گیج‌کننده‌ای در چرخه‌های ماهانه خود می‌شوند. این موضوع تصادفی نیست. ارتباط مستقیمی میان اختلال ptsd و پریود وجود دارد که ریشه در واکنش‌های بیولوژیک بدن به استرس شدید دارد. این مقاله به زبان علمی اما ساده، این ارتباط را رمزگشایی کرده و به شما می‌گوید چرا و چگونه این اتفاق رخ می‌دهد.

PTSD چیست؟

«اختلال استرس پس از سانحه» (Post-Traumatic Stress Disorder) یک وضعیت سلامت روان است که پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیب‌زا (مانند جنگ، حوادث طبیعی، یا خشونت) ایجاد می‌شود. این اختلال صرفا «به یاد آوردن» یک خاطره بد نبوده، بلکه مجموعه‌ای از واکنش‌های شدید است که زندگی روزمره را مختل می‌کند. فرد مبتلا، گویی دائما در حالت آماده‌باش قرار دارد و سیستم عصبی او در وضعیت «جنگ یا گریز» (Fight-or-Flight) گیر کرده است. این حالت هشدار مداوم، نه تنها بر روان، بلکه بر تمام سیستم‌های فیزیولوژیک بدن، از جمله سیستم هورمونی، تاثیر مستقیم می‌گذارد.

نسخۀ اندروید

نسخۀ وب‌اپلیکیشن

محور HPA: پل ارتباطی میان تروما و هورمون‌های زنانه

برای درک تاثیر اختلال پی تی اس دی و پریود، باید با سیستم مرکزی کنترل استرس بدن، یعنی «محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال» (Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis) یا به اختصار محور HPA آشنا شویم.

وقتی مغز یک تهدید را حس می‌کند، این محور فعال شده و به غدد فوق کلیوی دستور می‌دهد تا هورمون استرس، یعنی «کورتیزول» (Cortisol)، را آزاد کنند. در حالت عادی، پس از رفع خطر، سطح کورتیزول کاهش می‌یابد. اما در افراد مبتلا به PTSD، محور HPA بیش‌فعال باقی می‌ماند و بدن را در سیلابی از کورتیزول غرق می‌کند.

اینجاست که مشکل برای سیستم تولید مثل آغاز می‌شود. تنظیم چرخه قاعدگی بر عهده محور دیگری به نام «محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد» (Hypothalamic-Pituitary-Gonadal Axis) یا HPG است. این محور مسئولیت تنظیم تولید هورمون‌های زنانه کلیدی، یعنی استروژن و پروژسترون را برعهده دارد.

تحقیقات نشان داده‌اند که کورتیزول بالا ناشی از استرس مزمن، می‌تواند عملکرد محور HPG را سرکوب کند. به عبارت ساده، سیستم استرس بدن آن‌قدر بلند فریاد می‌زند که سیستم تولیدمثل نمی‌تواند کار خود را به درستی انجام دهد.

مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان

دریافت مشاوره

تغییرات ناشی از اختلال PTSD بر پریود

این اختلال هورمونی می‌تواند خود را به شکل‌های مختلفی در چرخه قاعدگی نشان دهد:

پریودهای نامنظم یا آمنوره (قطع پریود)

یکی از شایع‌ترین تاثیرات، بی‌نظمی در چرخه‌های قاعدگی است. سطح بالای کورتیزول می‌تواند فرآیند تخمک‌گذاری را به تاخیر انداخته یا به طور کامل متوقف کند. این وضعیت در موارد شدید می‌تواند منجر به «آمنوره هیپوتالاموسی عملکردی» (Functional Hypothalamic Amenorrhea) شود. یعنی پریود به دلیل استرس و نه یک مشکل ساختاری، برای چندین ماه قطع می‌شود.

کوتاه‌تر شدن یا تغییر در طول چرخه قاعدگی

برخی مطالعات نشان داده‌اند زنانی که با PTSD زندگی می‌کنند، احتمالا چرخه‌های قاعدگی کوتاه‌تری نسبت به دیگران تجربه کنند. برای مثال، یک مطالعه مهم که روی کهنه‌سربازان زن انجام شد، ارتباط مستقیمی بین شدت علائم PTSD و احتمال داشتن چرخه‌های کوتاه‌تر (کمتر از ۲۴ روز) پیدا کرد.

تشدید علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS)

اگر پیش از این هم علائم PMS مانند نوسانات خلقی، اضطراب، نفخ و حساسیت سینه‌ها را تجربه می‌کردید، PTSD می‌تواند آن‌ها را به شدت تشدید کند. تداخل میان هورمون‌های استرس (کورتیزول) و نوسانات طبیعی استروژن و پروژسترون در فاز لوتئال (دو هفته قبل از پریود)، یک طوفان هورمونی ایجاد می‌کند که تحمل علائم را بسیار دشوارتر می‌سازد.

خونریزی شدیدتر یا دردناک‌تر (دیسمنوره)

استرس مزمن با افزایش التهاب در بدن همراه است. التهاب به نوبه خود می‌تواند تولید موادی به نام «پروستاگلاندین‌ها» را افزایش دهد. این مواد مسئول انقباضات رحمی هستند که باعث ریزش دیواره رحم و خونریزی پریود می‌شوند. سطح بالاتر پروستاگلاندین‌ها به معنای انقباضات شدیدتر، دردهای طاقت‌فرساتر (دیسمنوره) و حتی خونریزی سنگین‌تر است.

مدیریت همزمان PTSD و سلامت قاعدگی

مدیریت این وضعیت نیازمند یک رویکرد یکپارچه است که هم به روان و هم به جسم توجه کند.

• درمان ریشه‌ای PTSD: موثرترین گام، درمان خود اختلال PTSD است. روش‌های درمانی مبتنی بر شواهد مانند «درمان شناختی-رفتاری متمرکز بر تروما» (TF-CBT) و «حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد از طریق حرکات چشم» (EMDR) می‌توانند به سیستم عصبی شما کمک کنند تا از حالت آماده‌باش خارج شود.
• تکنیک‌های تنظیم سیستم عصبی: همان‌طور که بسل ون در کولک در کتاب مشهور خود «بدن به یاد می‌سپارد» (The Body Keeps the Score) می‌گوید، تروما در بدن زندگی می‌کند. بنابراین، تکنیک‌های جسمی ملایم مانند تنفس عمیق دیافراگمی، یوگای ترمیمی (Restorative Yoga) و تمرینات زمینه‌سازی (Grounding) می‌توانند به کاهش سطح کورتیزول و آرام کردن محور HPA کمک کنند.
• ردیابی چرخه قاعدگی: استفاده از یک اپلیکیشن یا دفترچه برای ثبت تاریخ پریود، طول دوره، شدت خونریزی و علائم PMS، به شما کمک می‌کند الگوها را شناسایی کنید. این اطلاعات برای صحبت با پزشک یا درمانگر بسیار ارزشمند است و به شما حس کنترل بیشتری می‌دهد.

جمع‌بندی

تغییرات در چرخه قاعدگی شما، یک پیام مهم از سوی بدنتان است. اختلال ptsd و پریود نامنظم یا دردناک، نشان می‌دهد که زخم‌های روحی شما در حال تاثیرگذاری بر سلامت جسمی‌تان هستند. این علائم واقعی، معتبر و یک پیامد فیزیولوژیک مستقیم از تجربه تروما هستند. به رسمیت شناختن این ارتباط، اولین قدم برای شفقت به خود و حرکت در مسیر بهبودی است. به بدن خود گوش دهید و برای دریافت کمک‌های تخصصی تردید نکنید. برای مطالعه بیشتر و کسب اطلاعات در زمینه سلامت زنان، می‌توانید به مقالات مجله هرلایف مراجعه کنید.