یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های گروه ب، ویتامین B9 یا فولات است که به اسم اسید فولیک نیز شناخته می‌شود. این ویتامین ب در حفظ سلامتی انسان‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. بررسی‌ها نشان داده که ویتامین ب9 برای فرآیند سنتز دی ان ای و آر ان ای، سلامت قلب، رفع مشکل کم خونی و متابولیسم کربوهیدرات اهمیت بسیاری دارد.
افرادی که کمبود ویتامین B9 را تجربه می‌کنند، با علائمی مانند بی اشتهایی، کاهش وزن، ضعف، سردرد، تپش قلب، اختلالات هیجانی و زودرنجی مواجه می‌شوند. در حالی که اگر سطح آن زیادتر از حد معمول باشد، علائم دیگری مانند افزایش وزن، اختلال در رشد مغز جنین و افزایش مقاومت به انسولین در کودکان و نوجوانان را به دنبال دارد. در ادامه توضیح بیشتری دربارۀ این ویتامین مهم ارائه خواهیم داد.
ویتامین ب 9 یا فولات ویتامینی است که در شکل دادن سلول های قرمز طبیعی دارای عملکرد مناسب و همین طور شکل دادن و بلوغ سیستم عصبی جنین نقش مهمی بازی می‌کند.
معرفی ویتامین B9 (اسید فولیک یا فولات)
ویتامین B9 که معمولاً با نام‌های فولات (در شکل طبیعی آن) یا اسید فولیک (فرم مصنوعی آن) نامیده می‌شود، ویتامینی محلول در آب است. این ویتامین یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های گروه B است و برای فرآیندهای فیزیولوژیکی ضروری متعدد در بدن اهمیت دارد.
نقش ویتامین B9 در بدن
ویتامین B9 وظایفی را در بدن بر عهده دارد که به واسطۀ آنها می‌تواند در حفظ سلامت عمومی خانم‌ها و آقایان مؤثر باشد.
- رشد و تقسیم سلولی: ویتامین B9 برای سنتز DNA و RNA اهمیت بسیاری دارد. این نقش برای رشد، تقسیم و ترمیم سلول ضروری است.
- تولید گلبول قرمز: فولات نقش مهمی در تشکیل گلبول‌های قرمز خون و جلوگیری از کم خونی دارد.
- رشد عصبی: در دوران بارداری، فولات برای رشد مناسب لولۀ عصبی در جنین حیاتی است. این عنصر به جلوگیری از نقایص هنگام تولد مانند اسپینا بیفیدا و آنانسفالی کمک می‌کند.
- تنظیم هوموسیستئین: فولات به متابولیزه کردن اسید آمینۀ هموسیستئین، کمک می‌کند و خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد.
- متابولیسم پروتئین: علاوه بر ویتامین B12 ،B1 ،B3 و ویتامین C، ویتامین نیز در B9 تجزیۀ پروتئین‌ها و تأمین انرژی مورد نیاز بدن نقش دارد.
مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان
اسید فولیک برای چیست؟
با توجه به نقشی که فولات یا همان ویتامین ب9 ایفا می‌کند، مصرف اسید فولیک هم برای سلامت زنان و مردان در هر گروه سنی اهمیت بسیاری دارد.
اسید فولیک و تاثیر آن در زنان
مصرف اسید فولیک این مزیت را دارد که از بازسازی سلول و ترمیم بافت پشتیبانی می‌کند. این موضوع به ویژه برای سلامتی پوست و مو مفید است. اما نقش Vitamin B9 برای تأمین ذخیرۀ آهن خونی حیاتی است. به نحوی که مصرف قرص فولات به تولید سلول‌های قرمز خون کمک می‌کند و خانم‌ها را از مشکل کم خونی نجات می‌دهد. بالا بودن سطح انرژی و کافی بودن سطح آهن خون، ممکن است علائم سندرم پیش از قاعدگی PMS را کاهش دهد. به خصوص اگر ویتامین‌های دیگر هم در بدن کافی باشند.
فولیک اسید در زنان باردار و شیرده
خانم‌های باردار یکی از گروه‌های مصرف کنندۀ قرص ویتامین B9 هستند. کافی بودن سطح ویتامین ب 9 در بدن باعث می‌شود که لولۀ عصبی در جنین به خوبی رشد کند. در ادامه نیز رشد سیستم مغز و اعصاب جنین تا زمان تولد به خوبی انجام می‌شود. علاوه بر این، کافی بودن فولات برای حمایت از جفت برای ایفای نقش تغذیه رسانی و محافظ بودن ضروری است.
از طرفی، خانم‌هایی که دوران شیردهی را پشت سر می‌گذارند، با مصرف میزان کافی ویتامین B9 می‌توانند نیاز خود و جنین را برای تبدیل بهینه غذایی مصرفی به انرژی رفع کنند. در ضمن، خیالشان آسوده است که مواد مغذی مورد نیاز نوزاد، از طریق شیر مادر به او می‌رسد.
مصرف اسید فولیک و تأثیر آن در مردان
آقایان با مصرف ویتامین B9 یا همان فولات، می‌توانند به سلامت قلب، سلامت روان و مناسب بودن شرایط باروری خود کمک کنند. فولات کمک می‌کند تا با تنظیم سطح هموسیستئین، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را کاهش دهد. در حالی که همین ویتامین ممکن است به بهبود عملکرد شناختی (حافظه و تمرکز بهتر) و کاهش خطر افسردگی در ترکیب با سایر مواد مغذی کمک کند.
از نظر باروری هم، خطر ناهنجاری‌های اسپرم را کاهش می‌دهد و باروری کلی را افزایش می‌دهد.
علائم کمبود اسید فولیک
افرادی که از کمبود ویتامین ب 9 رنج می‌برند، علائمی را تجربه می‌کنند. این علائم عبارتند از:
- خستگی
- ضعف
- پوست رنگ پریده
- تنگی نفس
- زودرنجی
- تغییرات خلق و خو
- مشکل در تمرکز یا حافظه
- درد یا تورم زبان (گلوزیت)
- زخم دهان
- مسائل گوارشی
- بی اشتهایی
- کم خونی (کم خونی مگالوبلاستیک)
- تأخیر در رشد یا تکامل آهسته (در کودکان)
- افزایش خطر نقص‌های تولد (در دوران بارداری)
- افزایش سطح هوموسیستئین (وابسته به مسائل قلبی عروقی)
چه کسانی در معرض کمبود اسید فولیک هستند؟
با توجه به نقش مهمی که فولات در بدن بازی می‌کند، وجود آن به مقدار کافی در بدن اهمیت بسیاری دارد. این در حالی است که گروه خاصی از مردم به دلیل‌های مختلف مانند سن بالا، دوران شیردهی و بارداری یا حتی کم خونی شدید، در خطر ابتلا به کمبود اسید فولیک قرار دارند. این گروه از افراد عبارتند از:
- زنان باردار: افزایش نیاز به فولات در دوران بارداری به دلیل رشد جنین است.
- تغذیه با شیر مادر زنان: نیاز بیشتر به فولات برای حمایت از شیر مادر و رشد کودک خواهد بود.
- افراد دچار سوء تغذیه: کسانی که میوه، سبزیجات و غذاهای غنی شده کافی مصرف نمی‌کنند، در معرض کمبود فولات هستند.
- افراد معتاد به نوشیدنی‌های الکلی: الکل موجود در نوشیدنی‌ها با جذب فولات و متابولیسم تداخل دارد.
- افراد مبتلا به اختلالات سوء جذب: شرایطی مانند بیماری سلیاک، بیماری کرون یا سندرم رودۀ تحریک پذیر می‌توانند جذب فولات را کاهش دهند.
- افراد مبتلا به بیماری‌های مختلف: بیماری مزمن کلیه، بیماری کبد و همچنین برخی از سرطان‌ها ممکن است نیازهای فولات را افزایش دهند.
- مصرف کنندگان داروهای خاص: داروهایی مانند متوترکسات، ضد صرع یا سولفاسالازین می‌توانند در متابولیسم فولات تداخل ایجاد کنند.
- افراد مسن: کاهش مصرف مواد غذایی و مسائل مربوط به جذب مواد مغذی به دلیل پیری رخ می‌دهند. همین مسائل با کمبود ویتامین ب 9 همراه است.
- افراد دارای جهش ژنتیکی: تغییرات ژنتیکی مانند جهش‌های MTHFR می‌توانند متابولیسم فولات را مختل کنند.
- نوزادان و کودکان دچار سوء تغذیه: مصرف ناکافی فولات در مراحل رشد می‌تواند منجر به کمبود شود.
آزمایش و راه های تشخیص کمبود اسید فولیک بدن
پزشک برای اینکه نظر قطعی دربارۀ کمبود اسید فولیک بدن اعلام کند، به علائم و رژیم غذایی بیماران توجه می‌کند. علاوه بر این، آزمایش‌هایی را تجویز می‌کند که جواب هر یک از آنها بیانگر سطح ویتامین ب 9 بدن خواهد بود. آزمایش‌های مهم در فرآیند تشخیص عبارتند از:
آزمایش خون
- شمارش کامل خون (CBC): آزمایش خون کم خونی را تشخیص می‌دهد. انجام این آزمایش گلبول‌های قرمز بزرگ شده (کم خونی ماکروسیتیک) را شناسایی می‌کند. علامتی که ممکن است کمبود اسید فولیک را نشان دهد.
- تست فولات سرم: سطح فولات در خون را برای بررسی کمبود اندازه گیری می‌کند.
- تست فولات یا سلول‌های قرمز خون (RBC): سطح فولات را در سلول‌های قرمز خون به عنوان شاخصی دقیق‌تر در دراز مدت ارزیابی می‌کند.
- سطح هموسیستئین: افزایش سطح هموسیستئین در خون می‌تواند نشان دهندۀ کمبود فولات، ویتامین B6 یا ویتامین B12 باشد.
- آزمایش ویتامین B12: کمبود ویتامین B12 می‌تواند علائمی مشابه کمبود فولات داشته باشد، بنابراین این آزمایش اغلب به طور همزمان انجام می‌شود.
- بررسی مغز استخوان: در موارد کمبود شدید اسید فولیک، بررسی مغز استخوان ممکن است برای تأیید کم خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود فولات انجام شود.
سایر راه‌های تشخیصی
پزشک با بررسی علائمی مانند خستگی، کم خونی، مشکلات شناختی، زخم دهانی و التهاب زبان به کمبود ویتامین ب 9 مشکوک می‌شود. از طرفی معاینۀ فیزیکی، بررسی پروندۀ پزشکی، مشاهدۀ داروهای مصرفی و بررسی میزان ویتامین B9 دریافتی به پزشک در تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کنند.
دلایل کمبود اسید فولیک
دلایل مختلفی وجود دارند که افراد مختلف تحت تأثیر آنها با کمبود فولات مواجه می‌شوند. این علل عبارتند از:
- کم بودن دریافت فولات از رژیم غذایی
- افزایش نیاز بدن به دلیل بارداری، شیردهی، رشد و بیماری‌ها
- ابتلا به مشکلات سوء جذب مواد مغذی
- انجام جراحی‌های دستگاه گوارش
- اعتیاد به نوشیدنی‌های الکلی
- مصرف داروهایی مانند متوترکسات، سولفاسالازین و داروهای ضد صرع
- جهش‌ها و اختلالات ژنتیکی
- دریافت بیش از حد فولات
- بیماری‌های التهابی شدید
- افزایش سن
ویتامین B9 در چه غذاهایی است؟
برای اینکه مقدار کافی فولات را از مواد غذایی دریافت کنید، بهتر است بدانید که ویتامین B9 در چه غذاهایی است.
- سبزیجات سبز برگ دار: اسفناج، بروکلی، کلم و کاهو
- حبوبات: عدس، نخود، لوبیا سیاه و لوبیا قرمز
- میوه‌ها: پرتقال، توت فرنگی، آووکادو و موز
- غذاهای غنی شده از فولات: غلات کامل، نان و برنج
- دانه‌ها: بادام زمینی و تخمۀ آفتابگردان
- محصولات حیوانی: شیر، تخم مرغ و جگر
- غلات: برنج قهوه‌ای و نان گندم با آرد کامل
انواع مکمل اسید فولیک
اگر بخواهید علاوه بر خوراکی‌ها، از مکمل‌های اسید فولیک نیز استفاده کنید، گزینه‌های زیر در اختیار شما قرار خواهند گرفت.
- اسید فولیک (قرص، کپسول، شربت و پودر)
- L-متیل فولات LMHF 5
- فولينيک اسيد
- مولتی ویتامین‌های قبل از تولد با اسید فولیک
نحوه مصرف فولیک اسید
برای اینکه فولیک اسید را مصرف کنید، باید تحت نظر پزشک میزان آن را انتخاب کنید. حتماً بعد از مصرف فولیک اسید، آب بنوشید. در ضمن، توجه داشته باشید که مصرف آن با وعده‌های غذایی یک ساعت فاصلۀ زمانی داشته باشد.
زمان مصرف فولیک اسید
اسید فولیک را می‌توان در هر زمان از روز، با فاصلۀ زمانی از غذا میل کرد. به این نکته توجه داشته باشید که بهتر است آن را در همان زمان روزانه مصرف کنید.
دوز مناسب اسید فولیک برای افراد مختلف
| گروه مصرف کنندگان | سن و میزان مصرف روزانه به میلی گرم |
|---|---|
| نوزادان | بدو تولد تا 6 ماه: 0.0657 تا 12 ماهه: 0.08 |
| کودکان | 1 تا 3 سال: 0.154 تا 8 سال: 0.29 تا 13 سال: 0.3 |
| نوجوانان و جوانان | 14 تا 18 سال: 0.4بیش از 19 سال: 0.4 |
| زنان باردار | در هر سنی: 0.6 |
| زنان شیرده | در هر سنی: 0.5 |
عوارض افزایش اسید فولیک در بدن چیست؟
- به تأخیر انداختن تشخیص کمبود ویتامین ب12
- مشکلات گوارشی مانند شکم درد، نفخ و تهوع
- اختلالات خواب، به خصوص بی خوابی
- نوسانات خلقی و بروز علائم افسردگی
- افزایش احتمال ابتلا به سرطان
- بروز علائم آلرژیک مانند بثورات پوستی، خارش یا مشکلات تنفسی
- سفت شدن کبد
تداخلات دارویی با اسید فولیک
- متوترکسات: سطح اسید فولیک را کاهش می‌دهد و ممکن است به مکمل فولیک اسید نیاز باشد.
- فنی توئین و سایر داروهای ضد صرع: اسید فولیک می‌تواند اثربخشی این داروها را کاهش دهد.
- سولفاسالازین: با جذب اسید فولیک تداخل دارد.
- تری متوپریم: با فولات تداخل می‌کند و اثر آن را کاهش می‌دهد.
- باربیتورات: سطح اسید فولیک را در بدن کم می‌کند.
- پیریمتامین: در زمان تجویز این دارو باید برای فرد مصرف کننده حتماً مکمل فولیک اسید تجویز شود
- تا فعالیت اسید فولیک را در درمان عفونت‌ها مهار کند.
- کلستیرامین: جذب فولات از روده را کاهش می‌دهد.
- قرص‌های ضد بارداری حاوی استروژن: سطح اسید فولیک را در استفادۀ طولانی مدت کاهش می‌دهد.
نکات مهم دربارۀ ویتامین B9 یا فولات
- وظایف مهم ویتامین B9 شامل رشد و تقسیم سلولی، نقش داشتن در تولید گلبول قرمز، رشد عصبی، تنظیم هموسیستئین و متابولیسم پروتئین هستند.
- علائم کمبود آن شامل خستگی، ضعف، پوست رنگ پریده، تنگی نفس، زودرنجی، تغییرات خلق و خو و مشکل در تمرکز یا حافظه می‌شوند.
- زنان باردار و شیرده، افراد دچار سوء تغذیه، افراد مبتلا به اختلالات سوء جذب، افراد مبتلا به بیماری‌های مختلف، مصرف کنندگان داروهای خاص، افراد مسن و افراد دارای جهش ژنتیکی در خطر کمبود فولیک اسید هستند.
- سبزیجات سبز، حبوبات، میوه‌ها، دانه‌ها، محصولات حیوانی و غلات سرشار از ویتامین ب 9 هستند.
- شما برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مقالات وبلاگ هرلایف را مطالعه کنید. در ضمن، امکان خرید محصولات بهداشتی و مرتبط با سلامت از فروشگاه آنلاین هرلایف برای شما وجود دارد.
پرسش‌های پرتکرار
اسید فولیک با کمک به تولید گلبول قرمز، احتمال بروز نقایص مادرزادی مغز یا ستون فقرات جنین را کاهش می‌دهد.
برای کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید و زنان باردار تجویز می‌شود.
منابع:
