بیماری‌های خودایمنی از اختلالات رایجی هستند که پس از سرطان و بیماری‌های قلبی عروقی بسامد زیادی در جوامع مختلف دارند. بیماری خودایمنی زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند تفاوت بین سلول‌های خود و سلول‌های خارجی را تشخیص دهد. در نتیجه، بدن برای دفاع به سلول‌های سالم خود حمله و یک کودتای اشتباه علیه خود شروع می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که آمار بیماری‌های خودایمنی در زنان بالاتر از مردان است. ظاهراً ریشه این مشکل به تغییرات ژنتیکی و هورمونی در بدن مربوط است. در ادامه، بیشتر از این‌ها برایتان می‌گوییم و توضیح می‌دهیم که چرا زنان بیشتر از مردان به بیماری‌های خودایمنی مبتلا می‌شوند.
مردان یا زنان؟ کدام یک بیشتر به بیماری‌های خودایمنی دچار می‌شوند؟
اگر نگاهی به فهرست بیماری‌های خود ایمنی بیندازیم، متوجه خواهیم شد که زنان نسبت به مردان، بیشتر درگیر بیماری‌های خود ایمنی می‌شوند. دلایل مختلفی برای این موضوع وجود دارند، اما مهم‌ترین آنها اختلالات ژنتیکی، تغییرات هورمونی و تفاوت‌هایی هستند که میان سیستم ایمنی زنان و مردان وجود دارند. در ادامه توضیح دقیق‌ترین دربارۀ این علل خواهیم داد.
دلایل آمار بالاتر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی در زنان
تحقیقات نشان می‌دهند که احتمال ابتلا به بیماری‌های خودایمنی در زنان دو برابر بیشتر از مردان است. مکانیسم دقیق بیماری‌های خودایمنی همچنان نامشخص است، اما دانشمندان چند دلیل احتمالی برای شایع‌تر بودن این بیماریها در زنان نسبت به مردان را مشخص کرده‌اند:
ژنتیک
احتمال جهش ژن‌های منشأ گرفته از کروموزوم X (زن‌ها دو ژن دارند، در حالی که مردان یک ژن دارند) در زنان بالاتر از مردان است و زنان را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های خودایمنی قرار می‌دهد. پس یکی از پاسخ‌ها به پرسشِ چرا زنان بیشتر از مردان به بیماری‌های خودایمنی مبتلا می‌شوند، همین موضوع ژنتیک و جهش‌های ژنی است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که تفاوت در کروموزوم‌های جنسی از دلایل ابتلای بیشتر زنان به بیماری‌های خودایمنی هستند. زنان دو کروموزوم X دارند، در حالی که مردان صاحب یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y هستند. کروموزوم X اضافی در زنان، فرایندی به نام Xist را فعال می‌کند که طی آن، یکی از کروموزوم‌های X غیرفعال می‌شود. این روند برای عملکرد طبیعی بدن زنان ضروری است، اما می‌تواند منجر به تشکیل توده‌های پروتئینی شود. این توده‌ها احتمال اختلالات خودایمنی را بالا می‌برند.
تغییرات هورمونی
بیماری‌های خودایمنی معمولاً زنان را در دورانی مانند بلوغ، بارداری و یائسگی تحت تأثیر قرار می‌دهند. در این دوران‌ها، تغییرات بدن به واسطه نوسانات هورمونی بیشتر از همیشه می‌شود. در نتیجه، سیستم ایمنی به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. تغییراتی در پوست بدن مانند بیماری پسوریازیس هم ناشی از همین نوسانات و تحول در عملکرد سیستم ایمنی بدن است. تغییرات هورمونی بدن زنان بیشتر از مردان است و برای همین، بیشتر به اختلالات خودایمنی دچار می‌شوند.
تفاوت در سیستم ایمنی زنان
به طور کلی، زنان سیستم ایمنی فعال‌تری نسبت به مردان دارد. در نتیجه، احتمال بروز واکنش از این سیستم در بدن آنها، بیشتر از مردان است. یکی از نتایج چنین روندی، احتمال بالاتر بروز واکنش‌هایی است که این سیستم بر ضد خود بدن نشان می‌دهد. واکنش‌های بیش از حد بدن زنان به التهابات و مشکلات مختلف، احتمال حمله به بافت‌های سالم را بیشتر می‌کند.
عوامل محیطی
عوامل محیطی هم در دچار شدن به بیماری‌های خودایمنی نقش دارند. یکی از پاسخ‌ها به این پرسش که چرا زنان بیشتر از مردان به بیماری‌های خودایمنی دچار می‌شوند هم دقیقاً همین است. عواملی مانند عفونت‌ها، استرس و برخی مواد شیمیایی می‌توانند در ترکیب با عوامل ژنتیکی و هورمونی، خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی را افزایش دهند.
عوامل خطر در افزایش احتمال ابتلای زنان به بیماری‌های خودایمنی
برخی از ریسک فاکتورها یا عوامل خطر می‌توانند احتمال دچار شدن به بیماری‌های خودایمنی را بیشتر کنند. در واقع، قرار داشتن در این موقعیت‌ها خطر ابتلا را در زنان بالاتر می‌برد. اگر بخواهیم این ریسک فاکتورها را نام ببریم، می‌توانیم به سن، سابقۀ خانوادگی، چاقی و سیگار کشیدن اشاره کنیم. در ادامه توضیح بیشتری دربارۀ هر کدام از این عوامل خطر ارائه خواهیم داد.
سن مرتبط با تغییرات هورمونی عمده
عمدتاً بلوغ، بارداری و یائسگی سنینی هستند که احتمال ابتلا به بیماری‌های خودایمنی در آنها، زیادتر است. بیماری‌های خودایمنی اغلب زنان را از دوران باروری تحت تأثیر قرار می‌دهند، زیرا بارداری منجر به افزایش تغییرات هورمونی می‌شود. تغییرات در سطح هورمون در زنان در دوران بلوغ و یائسگی هم خطر ابتلا به این بیماریها را افزایش می‌دهد.
سابقه خانوادگی بیماری‌های خودایمنی
برخی از بیماری‌های خودایمنی در خانواده‌ها ارثی است؛ مانند لوپوس (Lupus) و مولتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis). برخی از عوامل محیطی می‌توانند قسمت‌هایی از ژنوم را فعال کنند و موجب بروز بیماری شوند.
سابقه ابتلا به یک بیماری خودایمنی دیگر
زنانی که قبلاً به یک بیماری خودایمنی مبتلا شده‌اند، بیشتر در معرض ابتلای مجدد به وضعیتی تازه هستند. داشتن بیش از سه بیماری خودایمنی به عنوان سندرم خودایمنی چندگانه شناخته می‌شود.
چاقی
اضافه وزن با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی مرتبط است. چاقی بدن را در حالت مزمنی از التهاب درجه پایین قرار می‌دهد و می‌تواند باعث بروز پاسخ‌های غیرعادی از سوی آن شود.
سیگار کشیدن
استنشاق دود سیگار از راه‌های مختلف باعث بروز پاسخ‌های التهابی، سرکوب ایمنی، اختلال در سایتوکین‌ها (مولکول‌های سیگنالینگ درگیر در خودایمنی) و ایجاد خودآنتی‌بادی‌ها در بدن می‌شود. با سیگار کشیدن، سیستم ایمنی بدن در معرض خطرات جدی قرار می‌گیرد.
مصرف برخی داروها
برخی از داروهای فشار خون، استاتین‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند شرایط خودایمنی ناشی از دارو مانند لوپوس، میوپاتی (myopathy) یا هپاتیت خود ایمنی را ایجاد کنند. استفاده از این داروها هم از دلایلی است که نشان می‌دهد چرا زنان بیشتر از مردان به بیماری‌های خودایمنی مبتلا می‌شوند.
عفونت‌ها
برخی از ویروس‌ها بعضی از ژن‌های اثرگذار روی عملکرد سیستم ایمنی را روشن و فعال می‌کنند. در نتیجه، بدن در معرض ابتلا به بیماری‌های خودایمنی قرار می‌گیرد. برای مثال، ویروس اپسشتاین-بار (Epstein–Barr virus) با ابتلا به لوپوس و آرتریت روماتوئید (Rheumatoid arthritis) مرتبط است.
پیشگیری و درمان بیماری‌های خودایمنی در زنان
امکان تغییر وضعیت و استعداد ژنتیکی بابت ابتلا به برخی بیماریها از جمله مشکلات خودایمنی وجود ندارد. با این حال، باید بدانید که فقط ژن‌ها عامل دچار شدن به این اختلالات نیستند. با اجتناب از برخی اقدامات، امکان دور ماندن از بیماریها وجود دارد. کنترل وزن و توصیه‌های زیر هم در زمینه پیشگیری از بیماری‌های خودایمنی کاربرد دارند:
- داشتن یک رژیم غذایی مغذی و محدود کردن غذاهای فرآوری شده
- فعالیت بدنی منظم را در زندگی روزانه
- پرهیز از سیگار یا ترک سیگار
درمان‌ها نمی‌توانند بیماری خود ایمنی را متوقف کنند، اما در کاهش خطر تشدید علائم نقش دارند.
به طور کلی، اهداف درمانی در این بیماریها عبارتند از:
- جایگزینی مواد حیاتی برای تنظیم قند خون یا مصرف مکمل های کلاژن برای حمایت از مفاصل سالم
- تسکین علائم ناشی از عوارض بیماری‌های خودایمنی
- سرکوب سیستم ایمنی از طریق درمان‌های دارویی
اهمیت شناخت دلایل ابتلای زنان به بیماری‌های خودایمنی
هر چقدر که دانشمندان بیشتر به دلایل ابتلای افراد به بیماری‌های خودایمنی پی ببرند، درمان‌ها مؤثرتری را هم پیشنهاد خواهند داد. در واقع، اگر مشخص شود که دقیقاً چرا زنان بیشتر از مردان به بیمای‌های خودایمنی دچار می‌شوند، راه پیشگیری و درمان هم هموارتر می‌شود.
برای مثال، شناسایی ژن‌ها و پروتئین‌های مرتبط با بیماری‌های خودایمنی، امکان کشف و تولید داروهای اثرگذار و تازه را به وجود می‌آورد. درک و شناخت نقش هورمون‌ها در این زمینه هم پزشکان را در شخصی‌سازی درمان‌ها برای هر بیمار، توانمند می‌کند.
زندگی سالم، تنها راه کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی در زنان
- با وجود دلایلی که درباره ابتلای بیشتر زنان به بیماری‌های خودایمنی گفته شد، چاره چندانی بابت پیشگیری از دچار شدن به این وضعیت وجود ندارد. با این حال، همیشه با رعایت سبک زندگی سالم می‌توانید از خطرها دور بمانید.
- وزن خود را کنترل کنید و در اوقاتی مانند یائسگی و بلوغ به مدیریت چاقی توجه ویژه داشته باشید.
- رژیم غذایی سالمی را برای خود انتخاب کنید و نگذارید که بی‌برنامگی در خوردن، بدنتان را در معرض التهابات قرار دهد.
- فعالیت منظم و ورزش کردن را به برنامه‌های روزانه خود در هفته راه بدهید و اندامتان را در حالت تعادل و سلامت نگه دارید.
پرسش‌های پرتکرار
بله، این بیماریها به دلایل هورمونی و ژنتیکی در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود.
بله، سبک زندگی زنان روی درصد احتمال ابتلای آنها به بیماری‌های خودایمنی اثرات مستقیمی دارد.
خیر، هنوز راه زیادی برای کشف دقیق علل بیماری‌های خودایمنی و استفاده از راه‌کارهای مؤثرتر در مسیر درمان وجود دارد.
منابع:
