قاعدگی است و هزار ماجرای پیدا و پنهان درباره آن. این روزها هم اخبار تازه‌تری درباره پریود و حواشی اطرافش گفته می‌شود. دانشمندان کشف کرده‌اند که عملکرد مغز زنان در پریود دچار تغییراتی می‌شود. ظاهراً، حجم یا ضخامت نواحی خاصی همگام با نوسانات سطح هورمون تغییر می‌کند. این تغییرات روی اعمال و افکار زنان قطعاً تأثیراتی می‌گذارند. در ادامه این مقاله، بیشتر برایتان می‌گوییم.
اثرات قاعدگی روی مغز چیست؟
چرخه قاعدگی یک زن تحت تأثیر نوسانات هورمون‌هایی است که بدن را برای بارداری آماده می‌کنند. این سمفونی پرنوسانِ هورمون‌ها هم روی دستگاه تناسلی اثر می‌گذارد و هم تغییراتی در عملکرد مغز زنان به وجود می‌آورد. مطالعات اخیر پزشکی نشان داده‌اند که حجم یا ضخامت نواحی خاصی از مغز برای هماهنگی با سطوح هورمونی در دوران قاعدگی متحول می‌شوند.
این موارد مناطقی از سیستم لیمبیک (Limbic) هستند. سیستم مذکور گروهی از ساختارهای مغزی است که احساسات، حافظه و رفتار را کنترل می‌کنند. تغییرات مغز در هر ماه به گونه‌ای است که انگار در طول چرخه قاعدگی، سوار بر یک ترن هوایی است. عملکرد این عضو مهم از بدن زنان مدام دستخوش تغییرات ناشی از نوسانات هورمونی می‌شود.
تغییرات مغزی نحوه عمل، تفکر و احساس زنان در طول ماه را تغییر می‌دهند. البته هنوز به مطالعات دقیق‌تری درباره عملکرد مغز زنان در نقاط مختلف چرخه قاعدگی نیاز است. با این حال، دستاوردهای کنونی کاملاً گواه تغییرات مغزی در مقاطع مختلف هر ماه هستند.
هورمون‌ها سکان‌دار چرخه قاعدگی‌اند
هورمون‌ها در شروع قاعدگی سطح پایینی دارند، اما در طی چند هفته به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کنند. سطح استروژن (Estrogen) در خون در حدود روز ۱۴ چرخه قاعدگی و در زمان تخمک گذاری هشت برابر بیشتر می‌شود.
سطح پروژسترون (progesterone) هم تقریباً ۷ روز بعد، ۸۰ برابر افزایش پیدا می‌کند. تولید هورمون محرک فولیکول باعث رشد و تبدیل فولیکول تخمدان به یک تخمک بالغ می‌شود. افزایش هورمون لوتئینیزه (luteinizing) هم عامل آزاد شدن تخمک است.
این تغییرات هورمونی فقط روی ظاهر و عملکرد دستگاه تولید مثل اثر نمی‌گذارند، بلکه با تغییراتی در روند امور مغز هم همراه‌اند. برای درک بهتر اثرات هورمون‌ها بر مغز زنان، باید شیوه افت و خیز آنها را در نقاط مختلف ماه بدانید.
در هر بخش از چرخه قاعدگی، مغز چه تغییراتی دارد؟
دانشمندان برای ترسیم تغییرات ساختاری در کل مغز، سه نقطه از قاعدگی یعنی تخمک گذاری، قاعدگی و اواسط لوتئال (mid-luteal) را در نظر گرفته‌اند. فاز لوتئال میانی یا همان اواسط لوتئال بین تخمک گذاری و قاعدگی اتفاق می‌افتد و در آن، پروژسترون به بیشترین حد ممکن می‌رسد.
افزایش این هورمون با افت برخی از عملکردهای مغز همراه است.
اما با بالا رفتن استروژن و هورمون لوتئینیزه کننده، انتقال اطلاعات در مغز سریع‌تر پیش می‌رود. ماده سفید هم در این دوران ضخیم‌تر می‌شود. این ماده بافت مغزی عمیقی است و از رشته‌های عصبی تشکیل شده است. ماده سفید در تبادل اطلاعات برای بیرونی‌ترین قشر مغز، معروف به ماده خاکستری نقش دارد. عملکرد این ماده هم با افزایش هورمون محرک فولیکول بهتر می‌شود.
افزایش هورمون محرک فولیکول به عملکرد بهینه کل نقاط مغزی کمک می‌کند. این در حالی است که افزایش پروژسترون با افت عملکرد مغزی و ضخامت بخش‌های مختلف آن همراه می‌شود.
عملکرد شناختی و احساسی در چرخه قاعدگی
در تحقیقات دیگر، محققان روی هیپوکامپ (Hippocampus) و نواحی اطراف لوب گیجگاهی داخلی تمرکز کردند. این بخش‌ها طیف وسیعی از عملکردهای شناختی و احساسی را پشتیبانی می‌کنند. محققان سطح استروژن و پروژسترون را در نقاط مختلف چرخه قاعدگی اندازه‌گیری کرده‌اند و دریافته‌اند که افزایش استروژن با گسترش قشر پاراهیپوکامپ (parahippocampal) ارتباط دارد.
این بخش همان قشر ماده خاکستری مغز است که در رمزگذاری و بازیابی حافظه نقش دارد.
افزایش پروژسترون به حجم بیشتر در قشر پریرهینال (perirhinal) گره خورده است؛ ناحیه‌ای که اطلاعات حسی را دریافت می کند و برای حافظه و جهت‌یابی مهم است. استروژن بالا در ترکیب با پروژسترون کم روی هیپوکامپ و حافظه اثر می‌گذارد.
اثرات چشمگیر استروژن بر مغز
در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی، آزمایشی پیشگامانه خبر از اثرات چشمگیر استروژن بر مغز موش‌های ماده می‌داد. دانشمندان تعداد خارهای دندریای(Dendritic)، یعنی همان برآمدگی‌های کوچک در امتداد شاخه‌های نورون‌ها را شمارش کردند. این خارها به عنوان نقاط تماس از یک سلول به سلول دیگر عمل می‌کنند. با شمارش این‌ها در طول چرخه قاعدگی جوندگان در طی ۴ تا ۵ روز، مشخص شد که تراکم بیشتر خارهای دندریای با بالارفتن استروژن به افزایش ارتباط بین نورون‌های مغز کمک می‌کند. در نتیجه عملکرد مغز هم بهتر می‌شود. اثرات استروژن و تغییرات آن بر عملکرد مغزی بسیار زیاد و غیرقابل نادیده گرفتن است.
هورمون‌ها کنترل مغز را به دست می‌گیرند؟
تحقیقات نشان می‌دهند که ظاهراً هورمون‌ها و نوسانات پیچیده و زیادشان در طول نقاط مختلف چرخه قاعدگی زنان روی عملکرد مغز آنها اثرات زیادی دارد. درباره تغییرات و نوسانات احساسی و فکری در این دوران، تردیدی نیست. بیشتر زنان بدون اینکه از تحقیقات علمی آگاه باشند، به خوبی می‌دانند که در هر نقطه از چرخه قاعدگی‌شان، تفکرات و احساساتی متفاوت پیدا می‌کنند.
این‌ها یعنی هورمون‌ها خیلی مهم‌تر از آن هستند که حتی فکرش را می‌کنیم. دانشمندان باید روی عملکرد مغز، تحت تأثیر هورمون‌ها بیشتر تحقیق کنند. احتمالاً نتایج جالب‌تری را شاهد خواهیم بود و شاید راهکارهایی برای کنترل اثرات منفی نوسانات هورمونی در چرخه قاعدگی هم پیدا شوند.
یادتان باشد که همیشه چرخه قاعدگی خود را به دقت زیر نظر بگیرید تا بدانید که در هر زمان، در بدنتان چه می‌گذرد. استفاده از اپلیکیشن ردیابی پریود و چرخه قاعدگی هرلایف در این زمینه به شما کمک زیادی خواهد کرد. با هرلایف، اوضاع را راحت‌تر در طول ماه کنترل کنید.
بالارفتن این هورمون با کاهش ضخامت بخش‌های مختلفی از مغز همراه است و عملکرد آنها را کندتر و غیربهینه‌تر از سایر مواقع ماه می‌کند.
بله، افزایش این هورمون در نقاط مختلف چرخه قاعدگی موجب عملکرد بهتر بخش‌های گوناگون مغزی می‌شود.
مطالعات پزشکی نشان می‌دهند که بالا رفتن سطح استروژن روی بخش‌هایی از مغز که با عملکرد حافظه در ارتباط‌اند، اثرات مطلوب می‌گذارد. احتمالاً افت این هورمون هم با اثراتی منفی روی حافظه همراه است.
منابع:
