فشار خون بالا در دوران بارداری شرایطی است که نیاز به مدیریت دقیق برای اطمینان از سلامت مادر و نوزاد دارد. فشار خون بالا در حالت‌های مختلف چون بارداری، پره اکلامپسی و ترکیبی از فشار بالا مزمن و پره اکلامپسی است. چنین شرایطی سلامت مادر را با بروز مشکلات قلبی و آسیب دیدن اندام‌های بدن مادر یا وزن کم نوزاد یا زایمان زودرس به خطر می‌اندازد.
با این وجود، مادران باردار تحت نظر پزشک زنان و زایمان خود بوده و شرایط خود و فرزندشان تحت مراقبت قرار می‌گیرد. از طرفی از نظر سبک زندگی، داروهای مصرفی و وضعیت زایمان مورد نظارت و مراقبت هستند.
فشار خون بالا در بارداری
مادران باردار همیشه باید به صورت منظم به پزشک زنان و زایمان مراجعه کنند تا از وضعیت سلامتی خود و جنین خود مطمئن شوند. علاوه بر این، اگر مشکلی وجود داشته باشد، با تشخیص زودهنگام و درمان به موقع از بروز مشکلات جدی ممانعت شود. فشار خون هم یکی از عواملی است که هنگام مراجعۀ دوره‌ای به پزشک زنان مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر فشار خون پیش از بارداری بالا باشد، شرایط مراقبتی متفاوتی در این زمان صورت می‌گیرد. اگر هم در طول بارداری فشار خون بالا رود، معاینه و تشخیص انجام شده و مراقبت متفاوتی به عمل می‌آید.
انواع فشار خون بالا
می‌توان گفت فشار خون بالا انواع مختلفی دارد. اما هر خانم باردار دارای فشار خون بالا، با توجه به نوع فشار خونش، شیوۀ درمان و مراقبتی ویژه‌ای دارد.
فشار خون بالای مزمن
فشار خون مزمن (Chronic Hypertension) عموماً پیش از بارداری و یا تا پیش از هفتۀ بیستم بارداری تشخیص داده می‌شود. به این ترتیب، ممکن است که شما در اوایل بارداری متوجه فشار خون بالای خود نشوید و شاید حتی پس از زایمان ادامه داشته باشد. علل نگرانی دربارۀ فشار خون مزمن، احتمال ابتلای مادر به پره اکلامپسی و کاهش رشد جنین هستند.
فشار خون بالای بارداری
نوع دیگری از فشار خون بالا به اسم (Gestational Hypertension) شناخته می‌شود که بعد از هفتۀ بیستم بارداری تشخیص داده خواهد شد. در حالی که پروتئینی در ادرار مشاهده نشده و تأثیر مخربی بر اندام‌ها ندارد. این نوع فشار خون بالا موقتی است و بعد از پایان بارداری نیز متوقف می‌شود. اما به نظارت و مراقبت پزشک زنان نیاز دارد تا مادر باردار به پره اکلامپسی مبتلا نگردد.
پره اکلامپسی
پره اکلامپسی فشارخون بالایی است که بعد از هفتۀ بیستم بارداری تشخیص داده می‌شود و عموماً با دفع پروتئین از ادرار و ادم دست و پا همراه است. هنگامی فشار خون بالا خطرناک است و سلامت مادر و جنین را به خطر می‌اندازد که پروتئین در ادرار مادر مشاهده شده و به اندام‌های او آسیب برسد. این نوع از فشار خون بالا نیز رشد و سلامت جنین را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد.
مادران بارداری که به پره اکلامپسی مبتلا هستند باید در صورت مشاهدۀ علائمی مانند سردردهای شدید، تغییرات بینایی، درد بالای شکم، تورم (به ویژه در دست ها و صورت) به پزشک زنان مراجعه کنند. زیرا در این حالت احتمال سقط جنین، زایمان زودرس و مرده زایی افزایش می‌یابد.
فشار خون مزمن همراه با پره اکلامپسی
اما اگر مادر بارداری که فشار خون مزمن او تشخیص داده شده به پره اکلامپسی هم مبتلا شود، شرایط آسیب زننده‌تری را تجربه می‌کند. این خانم‌های باردار باید در طی نه ماه بارداری تحت نظر پزشک زنان خود باشند تا درمان را به خوبی پیش برده و شرایط سلامتی خود و جنین را مورد حفاظت قرار دهند.
مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان
علت فشار خون بالا در بارداری
فشار خون بالا در دوران بارداری می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که تحت تأثیر شرایط موجود، شیوۀ زندگی یا تغییرات خاص بارداری باشد. برای مثال هنگامی که خانمی دچار بیماری مزمن کلیه باشد و یا پیش از بارداری بیماری فشار خون بالا داشته باشد، سیگار بکشد و اضافه وزن زیادی داشته باشد، بیشتر در خطر فشار خون مزمن هنگام بارداری قرار دارد.
تغییرات جفت و همچنین نوسانات هورمونی دلایلی هستند که باعث به وجود آمدن فشار خون بالای بارداری می‌شوند. فشار خونی که بعد از هفتۀ بیستم بارداری تشخیص داده می‌شود. از طرفی اگر عروق خونی جفت ضعیف باشند، اکسیژن و مواد مغذی کافی به جنین نمی‌رسد. البته گاهی هم نقص سیستم ایمنی باعث بروز مشکلات فشار خون و ایجاد پره اکلامپسی می‌شوند. در حالی که نباید تأثیر سن، بارداری‌های دو یا چند قلو و همچنین تغذیۀ نامناسب را در بروز فشار خون مزمن و پره اکلامپسی نادیده گرفت.
علائم فشار خون بالا در بارداری
علائم با توجه به وضعیت فشار خون بالا و شدت آن متفاوت هستند. در حالت کلی اگر ممکن است که فشار خون آنقدر خفیف باشد که علامتی نداشته باشد. اما در حالت شدید با سردرد، خستگی و بی حالی همراه باشد. در ادامه علائم شایع مرتبط با انواع فشار خون را ذکر خواهیم کرد:
- سردرد شدید
- مشکلات بینایی
- درد بالای شکم و معمولاً سمت راست و نزدیک دنده‌ها
- تهوع یا استفراغ، به خصوص در نیمۀ دوم بارداری
- تورم ناگهانی و نامعمول در دستها، صورت یا پاها
- کاهش حجم ادرار
- افزایش سریع وزنی به دلیل احتباس مایعات
نشانه‌های خطرناکی که نباید نادیده گرفت
در صورت مواجهه با علائم زیر باید در اسرع وقت به اورژانس، پزشک زنان یا نزدیک‌ترین درمانگاه مراجعه کنید تا حال عمومی شما تحت کنترل قرار گیرد و یا در ادامه روند درمان مناسب پیش گرفته شود.
- تنگی نفس
- سرگیجۀ همراه با اختلالات اضطراب
- احساس درد و فشار روی قفسۀ سینه
- تشنج
- اختلال در بینایی
- سردرد شدید و غیر قابل تحمل
- شکم درد و حالت تهوع شدید
- ورم سریع دستها و صورت
عوارض فشار خون حاملگی
فشار خون حاملگی می‌تواند زندگی مادر و جنین را تحت الشعاع قرار دهد. این عوارض عبارتند از:
مادر
- در صورت ابتلا به پره اکلامپسی با فشار خون بالا، پروتئین در ادرار مشاهده شده و احتمال آسیب دیدن اعضای بدن وجود دارد. در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به اکلامپسی شود که شامل تشنج بوده و زندگی را تهدید می‌کند.
- سندرم (Hellp) آسیب جدی دیگری است که فشار خون بالا بر مادر وارد می‌کند. بروز مشکلاتی مانند افزایش آنزیم‌های کبدی، کاهش پلاکت خون، مشکلات خونی و آسیب‌های کبدی از عوارض این سندرم و فشار خون بالا هستند.
- اثر مخرب دیگر فشار خون بالا، پارگی جفت و خونریزی داخلی مادر است که زندگی او و جنین را به خطر می‌اندازد. در حالی که می‌تواند به مغز، قلب، کبد، کلیه و سایر اندام‌ها آسیب بزند و حتی سکتۀ مغزی و قلبی را به دنبال داشته باشد.
جنین
- فشار خون بالا می‌تواند جریان خون به جفت را کاهش دهد و رشد کودک را محدود کند.
- زایمان زودرس ممکن است لازم باشد اگر وضعیت سلامت مادر یا نوزاد را تهدید کند.
- نارس بودن می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی، رشدی و سایر مشکلات سلامتی شود.
- کاهش جریان خون می‌تواند منجر به تولد نوزاد کوچک‌تر از حد انتظار شود.
- فشار خون بالا در موارد شدید منجر به مرگ جنین و مرده زایی می‌شود.
- نوزادانی که زود متولد می‌شوند ممکن است با مشکلات تغذیه‌ای، عفونت‌ها یا سایر چالش‌هایی مواجه شوند که نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند.
بهترین زمان گرفتن فشار خون در بارداری
بهترین زمان برای گرفتن فشار خون در بارداری صبح زود، قبل از صبحانه و مصرف داروست. زمانی که بدن در حالت استراحت بوده و فعالیت‌های روزانه یا تغذیه روی آن اثری ندارند. البته توصیه می‌شود که همیشه فشار خون بارداری را در زمان مشخصی از روز بسنجید. در ضمن، پیش از سنجش فشار خون حتماً ۵ دقیقه استراحت کنید تا اثر فعالیت‌ها بر آن وارد نشود.
تشخیص فشار خون حاملگی
پزشک زنان برای اینکه فشار خون حاملگی را به درستی تشخیص دهد، باید چند مرحلۀ مهم را پشت سر بگذارد. این مراحل عبارتند از:
اندازه گیری فشار خون
خواندن فشار خون (۱۴۰/۹۰ mmHg) یا بالاتر، آن هم دو بار و حداقل با ۴ ساعت فاصله، فشار خون بالای خانم باردار را تأیید می‌کند. در حالی که فشار خون خیلی بالا (۱۶۰/۱۱۰ mmHg) یا بالاتر است.
آزمایش ادرار
آزمایش پروتئینوری وجود پروتئین را در ادرار نشان می‌دهد که نشانگری کلیدی برای تشخیص پره اکلامپسی است. این آزمایش ادرار شامل یک قطره ادرار یا جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته برای اندازه گیری سطح پروتئین است.
آزمایش خون
آزمایش خون به منظور ارزیابی عملکرد کلیه و کبد انجام می‌شود، تعداد پلاکت‌ها را اندازه گیری می‌کند (پلاکت‌های کم می‌توانند علامت پره اکلامپسی باشند) و به دنبال نشانه‌های همولیز (تخریب سلول‌های قرمز خون) و افزایش آنزیم‌های کبدی انجام می‌شود.
بررسی سلامت جنین
سونوگرافی برای ارزیابی رشد کودک و سطح مایع آمنیوتیک مناسب است و تست غیر استرس (NST) بر ضربان قلب و حرکت جنین تمرکز می‌کند.
ارزیابی علائم
در مورد سردرد، تاری دید، درد بالای شکم، ورم، به خصوص در صورت و دستها و تنگی نفس باید با پزشک زنان مشورت کنید. در ضمن، سابقۀ پزشکی خود را دربارۀ فشار خون مزمن یا عوارض بارداری قبلی مرور کنید و به ریسک فاکتورهایی مانند چاقی، دیابت، حاملگی‌های متعدد یا سابقۀ خانوادگی پره اکلامپسی توجه داشته باشید.
راههای کاهش فشار خون در بارداری
- تمرکز بر رژیم غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های بدون چربی و لبنیات کم چرب
- کاهش مصرف نمک (سدیم) برای کمک به کنترل فشار خون
- اجتناب از غذاهای فرآوری شده و سدیم بالا
- نوشیدن آب کافی
- انجام ورزش منظم و مناسب شرایط بارداری و تحت نظر پزشک
- تمرین تنفس عمیق، مدیتیشن یا ذهن آگاهی برای کاهش سطح استرس
- استراحت کردن به اندازۀ کافی
- انجام چکاپ و بررسی دوره‌ای شرایط عمومی مادر و جنین
- مصرف داروهای تجویز شده از سوی متخصص زنان
- کاهش مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین، ترک کردن سیگار و حفظ دمای مناسب بدن
- مصرف ویتامین‌ها، منیزیوم و کلسیم
پیشگیری از فشار خون بالا در بارداری
برای اینکه بتوانید از وقوع فشار خون بالا در بارداری جلوگیری کنید، باید شرایط عمومی خود از جمله فشار خون، وزن، رژیم غذایی و استرس را مدیریت کنید. علاوه بر این، باید در دوره‌های منظم، تحت نظر پزشک زنان سلامت خود و جنین را بررسی کنید. انجام چکاپ‌های دوره‌ای به تشخیص دکتر زنان نیز در پیشگیری از فشار خون بالا در بارداری به شما کمک می‌کنند.
فشار خون حاملگی در چه زنانی دیده می‌شود؟
شاید این سؤال شما هم باشد که چه زنانی بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون بارداری هستند؟ در پاسخ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دارای سابقۀ فشار خون پیش از بارداری
- اولین تجربۀ بارداری
- زنان بالای ۳۵ سال یا زیر ۲۰ سال
- خانم‌های چاق یا دارای اضافه وزن
- افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی، دیابت و مشکلات کلیوی
- زنان دارای فعالیت بدنی کم
- زنان دارای استرس بالا
- خانم‌هایی با سابقۀ ابتلا به پره اکلامپسی
- بانوانی با سابقۀ خانوادگی فشار خون بالا یا پره اکلامپسی
- خانم‌های دارای بارداری چند قلویی
فشار خون عصبی در بارداری
خانم‌ها به دلیل تحمل فشارهای عصبی و استرس ممکن است فشار خون بالا در بارداری را تجربه کنند. این فشار خون به دلیل استرس، تغییرات هورمونی و نگرانی‌های مرتبط با بارداری است و با علائمی از جمله افزایش سرعت ضربان قلب، احساس اضطراب یا دلهره، سردرد یا سرگیجه، احساس تنش عضلانی یا کلافگی و سوزش یا درد در قفسه سینه همراه است.
برای کاهش فشار خون در بارداری چه بخوریم؟
راههای کاهش فشار خون در دوران بارداری باید تحت نظر پزشک زنان مورد استفاده قرار گیرند. اما در درمان خانگی فشار خون بالا در بارداری موارد زیر توصیه می‌شوند:
- مواد غذایی غنی از پتاسیم: موز، سیب زمینی، آووکادو، سبزیجات مانند اسفناج و کلم، گوجه فرنگی و حبوباتی مانند لوبیا و عدس
- مواد غذایی غنی از کلسیم: لبنیات کم چرب، سبزیجات مانند اسفناج، کلم و بادام
- مواد غذایی غنی از منیزیم: آجیل و دانه‌ها، حبوبات، سبزیجات برگ دار سبز و موز
- خوراکی‌های حاوی امگا ۳: ماهی، دانه چیا و گردو
- دمنوش‌ها: چای زنجبیل یا چای نعناع
- غذاهای کم نمک
- آب و مایعات کافی
نکات مهم دربارۀ فشار خون بالا
- فشار خون بالا در دوران بارداری شرایطی است که با انواع فشار خون بالای مزمن، فشار خون بالای بارداری، پره اکلامپسی و فشار خون مزمن همراه با پره اکلامپسی شناخته می‌شود.
- تمرکز بر رژیم غذایی مناسب، نوشیدن آب کافی، اجتناب از غذاهای فرآوری شده و سدیم بالا، انجام ورزش منظم و مناسب شرایط بارداری، مدیریت استرس، انجام چکاپ دوره‌ای، مصرف داروهای تجویز شده از سوی متخصص زنان و مصرف ویتامین‌ها، کلسیم و منیزیوم با نظارت دکتر زنان برای درمان فشار خون بالا مناسب هستند.
- شما برای مشورت با پزشک و مطالعۀ مطالب علمی مفید دربارۀ سلامت زنان و به ویژه بارداری، می‌توانید اپلیکیشن هرلایف را دانلود و استفاده کنید.
پرسش‌های پرتکرار
یافته‌های دقیق علمی در این زمینه وجود ندارند. اما گزارش‌ها نشان داده‌اند مادرانی که فشار خون بالای بارداری داشته‌اند، عموماً صاحب فرزند پسر شده‌اند.
فشار خون طبیعی برای زنان باردار نهایتاً ۱۴ روی ۹ است. اما بهتر است بین ۱۲ روی ۸ تا ۱۴ روی ۹ باشد.
منابع:
