هورمون‌های زنانه در تغییر و تحولات بدن بسیار تاثیرگذار هستند. سطح این هورمون‌ها معمولا در دوره‌های مختلفی از زندگی زنان، تغییر می‌کنند. این تغییرات می‌توانند علائم و نشانه‌های جسمانی یا روانی داشته باشند؛ به همین دلیل است که باید با هورمون‌های زنانه، نقش و عملکرد آن‌ها و البته تغییرات آن‌ها در مهم‌ترین مراحل زندگی زنان از بلوغ تا بارداری و یائسگی آشنا شویم.
بنابراین اگر از عملکرد بدنمان و هورمون‌های مختلفی که ترشح می‌کند شناخت خوبی داشته باشیم، می‌توانیم نسبت به تحولات مختلفی که برایمان پیش می‌آید، آگاهانه رفتار کنیم و در صورت بروز علائم غیرطبیعی به پزشک مراجعه کنیم.
در این مقاله به‌طور کلی درباره هورمون‌های زنانه صحبت می‌کنیم و در مورد تغییرات آن‌ها در چرخه زندگی زنان از دوران بلوغ تا یائسگی توضیح می‌دهیم.
هورمون چیست؟
هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که به‌طور مستقیم در خون ترشح می‌شوند. خون، هورمون‌ها را به اندام‌ها و سایر بافت‌های بدن منتقل می‌کند تا دستورهایی با توجه به نوع عملکردشان را صادر کنند. هورمون‌های زیادی در بدن زنان وجود دارند که هر یک بر عملکردها و فرایندهای مختلف بدنشان تاثیر می‌گذارد که عبارتند از:
- رشد بدن زنان
- سوخت‌وساز مواد غذایی در بدن
- عملکرد جنسی، رشد و سلامت باروری
- عملکرد شناختی و خلق‌و‌خوی زنان
- حفظ دمای بدن و جلوگیری از تشنگی
همچنین هورمون‌ها از جنبه‌های دیگری بر سلامتی زنان مانند سطح انرژی، وزن، روحیه و… اثر می‌گذارند. هورمون‌های استروژن (Estrogen) و پروژسترون (progesterone) به دلیل تاثیری که در فرایند تولید مثل سالم خانمها از پریود تا بارداری و یائسگی دارند، بیشتر شناخته شده‌اند. همچنین عدم تعادل هورمون‌های جنسی در زنان باعث تغییر در میل جنسی آن‌ها می‌شود و می‌تواند تغییراتی هم در پوست و مو ایجاد کند. مشکلات ناباروری را هم می‌توان از عوارض عدم تعادل هورمون‌های جنسی دانست. در ادامه بیشتر درباره این هورمون‌ها صحبت می‌کنیم.
هورمون‌ها از کجا ترشح می‌شوند؟
هورمون‌ها از غدد درون‌ریز بدن ترشح می‌شوند. غدد، بدون مجرا هستند؛ بنابراین هورمون‌ها به جای مجاری، مستقیما در جریان خون ترشح می‌شوند. بعضی از غدد درون‌ریز اصلی بدن عبارتند از:
- غده هیپوفیز (Pituitary)
- غده پینه‌آل (pineal)
- تیموس (Thymus)
- تیروئید (Thyroid)
- غدد فوق کلیوی (Adrenal glands)
- پانکراس (Pancreas)
- تخمدان‌ها (ویژه خانمها)
این غدد درون‌ریز، به مقدار میکروسکوپی هورمون ترشح می‌کنند. همین مقدار ناچیز هورمون برای عملکرد بهتر اندام‌های مختلف بدن زنان ضروری است و کمبود آن باعث بیماری می‌شود.
کدام هورمون‌ها زنانه هستند؟
هورمون‌های زنانه یا استروئیدها (Steroids) نقش حیاتی در رشد جنسی، تولید‌مثل و سلامت عمومی خانمها دارند. سطح این هورمون‌های زنانه با گذشت زمان تغییر می‌کند. در دوران بلوغ، بارداری و پیش از یائسگی بیشترین تغییرات در آن‌ها ایجاد می‌شود.
اثرات هورمون‌های زنانه در سلامت خانمها
هورمون‌ها تاثیر زیادی در سلامت جسمی و روحی خانمها دارند. غدد فوق کلیوی و جنسی در تخمدان‌ها که اصلی‌ترین تولیدکننده‌های هورمون‌های زنانه هستند، نقش اساسی در رشد و تولید‌مثل خانمها دارند.
در زنان، هورمون‌های جنسی باعث تغییرات زیر می‌شوند:
- بلوغ و رشد جنسی
- تولید‌مثل
- میل جنسی
- تنظیم رشد استخوان و عضله
- تنظیم سطح کلسترول
- رشد مو
- توزیع چربی بدن
عوامل تاثیرگذار بر سطح ترشح هورمون‌های زنانه
سطح هورمون‌های جنسی در طول زندگی نوسان دارد. همان‌طور که گفتیم تعادل نداشتن هورمون‌های جنسی بر میل جنسی، سلامت پوست و مو و همچنین ناباروری تاثیرگذار است. عوامل داخلی و خارجی که می‌توانند سطح هورمون‌های زنانه را تحت‌تاثیر قرار دهند عبارتند از:
- سن
- پریود
- بارداری
- یائسگی
- فشار روحی
- داروها
انواع هورمون های زنانه
هورمون‌های زنانه اگرچه به مقدار کمی در بدن ترشح می‌شوند، اما برای تنظیم سلامتی زنان مهم هستند. در اینجا به ۳ مورد از مهم‌ترین هورمون‌هایی که در بدن زنان ترشح می‌شود اشاره می‌کنیم:
هورمون استروژن (Estrogen)
استروژن یکی از مهم‌ترین هورمون‌های زنانه است. این هورمون به‌طور عمده در تخمدان‌ها تولید می‌شود، اما غدد فوق کلیوی هم مقداری از آن را تولید می‌کنند. استروژن به‌طور ویژه هورمون مهمی برای خانمها است؛ چرا که مسئولیت پریود، یائسگی، تولید‌مثل، میل جنسی و حتی سلامت استخوان و خون زنان وابسته به این هورمون است.
یکی از هورمون‌های جنسی زنانه که با استروژن مرتبط است، پروژسترون نام دارد. ترشح این دو هورمون یعنی استروژن و پروژسترون باید در تعادل باشد و با بالا و پایین شدن سطح یکی از آن‌ها، ممکن است مشکلاتی برای بدن ایجاد شود.
در حالی که سطح ترشح هورمون استروژن در هر خانم به‌طور طبیعی در طول زندگی‌اش افزایش و کاهش می‌یابد، باید مراقب آن‌ها باشید تا ببینید چه تغییراتی را تجربه می‌کنند. به این ترتیب می‌توانیم متوجه تعادل یا عدم تعادل آن‌ها شده و سپس برای درمان اقدام کنیم.
سطح بالای استروژن، خطرات سرطان پستان و رحم را افزایش می‌دهد. استروژنِ بیش از حد همچنین می‌تواند منجر به افسردگی یا نوسانات خلقی شود. از طرفی مقادیر کم استروژن می‌تواند باعث ایجاد مشکلات پوستی مانند جوش و نازک شدن پوست شود. همچنین میزان ترشح این هورمون با ریزش مو نیز مرتبط است.
یائسگی هم تا حدی ناشی از کمبود استروژن است؛ بنابراین گرُ گرفتگی و تعریق شبانه، مشکلات خواب، کاهش میل جنسی و سایر علائم یائسگی می‌تواند با میزان پایین بودن استروژن مرتبط باشد.
نقش و اثرات هورمون استروژن در بدن زنان
همان‌طور که گفتیم استروژن نقش بزرگی در تولید‌مثل و رشد جنسی زنان مثل بلوغ، پریود، بارداری و یائسگی دارد. این هورمون بر قسمت‌های دیگر بدن زنان هم تاثیر می‌گذارد که عبارتند از:
- مغز
- سیستم قلبی عروقی
- پوست و مو
- دستگاه ماهیچه‌ای‌استخوانی بدن
- مجاری ادراری
مقدار نرمال استروژن در بدن زنان
سطح استروژن را می‌توان با آزمایش خون تعیین کرد. اگرچه میزان آن، ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، اما محدوده طبیعی آن بر حسب پیکوگرم بر میلی‌لیتر (pg/mL) عبارت است از:
|
سن |
سطح ترشح نرمال |
|
در دوره پیش از یائسگی (کمتر از ۴۵ تا ۵۵ سال) | ۱۵ – ۳۵۰ |
| بعد از یائسگی (۴۵ تا ۵۵ سال به بالا) |
<۱۰ |
البته که سطح استروژن در طول چرخه پریود بسیار متفاوت خواهد بود. با این حال برای تفسیر دقیق‌تر آزمایش خود حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.
هورمون تستوسترون (Testosterone)
تستوسترون هورمون جنسی مردانه است، اما بدن خانمها هم میزان کمی از آن را در تخمدان و غدد فوق کلیوی تولید می‌کند. همچنین مقدار زیاد این هورمون در خانمها می‌تواند باعث ایجاد آکنه، نازک شدن موهای سر، افزایش موهای زائد بدن و صورت، کاهش میل جنسی، نامنظم شدن پریود و کاهش اندازه سینه‌ها شود.
نقش و اثرات تستوسترون در بدن زنان
این هورمون در چند عملکرد مهم بدن زنان نقش دارد، از جمله:
- تنظیم میل جنسی
- تنظیم چرخه پریود
- توزیع چربی
- تولید گلبول‌های قرمز خون
- قدرت استخوان و عضله
مقدار نرمال تستوسترون در بدن
میزان تستوسترون در بدن را می‌توان از طریق آزمایش خون اندازه گرفت. دامنه طبیعی آن برای خانمها، ۱۵تا۷۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر (ng/dL) است.
هورمون پروژسترون (Progesterone)
پروژسترون مهم‌ترین هورمون برای بارداری است. در طول چرخه پریود، ترشح پروژسترون تا زمان تخمک‌گذاری کم است. سپس، میزان ترشح یا سطح آن افزایش می‌یابد. به طور کلی پروژسترون، قبل از پریود باعث ضخیم شدن دیواره داخلی رحم می‌شود تا رحم برای لانه‌گزینی تخمک بارور آماده شود. اگر بارداری اتفاق نیفتد، کاهش شدید سطح هورمون‌های جنسی زنانه از جمله پروژسترون باعث ریزش این پوشش می‌شود. پس پروژسترون می‌تواند ساختار اندومتر (Endometrium) یا پوشش داخلی رحم را تغییر دهد تا تخمک بارور شده، در رحم بماند و از مواد مغذی درون اندومتر استفاده کند.
در دوران بارداری، پروژسترون هورمون اصلی سه‌ماهه اول است. همچنین به توسعه بافت سینه‌ها به نام غدد پستانی که برای شیردهی ضروری هستند، کمک می‌کند.
نقش و اثرات پروژسترون
تخمدان‌ها پس از تخمک‌گذاری، هورمون جنسی پروژسترون را تولید می‌کنند. در دوران بارداری، جفت هم مقداری پروژسترون تولید می‌کند.
نقشی که پروژسترون در بدن زنان دارد عبارتند از:
- آماده کردن پوشش رحم برای تخمک بارور شده.
- جلوگیری از انقباضات رحمی در زمان بارداری برای حفظ آن.
- متوقف کردن تولید استروژن پس از تخمک‌گذاری.
مقدار نرمال پروژسترون در بدن
سطح پروژسترون را می‌توان با آزمایش خون تعیین کرد. دامنه‌های طبیعی پروژسترون بر حسب نانوگرم در میلی‌لیتر (ng / mL) به شرح زیر است:
|
مرحله | سطح ترشح نرمال
بر حسب (ng / mL) |
|
قبل از بلوغ | ۰/۳ – ۰/۱ |
|
در مرحله اول چرخه پریود (فاز فولیکولار – Follicular) | ۰/۷ – ۰/۱ |
|
هنگام تخمک‌گذاری (مرحله لوتئال – luteal) |
۲۵ – ۲ |
| سه ماهه اول بارداری |
۴۴ – ۱۰ |
| سه ماهه دوم بارداری |
۸۲/۵ – ۱۹/۵ |
| سه ماهه سوم بارداری |
۲۹۰ – ۶۵ |
آیا نقش هورمون‌های زنانه با گذشت زمان تغییر می‌کند؟
همان‌طور که گفتیم تاثیر هورمون‌های جنسی در بسیاری از عملکردهای بدن زنان انکارناپذیر است. اما با خروج از دوران کودکی و ورود به دوران بلوغ و حتی پس از آن یعنی بارداری و یائسگی، نیازهای هورمونی بدن زنان تغییر می‌کند.
در ادامه این تغییرات را در زمان‌های مختلف بررسی می‌کنیم.
دوره بلوغ
بدن خانمها با هم متفاوت است، اما بیشتر دختران از ۱۰ تا ۱۶ سالگی وارد بلوغ می‌شوند. مهم‌ترین دلیل رخ دادن بلوغ را هم می‌توان تغییرات هورمونی بدن دانست.
هورمون لوتئینیزه (Luteinizing hormone) یا LH و هورمون محرک فولیکول (Follicle-stimulating hormone) یا FSH در غده هیپوفیز تولید می‌شوند. تولید این هورمون‌ها در دوران بلوغ افزایش می‌یابد که به‌نوبه خود باعث تحریک هورمون‌های جنسی به ویژه استروژن می‌شوند. این افزایش هورمون‌های جنسی در خانمها منجر به موارد زیر می‌شود:
- رشد سینه‌ها
- رشد موهای اندام جنسی و زیر بغل
- افزایش چربی بدن، به خصوص در باسن و ران‌ها
- آمادگی برای بارداری با بلوغ تخمدان‌ها، رحم و واژن
- شروع چرخه پریود
مرحله پریود
اولین دوره پریود که در زبان عامیانه به آن منارک (Menarche) هم می‌گویند، حدود ۲ تا ۳ سال پس از رشد سینه‌ها اتفاق می‌افتد (اگرچه که این اتفاق برای افراد مختلف، می‌تواند در زمان‌های متفاوتی رخ دهد). بیشتر زنان اولین پریود را در سنین ۱۰ تا ۱۶سالگی تجربه می‌کنند.
فاز فولیکولی
هر ماه، رحم در حال آماده‌سازی خود برای تخمک بارور شده است و در این زمان دیواره داخلی آن ضخیم می‌شود. وقتی تخمک بارور نشده باشد، سطح استروژن و پروژسترون پایین می‌ماند و این اتفاق باعث می‌شود دیواره داخلی رحم بریزد و در نتیجه خونریزی پریود اتفاق می‌افتد.
از روز اول چرخه پریود تا زمان تخمک‌گذاری را فاز فولیکولی (Follicular phase) می‌نامند. فولیکول‌ها کیسه‌های کوچکی هستند که درونشان مایع و تخمک‌های نابالغ قرار دارد.
در این زمان، غده هیپوفیز شروع به تولید کمی هورمون محرک فولیکول (FSH) می‌کند که باعث رشد فولیکول‌ها در تخمدان می‌شود. با کاهش سطح هورمون‌های جنسی، فقط یک فولیکول غالب به رشد خود ادامه می‌دهد. با توجه به اینکه این فولیکول استروژن بیشتری تولید می‌کند، فولیکول‌های دیگر تجزیه می‌شوند. سطوح بالاتر استروژن باعث تحریک افزایش میزان LH می‌شود. این مرحله حدود دو هفته طول می‌کشد.
مرحله تخمک‌گذاری
مرحله بعدی مرحله تخمک‌گذاری است. هورمون لوتئینیزه یا LH باعث پارگی فولیکول و آزاد شدن تخمک می‌شود، این مرحله تخمک‌گذاری نام دارد و حدود ۱۲ تا ۲۴ساعت طول می‌کشد. سپس تخمک آزاد شده از طریق لوله فالوپ به سمت رحم حرکت می‌کند تا لقاح انجام شود. لقاح فقط برای حدود ۲۴ ساعت پس از خارج شدن تخمک از تخمدان می‌تواند اتفاق بیفتد.
فاز لوتئال
مرحله لوتئال پس از تخمک‌گذاری شروع می‌شود. هنگامی که تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد، فولیکول پاره شده بسته می‌شود. به این صورت که تخمک در فولیکول قرار گرفته و به چیزی به نام جسم زرد تبدیل می‌شود. سپس تولید پروژسترون و همچنین استروژن شروع می‌شود. با این کار رحم آماده دریافت تخمک بارور می‌شود. اگر این اتفاق نیفتد، استروژن و پروژسترون دوباره کاهش می‌یابد و چرخه از اول آغاز می‌شود.
اما اگر بارور شود، سطح پروژسترون در نیمی از این مرحله به اوج خود می‌رسد و از جسم زرد در بارداری اولیه حمایت می‌کند. تغییرات هورمونی فاز لوتئال با علائم رایج پیش از پریود همراه است که بسیاری از افراد آن را تجربه می‌کنند، مانند تغییرات خلقی، سردرد، آکنه، نفخ و حساسیت در سینه‌ها.
اگر تخمک بارور شود، اما لقاح اتفاق نیفتد، جسم زرد بین ۹ تا ۱۱ روز پس از تخمک‌گذاری شروع به تجزیه می‌کند. این اتفاق (تجزیه جسم زرد) منجر به کاهش سطح استروژن و پروژسترون می‌شود که در نهایت منجر به خونریزی پریود می‌شود.
فاز لوتئال به طور معمول حدود ۱۴ روز طول می‌کشد، اما در چرخه‌های مختلف بین ۹ تا ۱۶ روز می‌تواند متفاوت باشد.
مرحله پیشگیری از بارداری
استروژن، پروژسترون و تستوسترون همگی در میل جنسی و عملکرد جنسی نقش دارند. به دلیل نوسانات هورمونی، به‌طور کلی درست قبل از تخمک‌گذاری، خانمها در اوج میل جنسی خود قرار دارند. در صورت استفاده از روش‌های کنترل بارداری هورمونی، که بر سطح هورمون‌های زنانه تاثیر می‌گذارد، نوسانات جنسی کمتر خواهد شد. همچنین میل جنسی ممکن است بعد از یائسگی نوسان کمتری داشته باشد.
دوره بارداری
در مرحله لوتئال چرخه پریود، افزایش پروژسترون، رحم را برای دریافت تخمک بارور آماده می‌کند. دیواره‌های رحم ضخیم شده و با مواد مغذی و مایعات دیگر پر می‌شوند تا جنین را حفظ کنند. پروژسترون برای محافظت از رحم در برابر باکتری و اسپرم، دهانه رحم را ضخیم می‌کند. پس سطح استروژن هم بیشتر می‌شود و به ضخیم شدن پوشش داخلی رحم کمک می‌کند. در نهایت هر دو هورمون، به بزرگ شدن مجاری شیر در سینه‌ها کمک می‌کنند.
زمانی که بارداری اتفاق می‌افتد، بدن شروع به تولید هورمون گنادوتروپین (Gonadotropin-releasing hormone) یا HCG می‌کند. گنادوتروپین هورمونی است که در ادرار هم وجود دارد و برای آزمایش بارداری از آن استفاده می‌کنند. همچنین با افزایش تولید استروژن و پروژسترون، این هورمون از پریود جلوگیری کرده و به حفظ بارداری کمک می‌کند.
یکی دیگر از هورمون‌های دوران بارداری، لاکتوژن جفتی انسانی (human placental lactogen) یا HPL است. HPL هورمونی است که توسط جفت ساخته می‌شود. این هورمون علاوه بر تامین مواد مغذی برای جنین، به تحریک غدد شیر برای شیردهی هم کمک می‌کند.
سطح هورمون دیگری به نام ریلاکسین (Relaxin) هم در دوران بارداری افزایش می‌یابد. ریلاکسین به کاشت و رشد جفت کمک می‌کند و باعث می‌شود تا انقباضات خیلی زود متوقف شود. با شروع زایمان، این هورمون از منقبض شدن رباط‌های لگن جلوگیری می‌کند.
مرحله بعد از زایمان و شیردهی
با پایان بارداری، بلافاصله سطح هورمون‌هایی که در دوران بارداری بالا رفته بودند، کاهش می‌یابد و در نهایت به سطح قبل از بارداری می‌رسند. افت ناگهانی و قابل توجه استروژن و پروژسترون از عوامل موثر در ایجاد افسردگی پس از زایمان است.
شیردهی سطح استروژن را کاهش می‌دهد و می‌تواند از تخمک‌گذاری جلوگیری کند. با این حال همیشه این‌گونه نیست؛ بنابراین برای جلوگیری از بارداری بعدی هنوز به پیشگیری و کنترل بارداری نیاز خواهید داشت.
دوره یائسگی
در دوران یائسگی و دوره منتهی به آن (پیش از یائسگی)، تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون در تخمدان کند می‌شود و سطح استروژن شروع به نوسان می‌کند؛ این در حالی است که سطح پروژسترون هم به‌طور مداوم کاهش می‌یابد. با پایین آمدن سطح هورمون‌ها، تعداد دفعات پریود کم‌کم کاهش پیدا می‌کند. بعضی از افراد کاهش میل جنسی را هم در این دوران تجربه می‌کنند و چرخه پریودشان نامنظم می‌شود.
وقتی ۱۲ ماه پریود نشویم یعنی به دوران یائسگی رسیده‌ایم. در این زمان، هورمون‌های استروژن و پروژسترون در یک سطح پایین، ثابت می‌مانند. یائسگی به‌طور معمول در حدود ۵۰ سالگی اتفاق می‌افتد؛ اما مانند سایر مراحل زندگی، برای افراد مختلف، متفاوت است.
کاهش هورمون‌ها پس از یائسگی ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش دهد. پس بهتر است چکاپ‌های لازم در این دوران، توسط پزشک و در فواصل مشخص انجام شود. از جمله این چکاپ‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
- تست تراکم استخوان
- چکاپ سرطان پستان
- تغییر رژیم غذایی به رژیم غذایی سالم‌تر
- دوری از دخانیات
منظور از هورمون‌های زنانه نامتعادل چیست؟
هورمون‌های زنانه به‌طور طبیعی در طول زندگی نوسان دارند. این نوسانات به دلیل تغییرات پیش‌بینی شده در دوره‌های مختلف زندگی مثل بلوغ، بارداری، شیردهی و یائسگی اتفاق می‌افتد. همچنین استفاده از داروهای پیشگیری از بارداری هورمونی یکی دیگر از دلایل به‌هم‌ریختگی سیستم هورمونی بدن زنان است.
اما عدم تعادل هورمونی گاهی اوقات می‌تواند نشانه مشکلات جدی‌تری باشد، مانند:
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic ovary syndrome) یا PCOS
این سندروم شایع‌ترین اختلال غدد درون‌ریز در میان زنان جوان است. PCOS می‌تواند باعث چرخه پریود نامنظم و اختلال در باروری شود. - آندروژن (Androgen) بیش از اندازه
آندروژن بیش از اندازه در واقع تولید بیش از حد هورمون‌های مردانه است. این موضوع می‌تواند باعث بی‌نظمی در پریود، ناباروری و آکنه و طاسی موی سر به صورت الگوی مردانه شود. - هیرسوتیسم (Hirsutism)
هیرسوتیسم باعث افزایش رشد مو در صورت، قفسه سینه، شکم و پشت شانه تا کمر می‌شود. علت آن هورمون‌های بیش از حد مردانه است و گاهی اوقات می‌تواند یکی از علائم PCOS باشد.
سایر مواردی که می‌تواند روی این موضوع تاثیرگذار باشد، عبارتند از:
- هیپوگنادیسم (hypogonadism)، که کمبود هورمون‌های زنانه است
- سقط جنین یا بارداری غیرطبیعی
- بارداری چندقلو (داشتن دوقلو، سه‌قلو یا بیشتر)
- کیست تخمدان
چه موقع به دکتر خود مراجعه کنیم؟
حداقل باید یک بار در سال برای معاینه‌های روتین به پزشک متخصص زنان مراجعه کنیم. پزشک می‌تواند در مورد تغییرات مختلفی که برایتان رخ داده است نظرش را بگویید و به سوالات دیگری که در مورد وضعیت خاص بدنتان دارید پاسخ دهد.
اگر علائم غیرمعمولی مشاهده کردید، منتظر چکاپ سالیانه خود نباشید و هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به شما می‌گوییم که با دیدن چه نشانه‌هایی باید به سرعت به پزشک خود مراجعه کنید:
- تهوع صبحگاهی یا سایر علائم بارداری
- کاهش میل جنسی
- خشکی واژن یا درد در حین رابطه جنسی
- پریودهای نامنظم و چند بار پریود شدن در یک ماه
- مشکل در بارداری
- درد لگن
- ریزش مو یا رشد موهای زائد روی صورت یا بدن
- افسردگی پس از زایمان
- اختلال در روند معمولی زندگی بهخاطر علائم یائسگی طولانی مدت
کلام آخر
با خواندن این مقاله حالا بدن خود را بهتر می‌شناسیم. در مورد ترشح هورمون‌ها در دوره‌های مختلف زندگی می‌دانیم و حالت طبیعی و غیرطبیعی که بهخاطر میزان ترشح هورمون‌های زنانه‌مان اتفاق می‌افتد را می‌شناسیم. پس بهتر می‌توانیم از سلامت جسم خود مراقبت کنیم و موارد غیرطبیعی را به‌موقع تشخیص دهیم و به پزشک مراجعه کنیم.
منبع
