سلامتی مادر و جنین در طور چهل هفتۀ بارداری اهمیت زیادی دارد. همین موضوع باعث شده است که بانوان در طی این نه ماه به صورت دوره‌ای و منظم به پزشک متخصص زنان خود مراجعه کنند و سلامتی خود و فرزندشان را چک کنند. رشد و وزن کافی جنین این اطمینان را به مادر می‌دهد که اندام‌های مختلف او بدون هیچ مشکلی رشد کرده‌اند.
از طرفی سلامتی مادر به پزشک زنان و مادر خاطر نشان می‌کند که بدن مادر قدرت کافی برای تغذیه و محافظت از جنین را دارد. در این مطلب به طور ویژه مراحل بارداری و شرایط وزن جنین را در هفته‌های دیگر ذکر می‌کنیم. در ادامۀ این مقالۀ از مجلۀ هرلایف همراه ما باشید.
مراحل بارداری
به طور کلی بارداری به سه دوره اصلی تقسیم می‌شود. از آنجا که طول یک بارداری نرمال 9 ماه است، هر کدام از این دوره‌ها به سه ماه تقسیم می‌شوند. در هر دوره، وضعیت مادر و جنین متفاوت است و ممکن است غربالگری‌ها یا آزمایش‌ها خاصی برای هر دوره انجام شود.
سه ماهه اول بارداری
سه ماهه اول بارداری از هفته اول آغاز و تا پایان چهارده هفتگی است. در هفته هفتم بهتر است به پزشک مراجعه کرده و شرایط جنین توسط پزشک بررسی شود. همچنین در این هفته باید آزمایش‌های بارداری (شامل آزمایش تیروئید، دیابت، گروه خون و …) انجام شود. ما در مقاله‌ای به طور مفصل در مورد سه ماهه اول بارداری صحبت کرده‌ایم برای اطلاعات بیشتر در مورد این دوران سری به این مقاله بزنید.
معمولاً در هفته دوازدهم بارداری، سونوگرافی انجام می‌شود. این سونوگرافی چین پشت گردن جنین را از نظر امکان ابتلا به برخی از بیماری‌ها بررسی می‌کند. همزمان با این سونوگرافی، آزمایش غربالگری سه ماهه اول انجام می‌شود. آزمایش غربالگری یک آزمایش خون است که ریسک سندروم داون (Down’s syndrome)، تریزومی 18 (trisomy-18 syndrome) و تریزومی 13 (trisomy-13 syndrome) را اندازه‌گیری می‌کند. زمانی که برای سونوگرافی اول مراجعه می‌کنید (حدودا در هفته دوازدهم بارداری)، پزشک قد و وزن جنین شما را به صورت تخمینی اعلام خواهد کرد. این قد و وزن، اساس تمام نمودارهای بعدی در دوره بارداری شما خواهد بود.
مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان
سه ماهه دوم بارداری
سه ماهه دوم بارداری از هفته سیزدهم شروع و تا هفته بیست و هشتم ادامه دارد. در این زمان، مادران باردار می‌توانند حرکات جنین را حس کنند. همچنین در این دوره، احتمال داشتن تهوع و بی حالی صبحگاهی بسیار کم می‌شود و بنابراین، مادر نشاط بیشتری دارد. در آخر، از آنجا که هنوز شکم مادر بزرگ نشده و جنین وزن زیادی ندارد، بنابراین تحرک مادر نیز بیشتر و راحتتر خواهد بود. ما در مقاله‌ای به طور مفصل در مورد سه ماهه دوم بارداری صحبت کرده‌ایم برای اطلاعات بیشتر در مورد این دوران سری به این مقاله بزنید.
بین هفته‌های 18 تا 22 بارداری، پزشک از شما می‌خواهد که یک سونوگرافی انجام دهید تا میزان رشد و پیشرفت جنین را بسنجد. همچنین در این تاریخ، جنسیت جنین‌تان نیز مشخص خواهد شد. مادر سونوگرافی دوم یا همان سونوگرافی آنومالی (Anomaly scan) را در هفته بیستم بارداری انجام خواهد داد. در این دوران، جنین فعالیت زیادی دارد. بنابراین، محاسبات دقیق نخواهد بود. در این سونوگرافی، محاسبات زیر انجام خواهد شد:
- دور سر جنین
- دور شکم جنین
- طول استخوان ران جنین
سه ماهه سوم بارداری
سه ماهه سوم بارداری از هفته بیست و نهم تا هفته چهلم است. در این سه ماه، بدن مادر و جنین خود را برای زایمان آماده می‌کنند. ما در مقاله‌ای به طور مفصل در مورد سه ماهه سوم بارداری صحبت کرده‌ایم برای اطلاعات بیشتر در مورد این دوران سری به این مقاله بزنید.
در این دوره جنین می‌تواند ببینید، بشنود، انگشت خود را بمکد و گریه کند. معمولا در صورتی که سونوگرافی اول و دوم طبیعی است، نیاز به سونوگرافی سوم نیست. اما ممکن است پزشک تشخیص دهد که سونوگرافی سوم نیز انجام شود. بهترین زمان انجام سونوگرافی سوم، بعد از هفته سی‌ام بارداری است.
بررسی وضعیت جنین در سه ماهه سوم باردار
پزشک در این سونوگرافی به بررسی سلامت جنین، وضعیت رشد جنین، وضعیت جفت و مایع آمنیوتیک (Amniotic fluid) را بررسی خواهد کرد. همچنین در این دوران، در مورد نوع زایمان تصمیم‌گیری خواهد شد و تست بیوفیزیک پروفایل (Biophysical profile) انجام خواهد شد. هر چه از بارداری بگذرد، شکم مادر بزرگتر خواهد شد. چراکه جنین در حال رشد و بزرگ شدن است. در هفته آخر بارداری (هفته چهلم)، وزن جنین حدودا سه کیلو و نیم به اندازهۀ هندوانه کوچک یا کدو حلوایی خواهد بود و قدی برابر با 50.2 سانت خواهد داشت.
محاسبه هفتگی بارداری
برای انجام آزمایش‌ها و غربالگری‌ها، باید سن جنین مشخص شود. از آنجا که تاریخ دقیق لقاح مشخص نیست، بنابراین سن دقیق جنین را نمی‌توان بیان کرد. پزشکان برای راحتی کار یک پروسه مشخص و ثابت را برای اندازه گیری سن جنین به کار می‌برند. در حقیقت، هفته اول آخرین پریود را همان هفته اول بارداری در نظر می‌گیرند. بنابراین در هفته اول و احتمالاً هفته دوم بارداری، جنین هنوز تشکیل نشده و شما باردار نیستید. اما این دو هفته، هفته‌های ابتدایی بارداری خواهند بود.
تغییرات جنین به تفکیک هفته‌های بارداری
زمان نرمال یک بارداری طبیعی 37 تا 42 هفته است. در این دوره، بدن مادر شروع به تغییر می‌کند. به این واسظه مادر خود را برای زایمان آماده خواهد کرد. جنین هم در این دوران تشکیل می‌شود و تغییرات و رشد سریعی خواهد داشت.
هفته‌های اول تا دوم
- همان‌طور که بیان شد، مادر در هفته اول بارداری پریود است. بنابراین هیچ گونه تغییری در بدن مادر اتفاق نمی‌افتد.
- در پایان هفته دوم، یک تخمک از تخمدان آزاد می‌شود. در صورتی که در این دوران رابطه جنسی داشته باشید، احتمال لقاح وجود دارد.
سومین هفته
- این همان زمانی است که اسپرم و تخمک به هم می پیوندند. در این هفته تخمک بارور در لوله فالوپ حرکت می‌کند. ممکن است در این دوران خونریزی خفیف را مشاهده کنید.
- پس از آن، سلول لقاح یافته شروع به رشد می‌کند و بزرگتر می‌شود.
چهارمین هفته
- جنین اکنون به عنوان یک بلاستوسیست (blastocyst) است که همان یک گلوله کوچک از سلول‌ها شناخته می‌شود. در این هفته تغذیه سلول لقاح یافته از خون مادر شروع می‌شود. بهتر است از این هفته مصرف ویتامین‌های لازم را شروع کنید.
- درهفته چهارم جنین به اندازه بذر گل شقایق یا دانه کنجد است. طول جنین کمتر از 1 سانتی متر و وزن آن کمتر از 1 گرم است.
پنجمین هفته
این هفته، آغاز دوره جنینی است. تخمک به طور ایمنی به دیواره رحم چسبیده و جنین به سرعت در حال رشد و تکامل است. در این هفته، تمام ساختارها و سیستم جنین شروع به رشد می‌کند. در این زمان:
- سلول‌های خونی، کلیه‌ها و سلول‌های عصبی همگی رشد کرده و کم کم شکل می‌گیرند.
- مغز، نخاع، قلب و دستگاه گوارش در همین زمان ساخته می‌شوند.
- از آنجا که خیلی از مادران فکر نمی‌کنند که باردار باشند، در سه‌ماهه اول جنین در معرض بیشترین آسیب‌هاست. مصرف دارو بدون اطلاع پزشک از بارداری، مصرف مواد مخدر، مصرف شدید الکل، عفونت‌هایی مانند سرخچه می‌تواند به جنین آسیب‌های جبران‌ناپذیر بزند.
- در هفته پنجم جنین به اندازه‌‌ی دانه فلفل است و وزن آن کمتر از 1 گرم است و طول آن 0.2 سانتی‌متر است.
هفته‌های شش و هفتم
- بازو و پاهای جنین شروع به رشد می‌کنند.
- مغز جنین از پنج ناحیه مختلف تشکیل می‌شود، برخی از اعصاب جمجمه در این دوران قابل مشاهده هستند.
- چشم‌ها و گوش‌ها شکل می‌گیرند.
- ساختار استخوانی جنین شما در حال شکل گرفتن است.
- ضربان قلب جنین منظم شده و با دستگاه‌های اولتراسوند (Ultrasound) قابل شنیدن است.
- خون به اندام‌های بدن جنین پمپاژ خواهد شد.
- در هفته هفتم جنین به اندازه‌‌ی بلوبری کوچک یا نخود است و وزن آن حدود 0.4 تا 1 گرم و طول آن بین 0.5 تا 1.1 سانتی متر است.
هشتمین هفته
- بازو و پاهای جنین رشد می‌کنند.
- دست‌ها و پاها شکل گرفته و بسیار شبیه به دست و پای انسان است.
- مغز جنین همچنان در حال رشد است.
- ریه‌ها شروع به شکل گیری می‌کنند.
- در هفته هشتم جنین به اندازه تمشک است. وزن جنین حدود 1 تا 2 گرم و طول آن 1.8 تا 2 سانتی متر است.
هفته نهم
- نوک سینه‌ها و فولیکول‌های مو در حال تشکیل هستند.
- بازوها و آرنج‌ها رشد می‌کنند.
- انگشتان پای جنین به خوبی دیده می‌شود.
- تمام اندام‌های حیاتی جنین شکل گرفته و در حال رشد هستند.
- در هفته نهم جنین به اندازه گیلاس است. وزن جنین حدود 3تا 4 گرم و طول آن بین 1.6 تا 2.7 سانتی متر است.
دهمین هفته
- پلک‌های جنین شما رشد می‌کنند.
- گوش‌های خارجی شروع به شکل گیری می‌کنند.
- ویژگی‌های صورت جنین مشخص‌تر می‌شود.
- روده‌ها در حال کامل شدن هستند.
- در پایان هفته دهم بارداری، جنین شما شکل نهایی خود را گرفته است.
- در این دوران جنین به اندازه‌‌ی کومکوات (Kumquat) است. وزن جنین حدود 4 تا 5 گرم و طول آن بین 2.4 تا 3.8 سانتی‌متر است.
هفته‌های یازدهم تا چهاردهم
- پلک‌های جنین که هفته پیش ساخته شده، بسته می‌شوند و تا حدود هفته بیست و ششم باز نمی‌شود.
- صورت جنین فرم خاص خود را گرفته است.
- اندام‌ها ساخته شده و بلند و نازک هستند.
- ناخن‌های دست و پا کم کم شروع به رشد می‌کنند.
- اندام تناسلی شکل می‌گیرد.
- کبد جنین شروع به ساخت گلبول‌های قرمز می‌کند.
- در این دوره، سر جنین بزرگ است و تقریباً به اندازه نیمی از جنین است.
- جنین اکنون می‌تواند مشت خود را گره کند.
- جوانه‌های دندان ظاهر شده‌اند.
- در هفته چهاردهم جنین به اندازه لیمو ترش زرد یا هلوست. وزن جنین حدود 23 تا 25 گرم و طول آن 12.3 سانتی‌متر است.
بازه زمانی هفته‌های پانزده تا هجدهم
- پوست نوزاد شفاف است.
- موهای ظریفی به نام لانوگو (Lanugo) روی سر نوزاد ایجاد می‌شود.
- بافت عضلانی و استخوانی به رشد خود ادامه داده و استخوان‌ها سخت‌تر می‌شوند.
- جنین شروع به حرکت و چرخیدن می‌کند.
- آنزیم‌های کبد و لوزالمعده ترشح می‌شوند.
- کوچولوی شما اکنون می‌تواند انگشت خود را بمکد.
- در هفته هجدهم جنین به اندازه‌‌ی فلفل دلمه‌ای یا سیب زمینی شیرین است؛ وزن جنین حدود 140 تا 160 گرم و طول 20.3 سانتی‌متر است.
هفته‌های نوزده تا بیست و یکم
- گوش نوزاد کامل شده و نوزاد می‌تواند صداها را به طور مبهم بشنود.
- جنین فعالتر شده و به حرکت و شناوری در رحم ادامه می‌دهد.
- مادر حرکات نوزاد خود را به شکل ظریف احساس می‌کند، این حرکات شبیه بال زدن پروانه در شکم است.
- در پایان هفته بیست و یکم، جنین توانایی قورت دادن را دارد.
- در هفته بیست و یکم جنین به اندازه‌‌ی هویج است؛ وزن جنین حدود 290 تا 310 گرم و طول 25.9 سانتی‌متر است.
هفته بیست و دوم
- موهای لانوگو (Lanugo) تمام بدن نوزاد را پوشانده است. (موهای ظریف و نرم و پشم‌مانندی که روی سر و صورت و پیشانی جنین می‌روید.)
- مکونیوم (اولین مدفوع جنین) در مجرای روده ساخته می‌شود.
- ابروها و مژه‌ها ظاهر می‌شوند.
- فعالیت نوزاد بیشتر می‌شود.
- مادر به راحتی می‌تواند حرکات جنین را احساس کند.
- ضربان قلب جنین با گوشی پزشکی قابل شنیدن است.
- ناخن‌ها به طور کامل رشد کرده‌اند.
- در هفته بیست و دوم جنین به اندازه‌‌ی پاپایا یا کدو اسپاگتی است؛ وزن جنین حدود 330 تا 370 گرم و طول 27.8 سانتی‌متر است.
هفته‌های بیست و سوم تا بیست و پنجم
- مغز استخوان جنین شروع به ساخت سلول‌های خونی می‌کند.
- ریه‌ها و راه‌های هوایی ریه رشد می‌کنند.
- نوزاد شروع به ذخیره چربی می‌کند.
- در هفته بیست و پنجم جنین به اندازه‌‌ی کدو ، روتاباگا (نوعی کلم) است؛ وزن جنین حدود 680 تا 720 گرم و طول 32.4 سانتی‌متر است.
هفته بیست و ششم
- ابروها و مژه‌ها به طور کامل شکل گرفته‌اند.
- تمام قسمت‌های چشم نوزاد رشد کرده است.
- ممکن است صداهای بلند، جنین داخل شکم شما را از خواب بیدار کند.
- رد پا و اثر انگشت در حال شکل‌گیری است.
- کیسه‌های هوایی ریه در حال تشکیل شدن هستند، اما ریه‌ها هنوز آماده کار در خارج از رحم نیستند.
- در هفته بیست و ششم جنین به اندازه‌‌ی پیازچه یا کدو سبز است؛ وزن جنین حدود 830 تا 870 گرم و طول 33.9 سانتی‌متر است.
هفته‌های بیست و هفتم تا سی‌ام
- مغز جنین به سرعت رشد می‌کند.
- سیستم عصبی به اندازه کافی برای کنترل برخی از عملکردهای بدن توسعه یافته است.
- پلک‌ها باز و بسته می‌شوند.
- سیستم تنفسی (که هنوز نابالغ است) سورفکتانت (Surfactant) تولید می‌کند. این ماده به پر شدن کیسه‌های هوایی ریه کمک می‌کند.
- در هفته سی‌ام جنین به اندازه‌‌ی کلم بزرگ است؛ وزن جنین حدود 1380 تا 1420 گرم و طول 39.9 سانتی‌متر است.
بازه زمانی هفته‌های سی و یکم تا سی و چهارم
- نوزاد شما به سرعت رشد کرده و چربی زیادی به دست می‌آورد.
- تنفس ریتمیک رخ می‌دهد، اما ریه‌ها به طور کامل بالغ نشده‌اند.
- استخوان‌های جنین کاملا رشد کرده‌اند، اما هنوز نرم هستند.
- بدن نوزاد شروع به ذخیره آهن، کلسیم و فسفر می‌کند.
- در هفته سی و چهارم جنین به اندازه‌‌ی طالبی است؛ وزن جنین حدود 2210 تا 2290 گرم و طول 44.5 سانتی‌متر است.
مدت زمان هفته‌های سی و پنجم تا سی و هفتم
- از ابتدای جنینی تا امروز، وزن جنین به سرعت زیاد شده، اما از این زمان به بعد روند افزایش وزن جنین کند خواهد شد.
- پوست جنین به دلیل ذخیره چربی زیر آن، چروک نیست.
- جنین الگوی خواب مشخصی دارد.
- قلب و عروق خونی جنین شما کامل است.
- ماهیچه‌ها و استخوان‌ها به طور کامل رشد کرده‌اند.
- در هفته سی و هفتم جنین به اندازه‌‌ی چغندر سویسی است؛ وزن جنین حدود 2900 تا 3010 گرم و طول 47.9 سانتی‌متر است.
هفته‌های سی و هشتم تا چهلم
- لانوگو از بین رفته است (به جز قسمت بالای بازوها و شانه‌ها).
- ناخن‌های دست بلند شده‌اند.
- نوک سینه به خوبی قابل مشاهده است.
- موهای سر نوزاد درشت و ضخیم شده است.
- در هفته چهلم، جنین به اندازه‌ای رسیده که بتواند به دنیا بیاید؛ پس هر لحظه منتظر باشید تا درد زایمان به سراغ شما بیاید!
- در هفته چهل‌ام جنین به اندازه‌‌ی هندوانه است؛ وزن جنین حدود 3450 تا 3550 گرم و طول 51.3 سانتی‌متر است.
جدول رشد قد و وزن جنین در هفته‌های مختلف بارداری
مادران باردار بسیار مشتاق هستند تا قد و وزن جنین خود را در هر هفته از بارداری بدانند. البته تا هشتمین هفته بارداری، جنین آنقدر کوچک است که نمی‌توان قد و وزن را محاسبه کرد.
لازم است توجه داشته باشید که معمولا جنین پسر از جنین دختر بزرگتر است. هیچ‌گاه از خاطر نبرید که جنین‌ها با یکدیگر تفاوت دارند و هیچ نمودار دقیق و یکسانی برای رشد همه‌ی جنین‌ها وجود ندارد، پزشک به خوبی می‌داند که روند رشد جنین چگونه است و اگر نیاز به مداخله باشد، به شما اعلام خواهد کرد.
در هفته ۱۲ بارداری متخصص سونوگرافی قد نوزاد را از فرق سر تا کفل او اندازه‌گیری می‌کند که به آن اندازه طول قد نشسته جنین (Crown-rump length یا CRL) گفته می‌شود. با این روش تاریخ زایمان را نیز تعیین می‌کنند.
اسکن جنین از نظر قد و وزن
در اسکن ناهنجاری جنین، که حدود هفته ۲۰ بارداری انجام می‌شود، جنین فعالیت بیشتری دارد؛ این یعنی CRL (Crown-Rump Length) دقیق نخواهد بود. به جای آن متخصص سونوگرافی اندازه دور سر جنین (Head circumference یا HC)، محدوده شکمی (abdominal circumference یا AC) و طول استخوان ران (Femur Length یا FL) را اندازه‌گیری می‌کند.
جدول زیر رشد قد و وزن جنین در طول بارداری
جدول زیر رشد قد و وزن جنین در هفته‌های مختلف بارداری را نشان می‌دهد. دقت کنید که طول قد نشسته جنین را از هفته ۸ تا ۱۹ بارداری اندازه می‌گیرند. از هفته نوزدهم به بعد، طول قد را بر اساس فاصله میان فرق سر تا پاشنه پا محاسبه می‌کنند.
| گرم | سایز(سانتی‌متر) | تشبیه | هفته بارداری |
| – | – | – | اول |
| – | – | – | دوم |
| – | – | – | سوم |
| کمتر از 1 گرم | کمتر از 1 سانتی‌متر | بذر گل شقایق یا دانه کنجد | چهارم |
| کمتر از 1 گرم | 0.2 | دانه فلفل | پنجم |
| کمتر از 1 گرم | 0.3 | دانه انار یا دانه سیب | ششم |
| 0.4-1 | 0.5-1.1 | بلوبری کوچک یا نخود | هفتم |
| 1-2 | 1-1.8 | تمشک | هشتم |
| 3-4 | 1.6-2.7 | گیلاس | نهم |
| 4-5 | 2.4-3.8 | کومکوات | دهم |
| 6-8 | 6-8 | انجیر | یازدهم |
| 9-12 | 8.2 | لیمو ترش یا آلو سیاه | دوازدهم |
| 14-20 | 10 | لیمو مایر یا پاپود | سیزدهم |
| 25-35 | 12.3 | لیمو ترش زرد یا هلو | چهاردهم |
| 45-55 | 14.2 | سیب | پانزدهم |
| 60-80 | 16.4 | آووکادو | شانزدهم |
| 90-110 | 18 | گلابی یا شلغم | هفده ام |
| 140-160 | 20.3 | فلفل دلمه ای یا سیب زمینی شیرین | هجده ام |
| 190-210 | 22.1 | انبه یا گوجه فرنگی | نوزدهم |
| 250-270 | 24.1 | موز | بیستم |
| 290-310 | 25.9 | هویج | بیست و یکم |
| 330-370 | 27.8 | پاپایا یا کدو اسپاگتی | بیست و دوم |
| 430-470 | 29.7 | بادمجان | بیست و سوم |
| 510-550 | 31.2 | بلال | بیست و چهارم |
| 680-720 | 32.4 | کدو بلوط، روتاباگا (نوعی کلم) | بیست و پنجم |
| 830-870 | 33.9 | پیازچه یا کدو سبز | بیست و ششم |
| 980-1020 | 35.5 | گل کلم | بیست و هفتم |
| 1080-1120 | 37.2 | بادمجان بزرگ | بیست و هشتم |
| 1230-1270 | 38.6 | کدو حلوایی | بیست و نهم |
| 1380-1420 | 39.9 | کلم بزرگ | سی ام |
| 1580-1620 | 41.1 | نارگیل | سی و یکم |
| 1780-1820 | 42.3 | جیکاما یا کاهو | سی و دوم |
| 1960-2040 | 43.6 | آناناس | سی و سوم |
| 2210-2290 | 44.5 | طالبی | سی و چهارم |
| 2510-2590 | 45.4 | خربزه | سی و پنجم |
| 2700-2800 | 46.6 | سر کاهوی رومی | سی و ششم |
| 2900-3010 | 47.9 | چغندر سویسی | سی و هفتم |
| 3050-3150 | 49 | تره فرنگی | سی و هشتم |
| 3220-3320 | 50.2 | هندوانه کوچک یا کدو حلوایی | سی و نهم |
| 3450-3550 | 51.3 | هندوانه | چهلم |
| 3450-3551 | 51.3 | هندوانه | چهل و یکم |
نتیجه‌گیری
دوران بارداری پر از اتفاقات و شگفتی‌هایی است که مادر با گوشت و خون خود احساس می‌کند. همان‌طور که فیزیک بدنی افراد منحصر به خودشان است، بنابراین قد و وزن و سایر مشخصات و ویژگی‌های جنین‌شان نیز یکتا خواهد بود.
در این مقاله سعی کردیم تا یک دید کلی و جامع از روند رشد جنین در شکم مادر ارائه دهیم. در صورتی که الگوی رشد جنین شما با جدول بالا متفاوت است، به هیچ عنوان نگران نشوید و تنها با پزشک مشورت کنید و از او راهنمایی بخواهید.
به خاطر داشته باشید که آرامش روانی شما تاثیر فراوانی بر آینده جنین‌تان دارد، پس سعی کنید تا ذهن خود را با اعداد و ارقام مشغول نکنید.
