مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی به یک عارضۀ پیچیده و گاهی خطرناک گفته می‌شود که برخی از زنان باردار را در نیمۀ دوم بارداری (هفتۀ ۲۰ به بعد) یا بلافاصله بعد از زایمان درگیر می‌کند. این مشکل خود را با عوارضی مثل فشار خون بالا، دفع پروتئین در ادرار و ورم نشان می‌دهد و در صورت عدم درمان به موقع، برای مادر و جنین خطراتی را به دنبال دارد.
از خطرات مسمومیت حاملگی می‌توانیم به بروز مشکلات کلیوی، کبدی، مشکلات مغزی و حتی در موارد بحرانی‌تر، مرگ اشاره کنیم. البته این بیماری می‌تواند هم به شکل خفیف و هم شدید رخ دهد و علائمی مثل افزایش وزن ناگهانی، تنگی نفس، درد شکمی و تاری دید را به همراه داشته باشد. بنابراین مسمومیت حاملگی برای حفظ سلامت مادر و جنین، نیاز به تشخیص زودهنگام، کنترل و درمان دارد.
مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی چیست؟
مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی (Preeclampsia) شامل فشار خون بالا و مداوم است که اگرچه اغلب در اواخر دوران بارداری رخ می‌دهد، اما ممکن است پس از زایمان نیز بروز پیدا کند. این عارضه با سطوح بالای پروتئین (پروتئینوری) در ادرار همراه است و می‌تواند اندام‌های مختلف بدن را تحت تأثیرات منفی خود قرار دهد. برای مثال، با آسیب به آن‌ها عوارض جانبی جدی را برای فرد مبتلا به همراه داشته باشد.
بیشتر مادرانی که به پره اکلامپسی مبتلا می‌شوند، نوزادانی سالم به دنیا می‌آورند و خود نیز بعد از زایمان به طور کامل بهبود پیدا می‌کنند. با این حال، برخی از زنان نیز ممکن است عوارض این مشکل را تجربه کنند. عوارضی که در برخی موارد محدود تهدید کنندۀ زندگی مادر یا جنین هستند. توجه به این نکته ضروری است که وضعیت یک زن باردار ممکن است خیلی سریع به پره اکلامپسی شدید تبدیل شود، از این رو چک شدن علائم زیر نظر پزشک متخصص زنان به طور مداوم بسیار اهمیت دارد.
انواع مسمومیت بارداری (پره اکلامپسی)
مسمومیت بارداری به عنوان یک عارضۀ خطرناک محسوب می‌شود که بین ۱ تا ۵ درصد از کل بارداری‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پره اکلامپسی را می‌توان بر اساس زمان وقوع به دو گروه تقسیم بندی کرد که شامل مسمومیت بارداری زودرس (قبل از هفتۀ ۳۷ بارداری) و پره اکلامپسی دیررس (بعد از زایمان) می‌شوند.
محدودۀ فشار خون سیستولیک در پره اکلامپسی حداقل ۱۴۰ میلی لیتر جیوه و فشار خون دیاستولیک حداقل ۹۰ میلی لیتر جیوه است. ضمن اینکه این حالت باید دو بار رخ دهد و بین قرائت سطح فشار خون ۴ ساعت یا بیشتر فاصله باشد. اما پره اکلامپسی اگر به صورت شدید رخ دهد، دارای ویژگی‌های زیر خواهد بود:
- فشار خون سیستولیک بالاتر یا مساوی با ۱۶۰ میلی لیتر جیوه و فشار خون دیاستولیک بالاتر یا مساوی با ۱۱۰ میلی لیتر جیوه
- اختلالات بینایی
- ادم ریوی
- ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) یا اختلال در پلاکت‌های خون
- بالا رفتن سطح آنزیم‌های کبدی
علائم مسمومیت بارداری
ویژگی‌های بارز مسمومیت بارداری، افزایش فشار خون در کنار مشاهدۀ پروتئین در ادرار و سایر علائم آسیب به اندام‌های مختلف بدن است. البته ممکن است بسیاری از زنان باردار مبتلا به پره اکلامپسی علائم قابل توجهی را نیز مشاهده نکنند. با این حال اگر به این عارضه مبتلا باشند، اغلب در طی ویزیت‌های معمولی پزشک متخصص زنان و زایمان یا ماما قابل تشخیص خواهد بود. همراه با مواردی که ذکر کردیم، دیگر علائم پره اکلامپسی شامل موارد زیر می‌شوند:
- مشکلات کلیوی
- کم شدن سطح پلاکت‌ها در خون
- سردردهای شدید
- حالت تهوع و استفراغ
- بروز برخی تغییرات در بینایی مثل تاری دید، حساسیت به نور یا حتی از دست دادن بینایی به شکلی موقت
- تنگی نفس
- درد در زیر دنده‌ها سمت راست (درد در قسمت فوقانی شکم)
- افزایش آنزیم‌های کبدی
- افزایش ورم بارداری
نکتۀ مهم
توجه داشته باشید که داشتن افزایش وزن و ورم بارداری خصوصاً در ماه‌های آخر، امری معمول است. با این حال در شرایطی که این علائم به صورت ناگهانی ظاهر شوند، به ویژه اگر تورم در دست و صورت شما باشد، احتمال ابتلا به پره اکلامپسی زیاد است.
علت مسمومیت بارداری
علت دقیق بروز پره اکلامپسی چندان مشخص نیست، با این حال ممکن است چندین عامل کلیدی در این زمینه مؤثر باشند. برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که منشأ مسمومیت حاملگی به جفت برمی‌گردد. جفت به عنوان یک عضو کلیدی در بارداری، وظیفۀ تغذیۀ جنین را بر عهده دارد. در شروع بارداری، رگ‌های خونی جدیدی در جفت رشد و تکامل پیدا می‌کنند تا به خوبی اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز جنین را تأمین کنند.
در زنانی که به مسمومیت بارداری مبتلا هستند، به نظر می‌رسد که این رگ‌ها یا به خوبی رشد نکرده‌اند و یا اینکه کار خود را به درستی انجام نمی‌دهند. از این رو گفته می‌شود که مشکلات مربوط به گردش خون در جنین می‌تواند به بی نظمی در فشار خون خانم باردار منجر شود. البته پره اکلامپسی تنها یکی از اشکال فشار خون بالا در بارداری محسوب می‌شود. سایر نمونه‌ها شامل موارد زیر هستند:
فشار خون بارداری
این نوع فشار خون نیز از هفتۀ ۲۰ به بعد در بارداری رخ می‌دهد، اما تفاوت آن با مسمومیت حاملگی این است که آسیبی به سایر اندام‌ها یا کلیۀ فرد مبتلا وارد نمی‌کند. البته ناگفته نماند برخی از زنان درگیر با این نوع فشار خون، ممکن است به پره اکلامپسی مبتلا شوند.
فشار خون مزمن
این نوع فشار خون می‌تواند قبل از بارداری وجود داشته و قبل از ورود به هفتۀ ۲۰ بارداری نیز رخ دهد. این نوع فشار خون ممکن است تا ۳ ماه بعد از زایمان نیز ادامه داشته باشد.
فشار خون ترکیبی با پره اکلامپسی
این نوع فشار خون زمانی رخ می‌دهد که زن باردار از قبل به فشار خون مبتلا بوده است و در بارداری نیز به پره اکلامپسی مبتلا می‌شود.
عوامل خطر پره اکلامپسی
جالب است بدانید چندین مطالعه نشان داده‌اند که زنان سیاه پوست بیش از سایرین به مسمومیت بارداری مبتلا می‌شوند. زنان بومی آمریکای شمالی نیز با خطرات بیشتری مواجه هستند. البته گفته می‌شود که عوامل زیست شناسی لزوماً دلیل بروز چنین تفاوتی نیستند. به عبارتی، سایر علل مثل نابرابری در دسترسی به مراقبت‌های دوران بارداری یا نابرابری‌های اجتماعی افزایش دهندۀ استرس و کاهندۀ رفاه اجتماعی ممکن است در این نتایج دخیل باشند.
جالب‌تر آنکه داشتن درآمد کمتر با کاهش سطح دسترسی به مراقبت‌های پزشکی، می‌تواند خطر ابتلا به پره اکلامپسی را افزایش دهد. اما برخی از عوامل ممکن است خطر ابتلا افراد به این عارضه را افزایش دهند. مواردی که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
- حاملگی چند قلویی (بیش از یک نوزاد)
- داشتن سابقۀ قبلی ابتلا به مسمومیت بارداری
- استفاده از لقاح آزمایشگاهی برای بارداری
- ابتلا به اختلال خود ایمنی
- ابتلا به بیماری‌های کلیوی
- ابتلا به دیابت قبل از بارداری
- داشتن فشار خون بالا
- چاقی
- داشتن سابقۀ خانوادگی ابتلا به پره اکلامپسی
- بالا بودن سن مادر باردار (۳۵ سال یا بیشتر)
- عوارض بارداری قبلی
- فاصلۀ بیش از ۱۰ سال با بارداری پیشین
عوارض و خطرات مسمومیت حاملگی
ابتلا به پره اکلامپسی ممکن است در صورت عدم تشخیص زود هنگام یا کنترل نشدن، عوارضی را به دنبال داشته باشد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
مشکل در رشد جنین
از آن جایی که پره اکلامپسی روی شریان‌های انتقال دهدۀ خون به جفت اثر منفی دارد، بنابراین جفت ممکن است خون کافی دریافت نکند. عاملی که باعث عدم دریافت اکسیژن مناسب و مواد مغذی مورد نیاز می‌شود. این روند کندی رشد جنین را به دنبال دارد.
زایمان زودرس
مسمومیت بارداری می‌تواند به زایمان زودرس ناخواسته منجر شود. به عبارت دیگر، زایمان ممکن است قبل از هفته ۳۷ بارداری اتفاق بیفتد. همچنین، برخی از موارد پره اکلامپسی نیاز به زایمان زودرس برنامه ریزی شده به عنوان یک روش درمانی دارند.
نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، ممکن است با مشکلات بیشتری از جمله مشکلات تنفسی، مشکلات مربوط به تغذیه، مشکلات بینایی یا شنوایی، تأخیر در رشد و حتی فلج مغزی مواجه شوند. با این حال، درمان‌های خاص موجود برای نوزادان زودرس می‌تواند به کاهش برخی از این خطرات کمک کند.
جدا شدن جفت
یکی دیگر از عوارض پره اکلامپسی، خطر جدا شدن جفت است. در این حال جفت قبل از زایمان با خونریزی شدید از دیوارۀ داخلی رحم جدا می‌شود که ممکن است تهدید کنندۀ زندگی جنین یا مادر شود.
بیماری قلبی عروقی
کسانی که به پره اکلامپسی مبتلا می‌شوند، بیش از سایرین در آینده با خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی رو به رو هستند. از طرف دیگر، ابتلا به پره اکلامپسی بیش از یک بار (طی زایمان‌های متعدد)، حتی این درصد خطر را افزایش می‌دهد.
افزایش آنزیم کبدی و سندرم تعداد پلاکت پایین
در شرایطی که پره اکلامپسی به صورت شدید بروز پیدا کند، با تخریب گلبو‌ل‌های قرمز، افزایش تعداد آنزیم‌های کبدی و تعداد کم پلاکت‌ها همراه است. مشکلی که با تأثیر منفی بر سایر ارگان‌های بدن، می‌تواند تهدیدی برای زندگی مادر و نوزاد یا بروز مشکلات مادام العمر برای مادر شود.
از نشانه‌های بروز چنین حالتی می‌توانیم به سردرد، درد بالای شکم، تهوع، استفراغ، احساس کلی ناخوشی و فشار خون بالای ناگهانی اشاره کنیم. اگرچه گاهی این عارضه با هیچ علامتی هم همراه نخواهد بود.
بروز اکلامپسی
در اکلامپسی فرد بیمار ممکن است با تشنج و حتی کما رو به رو شود. پیش بینی بروز اکلامپسی برای بیمار دشوار است، زیرا هیچ علامت قبلی برای بروز آن وجود ندارد. اما گاهی علائم آن، دقیقاً نشانه‌هایی هستند که از قبل از تشنج بروز پیدا می‌کنند که سردرد شدید، سردرگمی ذهنی، رفتارهای تغییر یافته و یا مشکلات بینایی در این دسته جای می‌گیرند.
آسیب به سایر اندام‌های بدن
عوارض مسمومیت بارداری در صورت عدم کنترل به همین موارد محدود نمی‌شوند، زیرا ممکن است آسیب به سایر اندام‌های بدن مثل کبد، کلیه، ریه، قلب یا حتی چشم را به دنبال داشته باشند. این عارضه گاهی حتی ممکن است منجر به سکتۀ مغزی یا دیگر آسیب‌های مغزی شود. شدت آسیب به شدت بیماری برمی‌گردد.
روش‌ها و نحوه تشخیص پره اکلامپسی
تشخیص مسمومیت بارداری در هفتۀ ۲۰ به بعد بارداری با داشتن فشار خون بالا انجام می‌شود. بیمار باید حداقل یکی از علائم این بیماری مثل دفع پروتئین در ادرار را داشته باشد. البته فشار خون بالا ممکن است به دلایل دیگری نیز رخ دهد و همیشه نشان از پره اکلامپسی ندارد. اما با داشتن چنین علائمی پزشک ممکن است از طریق روش‌های زیر اقدامات تشخیصی را انجام دهد.
- آزمایش خون برای تشخیص عملکرد کبد، کلیه و اندازه گیری پلاکت‌های خون
- سونوگرافی برای ارزیابی حجم مایع آمنیوتیک، تشخیص وضعیت جنین و نظارت بر رشد وی
- آزمایش ادرار برای تعیین پروتئینوری (Proteinuria)
پیشگیری از مسمومیت حاملگی
پیشگیری از مسمومیت بارداری برای تمام کسانی که علائم خطر این بیماری را دارند، بسیار ضروری است. به این منظور برخی از اقدامات می‌توانند منجر به کاهش احتمال ابتلا به پره اکلامپسی شوند. این اقدامات شامل موارد زیر می‌شوند:
- کاهش وزن در صورت چاقی (قبل از بارداری)
- کنترل فشار و قند خون
- داشتن خواب کافی و مناسب
- بهره مندی از یک برنامۀ ورزشی مناسب و منظم
- خوردن غذاهای کم نمک و سالم
- پرهیز از مصرف کافئین
درمان مسمومیت حاملگی
درمان مسمومیت بارداری از طریق کنترل وضعیت موجود تا زمان زایمان و یا ایجاد شرایط لازم برای به دنیا آوردن نوزاد است. در واقع پزشک متخصص زنان بسته به سن جنین، شرایط مادر و سلامت کلی نوزاد، نوع درمان را تجویز می‌کند. در شرایطی که با پره اکلامپسی شدید مواجه نباشید، درمان از طریق کنترل شرایط انجام می‌شود. اما در شرایط شدیدتر حتی ممکن است به بستری در بیمارستان نیاز داشته باشید. اما از داروهای کاربردی برای کنترل این بیماری می‌توان موارد زیر را نام برد:
- داروهای ضد فشار خون
- داروهای ضد تشنج
- کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) برای تقویت رشد ریه‌های کودک قبل از زایمان
راهنمای مراجعه به پزشک
اگر به مسمومیت حاملگی مشکوک هستید، باید خیلی سریع به پزشک مراجعه کنید. توجه کنید که تشخیص زودهنگام برای درمان موفقیت آمیز و پیشگیری از عوارض جدی اهمیت دارد. قبل از مراجعه به پزشک باید فهرستی از علائم خود را تهیه کنید و در صورت داشتن سوابق پزشکی، خصوصاً در بارداری‌های قبلی، آن‌ها را آماده کنید. در زمان مراجعه به پزشک حتماً تمام سؤالات و نگرانی‌های مورد نظر خود را مطرح کنید.
پزشک با توجه به شرایط و علائم شما، در کنار معاینۀ فیزیکی ممکن است آزمایش خون و سونوگرافی را تجویز کند. پس از مراجعه به پزشک نیز بسیار مهم است که دستورات او را به خوبی دنبال کنید، در زمان معین دوباره برای معاینه اقدام کرده و در صورت بدتر شدن علائم فوراً به پزشک اطلاع دهید.
مدیریت مسمومیت بارداری با اقدامات لازم برای حفظ سلامت مادر و جنین
- پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری که اغلب از هفتۀ ۲۰ به بعد بارداری رخ می‌دهد، با فشار خون بالا، ورم ناگهانی در نواحی مختلف بدن و وجود پروتئین در ادرار همراه است.
- سردرد، تاری دید، درد در بالای شکم و سمت راست، تنگی نفس و کاهش ادرار از دیگر علائم این بیماری هستند.
- تشخیص این بیماری با بررسی فشار خون، آزمایش ادرار و معاینۀ فیزیکی انجام می‌شود. گاهی اوقات آزمایش‌های خون نیز برای بررسی عملکرد اندام‌های دیگر تجویز می‌شوند.
- استراحت کامل، دارو درمانی و حتی تجویز زایمان سزارین زودتر از موعد برای رفع این عارضه کاربردی هستند.
- شما می‌توانید از طریق اپلیکیشن هرلایف علاوه بر کنترل شرایط بارداری خود، از ویژگی کلینیک برای دریافت مشاورۀ پزشکی استفاده کرده و یا از طریق بخش پرس و گوی برنامه، به صورت ناشناس با سایر مادران باردار صحبت کنید.
داشتن فشار خون قبل از بارداری، حاملگی چند قلو، سابقۀ خانوادگی مسمومیت حاملگی، داشتن سابقۀ قبلی ابتلا به این عارضه در کنار دیابت، چاقی و سن بالای ۳۵ سال خطر ابتلا به پره اکلامپسی را افزایش دهند.
در حالی که نمی‌توان به طور کامل از مسمومیت بارداری پیشگیری کرد، اما رعایت برخی نکات مثل کنترل فشار خون قبل از بارداری، رژیم غذایی سالم، دوری از استرس، معاینۀ پزشکی منظم و ورزش مناسب می‌توانند در پیشگیری از این عارضه مؤثر باشند.
هرگونه تغییر در وضعیت سلامتی در دوران بارداری مثل سردرد شدید، درد در بالای شکم، ورم ناگهانی و شدید، تغییرات در بینایی یا کاهش ادرار باید جدی گرفته شود و به پزشک اطلاع داده شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب مسمومیت بارداری می‌تواند از بروز عوارض جدی برای مادر و جنین جلوگیری کند.
منابع:
