بیماری خود ایمنی در زنان و مردان زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی علیه بافت‌های بدن حمله می‌کند. این رفتاری که سیستمی ایمنی از خود نشان می‌دهد، نوعی اختلال به حساب می‌آید.
از رایج‌ترین انواع بیماری خود ایمنی در زنان می‌توانیم ام اس، پسوریازیس، آرتریت روماتوئید، لوپوس، دیابت نوع ۱، سندرم شوگرن و بیماری گریوز اشاره کنیم که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
بیماری خود ایمنی چیست؟
بیماری خود ایمنی زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های سالم خود حمله می‌کند. در حالت طبیعی سیستم ایمنی از بدن در برابر انواع عوامل بیرونی و مهاجم مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و سموم دفاع می‌کند. هنگامی که اختلال در عملکرد سیستم ایمنی رخ می‌دهد و بیماریهای خود ایمنی شکل می‌گیرند، سیستم ایمنی بخش‌هایی از بدن مانند اندام‌ها، مفاصل، پوست یا غدد را به عنوان عامل خارجی شناسایی کرده و شروع به حمله به آنها می‌کند.
این پاسخ ایمنی غیر طبیعی می‌تواند با بروز التهاب، درد و آسیب به اندام‌ها و بافت‌های مختلف همراه باشد. در حقیقت، بیماریهای خود ایمنی می‌توانند بسیاری از قسمت‌های مختلف بدن را تحت تأثیر قرار دهند. همین موضوع ممکن است منجر به مشکلات مزمن سلامتی شود. بیش از ۸۰ نوع بیماری خود ایمنی وجود دارد و برخی از شایع‌ترین آنها در زنان لوپوس، آرتریت روماتوئید، مولتیپل اسکلروزیس و دیابت نوع ۱ هستند.
علت ابتلا به بیماری خود ایمنی
علل دقیق بیماریهای خود ایمنی به طور کامل شناخته نشده‌اند، اما مطالعات نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی، محیطی، هورمونی و احتمالاً ویروسی در پیشرفت آنها نقش دارند. یافته‌های پژوهش‌های مختلف و همچنین گزارش‌های پزشکان نشان داده‌اند که زنان بیشتر از مردان به بیماریهای خود ایمنی مبتلا می‌شوند.
رایج‌ترین بیماریهای خود ایمنی در زنان
اگر بخواهیم فهرستی از بیماریهای خود ایمنی را آماده کنیم، می‌توانیم نام حدود ۱۰۰ بیماری را در این لیست قرار دهیم. اما رایج‌ترین بیماریهای خود ایمنی زنان که در این مطلب شرح می‌دهیم، ۸ بیماری مهم هستند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
بیماریهای رایج خود ایمنی در زنان عبارتند از:
- آرتریت روماتوئید
- لوپوس
- تیروئیدیت هاشیموتو
- ام اس
- بیماری گریوز
- پسوریازیس
- سندرم شوگرن
- دیابت نوع ۱
- بیماری التهاب روده
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis) بیماری خود ایمنی مزمنی است که عمدتاً مفاصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این بیماری، سیستم ایمنی به اشتباه به پوشش غشاهایی (سینوویوم) حمله می‌کند که مفصل‌ها را احاطه کرده‌اند. اختلال در سیستم ایمنی و بروز آرتریت روماتوئید منجر به بروز التهابی می‌شود که درد مفاصل، تورم و آسیب مفصلی تدریجی را به همراه دارد.
از علائم این بیماری می‌توانیم به سفتی و درد مفاصل، تورم و قرمزی، خستگی، ظاهر تغییر شکل یافتۀ مفاصل و آسیب دیدگی سایر اندام‌ها اشاره کنیم. داروهای ضد روماتیسمی (DMARDs)، کورتیکواستروئیدها و مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) از داروهای کاربردی برای درمان این بیماری هستند.
لوپوس
لوپوس که با نام لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) نیز شناخته می‌شود، یک بیماری خود ایمنی دیگری به حسابی می‌آید که میان زنان رایج است. در آن سیستم ایمنی به بافت‌های سالم در قسمت‌های مختلف بدن حمله می‌کند. وسعت این بیماری باعث التهاب گسترده و آسیب دیدن اندام‌هایی مانند پوست، مفاصل، کلیه‌ها، قلب، ریه‌ها، مغز و سلول‌های خونی می‌شود.
از جمله علائمی که بیماران مبتلا به لوپوس تجربه می‌کنند، می‌توانیم به زخم‌های پروانه‌ای، التهاب و درد مفاصل، روند سینوسی یعنی شدت گرفتن و آرام شدن علائم، بیماریهای کلیوی و خستگی مفرط اشاره کنیم. شدت علائم در بیماران مختلف فرق دارد. گاهی علائم با داروها کنترل می‌شوند. اما بعضی از بیماران به دلیل وخامت بیماری فوت می‌کنند. داروهای بیولوژیک، مسکن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی، سرکوب کننده‌های سیستم ایمنی و داروهای ضد مالاریا برای درمان این بیماری تجویز می‌شوند.
تیروئیدیت هاشیموتو
تیروئیدیت هاشیموتو (Hashimoto’s Thyroiditis)، که با نام بیماری هاشیموتو یا تیروئیدیت لنفوسیتی مزمن نیز شناخته می‌شود، یک اختلال خود ایمنی است که طی آن سیستم ایمنی به غدۀ تیروئید حمله می‌کند و منجر به کم کاری تیروئید می‌شود. عوامل محیطی مانند مصرف بیش از حد ید، عفونت‌های ویروسی یا مصرف داروهای خاص می‌توانند در ایجاد بیماری نقش داشته باشند. البته در زنان، به ویژه زنان میانسال شایع‌تر است.
خستگی، خشکی پوست، افزایش وزن، یبوست، بی نظمی دورۀ قاعدگی و حساس بودن نسبت به سرما از علائم رایج این بیماری به حساب می‌آیند. برای درمان آن نیز داروهایی مانند لووتیروکسین تجویز می‌شوند.
ام اس
بیماری خود ایمنی مهمی که میان زنان نیز شایع‌تر است، ام اس نام دارد. مولتیپل اسکلروزیس (MS) بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد و مغز، نخاع و اعصاب بینایی بیشترین آسیب را در طول این بیماری متحمل می‌شوند. در ام اس، سیستم ایمنی به غلاف میلین (پوشش محافظ اطراف رشته‌های عصبی) حمله می‌کند و منجر به کند شدن سرعت انتقال پیام میان اعصاب و بروز سایر مشکلات ارتباطی بین مغز و اندام‌های گوناگون می‌شود. این بیماری مانند بعضی از بیماریهای مغز و اعصاب گاهی پیشرونده است.
بیماری گریوز
بیماری گریوز (Grave’s disease) به عنوان یک بیماری خود ایمنی رایج میان زنان محسوب می‌شود که غدۀ تیروئید را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید می‌شود. وضعیتی که به عنوان پرکاری تیروئید شناخته می‌شود. تیروئید نقش کلیدی در تنظیم متابولیسم دارد و هنگامی که بیش از حد فعال شود، می‌تواند منجر به بروز طیف گسترده‌ای از علائم مؤثر بر متابولیسم بدن، قلب، عضلات و استخوان‌ها شود.
سندرم شوگرن
سندرم شوگرن (Sjögren’s syndrome) نوعی بیماری خود ایمنی مزمن و رایج میان زنان است که در آن سیستم ایمنی بدن غدد تولید کنندۀ رطوبت را مورد حمله قرار می‌دهد. بیماری مذکور بر غدد بزاقی و اشک تأثیر می‌گذارد. همین موضوع منجر به بروز علائمی مانند خشکی دهان و چشم می‌شود. این اختلال سیستم ایمنی می‌تواند بر عملکرد سایر قسمت‌های بدن از جمله مفاصل، پوست و دیگر اندام‌ها نیز تأثیر بگذارد.
برای درمان سندرم شوگرن از اشک مصنوعی، مرطوب کننده‌ها، سرکوب کننده‌های سیستم ایمنی و سایر داروها استفاده می‌شود. هرچند اصلاح سبک زندگی نیز باعث بهبود نسبی سلامت بیمار می‌شود.
پسوریازیس
پسوریازیس (psoriasis) بیماری پوستی خود ایمنی مزمن به شمار می‌رود که باعث تجمع سریع سلول‌های پوست می‌شود. همین موضوع پوسته پوسته شدن سطح پوست را نیز به دنبال دارد. بثورات پوستی پسوریازیس با خارش، درد و التهاب پوستی همراه هستند. البته نباید فراموش کنید که پسوریازیس از نظر شدت علائم میان بیماران متفاوت است. با این وجود علائم بر مناطق کوچک پوستی تأثیر می‌گذارند یا بخش‌های بزرگی از بدن را پوشش می‌دهند.
مهم‌ترین کاری که از عهدۀ بیماران برمی‌آید، اصلاح سبک زندگی است. پیروی از رژیم غذایی سالم، مدیریت استرس و انجام ورزش منظم می‌توانند در کنار مصرف داروهای ضد التهابی، کورتیکواستروئیدها و ویتامین دی و سایر روش‌های درمانی به بهبود علائم کمک می‌کنند.
دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ بیماری خود ایمنی دیگری است که طی آن سیستم ایمنی بدن سلول‌های بتای تولید کنندۀ انسولین را در پانکراس مورد حمله قرار می‌دهد و آنها را از بین می‌برد. این امر منجر به کاهش تولید انسولین می‌شود. به همین دلیل تنظیم سطح قند خون مختل می‌گردد. این بیماری بیشتر در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود، اگرچه احتمال ابتلای بزرگسالان به دیابت نوع یک نیز وجود دارد.
بیماریهای التهابی روده
بیماری التهاب روده یکی از بیماریهای گوارشی و رایج میان زنان به حساب می‌آید که بیمار‌های کرون، کولیت اولسراتیو و کولیت میکروسکوپی از انواع آن به حساب می‌آیند. علائم رایج این بیماری نفخ، بی اشتهایی، کاهش وزن قابل توجه، خون در مدفوع و فقر آهن هستند.
علائم بیماری خود ایمنی در زنان
بیماریهای خودایمنی با طیف گسترده‌ای از علائم همراه هستند که با توجه به نوع بیماری و شرایط بیمار به طور قابل توجهی متفاوت هستند. زنان بیشتر از مردان تحت تأثیر اختلالات خود ایمنی قرار می‌گیرند و اغلب علائمی را تجربه می‌کنند که گاهی ناملموس بوده و همین موضوع منجر به تأخیر احتمالی در تشخیص می‌شود.
برخی از علائم شایع بیماریهای خود ایمنی که زنان تجربه می‌کنند:
- خستگی
- درد مفاصل و تورم
- درد عضلانی یا ضعف
- تغییرات پوستی
- تب
- مشکلات گوارشی
- ریزش مو
- حساسیت به سرما یا گرما
- بی حسی و سوزن سوزن شدن
- تغییرات در چرخۀ قاعدگی
- غدد لنفاوی متورم
- نوسانات خلقی
- مه مغزی
راه‌های تشخیص بیماری خود ایمنی در زنان
پزشکان متخصص برای اینکه بیماری خود ایمنی را در زنان تشخیص دهند، راهکارهای مختلفی از جمله دریافت پروندۀ پزشکی، معاینۀ فیزیکی، بررسی بعضی از آزمایش‌ها و مشاهدۀ نتایج روش‌های تصویربرداری را انجام می‌دهند. به طور کلی می‌توان روش‌های تشخیص بیماری خود ایمنی را شامل موارد زیر دانست:
- بررسی شرح حال بیمار با دریافت توضیح دربارۀ علائم، سابقۀ خانوادگی و بررسی پروندۀ پزشکی همراه است.
- معاینۀ فیزیکی برای مشاهدۀ دلیل علائم و حتی دریافت نمونه‌ای از بافت برای بررسی دقیق‌تر آن انجام می‌شود.
- آزمایش‌های گوناگون مانند تست اتو آنتی بادی، نمونۀ ادرار و مدفوع، تست خون و بررسی عملکرد غدد مختلف تجویز می‌شوند.
- روش‌های تصویربرداری سونوگرافی، ام آر آی و سی تی اسکن برای مشاهدۀ تصویرهایی از اندام‌های داخلی بدن لازم هستند.
- تست‌‌های خاص برای بیوپسی پوست، بیوپسی ماهیچه و بررسی وضعیت اعصاب انجام می‌شوند.
علائم خطرناک بیماریهای خود ایمنی در زنان
بیماریهای خود ایمنی با علائم مختلفی همراه هستند که برخی از آنها ممکن است شدید بوده و گاهی به مراقبت ویژۀ پزشکی نیاز دارند. بعضی از این علائم عبارتند از:
- شکم درد شدید
- سخت نفس کشیدن
- بی حسی دست و پا
- سردرد شدید
- اختلالات حرکتی
- تب شدید
- خستگی شدید
- اختلالات پوستی شدید
- ورم غدد لنفاوی
- خشکی چشم و دهان
- استفراغ و حالت تهوع
آیا زنان بیشتر از مردان به بیماریهای خودایمنی مبتلا می‌شوند؟
بله، زنان بیشتر از مردان به بیماریهای خود ایمنی مبتلا می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهند که حدود ۷۵ درصد جامعۀ بیماران خود ایمنی را زنان تشکیل می‌دهند. هنوز هم پزشک و ایمنی شناسان نتوانسته‌اند دلیل قطعی شیوع بیماری خود ایمنی در زنان را توضیح دهند. اما می‌توان به عوامل ژنتیکی، تغییرات هورمونی، عوامل محیطی و تفاوت‌های سیستم ایمنی اشاره کرد که در بروز بیماریهای خود ایمنی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
راهنمای مراجعه به پزشک
شاید این سؤال برای شما هم وجود داشته باشد که برای بیماریهای خود ایمنی باید به کدام پزشک متخصص مراجعه کنیم. در پاسخ به این سؤال می‌توانیم بگوییم علائمی که مشاهده می‌کنید، مهم‌ترین راهنمای شما برای انتخاب پزشک متخصص هستند. برای مثال هنگام بروز علائم پوستی، متخصص پوست و مو مشاور خوبی خواهد بود. در صورت مشاهده علائم التهاب روده نیز باید به متخصص داخلی یا فوق تخصص بیماریهای گوارش مراجعه کنید. برای مشکل دیابت یا تیروئید هم می‌توانید به متخصص داخلی یا فوق تخصص غدد مراجعه کنید.
اما برای مراجعۀ آسان به پزشک، می‌توانید از خدمات کلینیک هرلایف بهره مند شوید. شما می‌توانید مشاورۀ متنی آنلاین با پزشکان متخصص در حوزه‌های مختلف داشته باشید.
کدام بیماریهای خودایمنی در زنان شایع‌تر هستند؟
- بیماری خود ایمنی در زنان زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی علیه بافت‌های بدن حمله می‌کند.
- ام اس، پسوریازیس، آرتریت روماتوئید، لوپوس، دیابت نوع ۱، سندرم شوگرن و بیماری گریوز از رایج‌ترین انواع بیماری خود ایمنی در زنان هستند.
- زنان بیشتر از مردان به بیماریهای خود ایمنی مبتلا می‌شوند و عوامل ژنتیکی، تغییرات هورمونی، عوامل محیطی و تفاوت‌های سیستم ایمنی در ابتلا به این بیماری‌ها نقش دارند.
- شما برای مراجعۀ آسان به پزشک، می‌توانید از خدمات کلینیک هرلایف بهره مند شوید. اگرچه کسب اطلاعات مفید دربارۀ سلامت زنان از طریق وبلاگ هرلایف نیز امکان پذیر است.
پرسش‌های پرتکرار
آرتریت روماتوئید، سندرم شوگرن، ام اس، بیماری گریوز، پسوریازیس و دیابت نوع یک از بیماریهای خود ایمنی رایج میان زنان هستند.
شما با توجه به علائمی که از بیماری خود ایمنی مشاهده می‌کنید، باید به پزشک مربوطه مراجعه کنید.
منابع:
