کم خونی در زنان چه نشانه‌ها و روش‌های درمانی دارد؟

کم خونی یعنی کمبود گلبول‌های قرمز و محتوای هموگلوبین در بدن. مهم‌ترین عامل در ایجاد کم خونی کاهش سطح آهن است. کمبود آهن شایع‌ترین اختلال تغذیه در جهان به شمار می‌رود. کم خونی در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود. گلبول‌های قرمز وظیفه بردن اکسیژن به سلول‌های مختلف بدن را دارند و زمانی که تعداد آن‌ها به اندازه کافی نباشد، مشکلاتی مانند خستگی، ضعف و علامت‌های دیگر را ایجاد می‌کنند. زنان به دلایل مختلفی مانند قاعدگی، بارداری و برخی بیماری‌ها و شرایط پزشکی بیشتر در معرض خطر کم خونی قرار دارند. در ادامه با کم‌خونی در زنان، انواع و روش‌های درمان و پیشگیری بیشتر آشنا می‌شوید. 

کم‌خونی در زنان چیست؟

کم خونی شایع‌ترین اختلال خونی است که افراد زیادی در نقاط مختلف دنیا با آن درگیر هستند. سطح پایین آهن در بدن متهم ردیف اول در ابتلا به این وضعیت است. گاهی اوقات هم از دست دادن زیاد خون باعث می‌شود که کم‌خونی شکل بگیرد و عوارض ناخوشایندی به همراه بیاورد. در زنان، قاعدگی‌های سنگین ماهانه احتمال کم‌ خونی را بالا می‌برند. در این فرایند، گلبول‌های قرمز ضروری بدن تخلیه می‌شوند و در نتیجه، کم خونی هم بعید نخواهد بود. 

زنان در دوران بارداری هم در معرض خطر کم‌ خونی قرار دارند. در این دوران، بدن برای حفاظت از خود و رشد جنین به مقدار آهن بیشتری (نسبت به قبل) نیاز پیدا می‌کند. در واقع، زنان در دوران بارداری تقریباً  به دو برابر آهن، در بدن خود نیاز دارند. اگر ویتامین‌های دوران بارداری مصرف نشوند و خبری از تقویت‌های لازم برای جبران این وضعیت نباشد، کمبود آهن و کم‌خونی رخ می‌دهند.

انواع مختلف کم‌خونی در زنان چیست؟

کم خونی در زنان در نتیجه کاهش تعداد گلبول‌های قرمز به وجود می‌آید. این مشکل بسیار شایع است و انواع مختلفی هم دارد. کم خونی ناشی از فقر آهن رایج‌ترین شکل کم خونی در زنان است. در ادامه، به هر یک از انواع کم خونی در زنان می‌پردازیم.

کم خونی فقر آهن

کم خونی فقر آهن زمانی رخ می‌دهد که بدن آهن کافی برای تولید گلبول‌های قرمز سالم نداشته باشد. این وضعیت می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• مصرف آهن ناکافی
•  جذب ضعیف آهن
•  از دست دادن خون بیش از حد 

تقریباً ۵۰ درصد از تمام موارد کم خونی، ناشی از کمبود آهن هستند. زنان بیشتر از مردان مستعد کم خونی فقر آهن هستند.

کم خونی مگالوبلاستیک

کم خونی مگالوبلاستیک (Megaloblastic) ناشی از تشکیل ناقص گلبول‌های قرمز خون است. این شرایط منجر به تولید سلول‌های بزرگ و نارس می‌شود. در کم خونی مگالوبلاستیک عمدتاً پای کمبود ویتامین B12 یا فولات به میان است. این مشکل در افراد مسن شایع‌تر است و اغلب همراه با سایر بیماری‌های خود ایمنی رخ می‌دهد.

کم خونی پرنیسیوز

کم خونی پرنیسیوز (Pernicious anemia) نوع خاصی از کم خونی مگالوبلاستیک است که با ناتوانی بدن در جذب ویتامین B12 از دستگاه گوارش همراه می‌شود. این ویتامین پایه ساخت گلبول‌های قرمز است و با کمبود آن، علائم و مشکلات متنوعی در بدن به وجود می‌آیند. 

کم‌ خونی آپلاستیک

کم خونی آپلاستیک (Aplastic) نوعی بیماری جدی است و باعث می‌شود که مغز استخوان به درستی عمل نکند. باید بدانید که مغز استخوان کارخانه تولید سلول‌های خونی بدن است و اگر درست کار نکند، گلبول‌های قرمز هم کاهش پیدا می‌کنند و کم خونی به وجود می‌آید.

دلایل کم‌خونی در زنان چیست؟

از دلایل متنوع کم خونی زنان باید به موارد مختلفی اشاره کنیم. برای مثال، به دلایل زیر، بسیاری از زنان با کم خونی درگیر هستند:

• بارداری
• کمبود آهن در رژیم غذایی 
• از دست دادن خون در دوران قاعدگی
• عدم توانایی در جذب آهن به خاطر برخی بیماری‌ها مانند سلیاک

چه افرادی در معرض کم خونی هستند؟

این گروه از افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به کم خونی هستند:

• زنان در طول دوران قاعدگی
• اهداکنندگان مکرر خون
• گیاهخواران

کم خونی شدید در زنان چگونه است؟

فقر شدید آهن، کمبود زیاد ویتامین B12 یا فولات و ابتلا به برخی از بیماری‌های مزمن مانند سرطان‌ها یا امراض خود ایمنی باعث بروز کم خونی شدید در زنان می‌شود. اختلالات خونی مانند تالاسمی یا کم‌خونی داسی هم در این زمینه بی‌تقصیر نیستند. علائم کم خونی شدید در زنان خوشایند نیست و باعث بروز مشکلات زیر می‌شود:

• تنگی نفس
• خستگی شدید
• تپش قلب زیاد
• ضعف عضلانی زیاد

کمبود اکسیژن در مغز می تواند باعث مشکلات شناختی شود. به طور کلی، کم خونی شدید در زنان باعث می‌شود که از نظر جسمانی ضعیف شوند و علائم ناخوشایندی را تجربه کنند که در زندگی روزانه هم آزارشان می‌دهد. برای مثال، بی‌قراری پاها یکی از این مشکلات است و با احساس ناخوشایندی در پاها  همراه می‌شود. این وضعیت با حرکت دادن آن‌ها تسکین پیدا می‌کند.

کم خونی در آزمایش چگونه نشان داده می‌شود؟

برای تعیین وضعیت کم خونی در زنان از آزمایش خون استفاده می‌شود. آزمایش‌های رایج برای تشخیص کم خونی شامل موارد زیر می‌شوند:

• شمارش کامل خون (CBC): در این آزمایش، تعداد گلبول‌های قرمز، هموگلوبین (پروتئینی که اکسیژن را حمل می‌کند) و هماتوکریت (درصد حجم خون اشغال شده توسط گلبول‌های قرمز) اندازه‌گیری می‌شوند. در افراد کم خون، این مقادیر معمولاً کاهش پیدا می‌کنند.
• آهن سرم: این آزمایش میزان آهن موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند. در کم خونی فقر آهن، سطح آهن سرم کم می‌شود.
• فریتین: فریتین (Ferritin) پروتئینی است که آهن را در بدن ذخیره می‌کند. کاهش سطح فریتین نشان از کمبود ذخایر آهن دارد.
• ظرفیت کل اتصال به آهن (TIBC): این آزمایش میزان پروتئینی را می‌سنجد که آهن را در خون حمل می‌کند. در کمبود آهن، TIBC معمولاً با افزایش رو به رو می‌شود.

درمان کم‌خونی شدید در بانوان چگونه است؟

برای درمان کم خونی در زنان باید عامل آن مشخص باشد. سپس درمانی متناسب با شرایط و وضعیت سلامت آن‌ها از سوی پزشک تعیین می‌شود. از آنجا که کم خونی معمولاً در طول آزمایشات معمولی خون قابل شناسایی است، آزمایش‌های تشخیصی آزمایشگاهی نقش مهمی در مراقبت از زنان در طول دوره درمان کم خونی دارند. روش‌های درمان کم خونی متنوع و شامل موارد زیر هستند.

استفاده از داروها و تزریق خون

گاهی اوقات، برای درمان کم خونی در زنان باید از داروها و مکمل‌های مختلف استفاده شود. در برخی مواقع هم نیاز به تزریق خون وجود دارد. از داروهای مورد استفاده در زمینه درمان این مشکل باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• ویتامین B12 و فولات: در برخی موارد، کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولات است. در این موارد، مصرف مکمل‌های این ویتامین‌ها ضروری است.
• داروهای تحریک کننده تولید گلبول قرمز: در برخی انواع کم خونی، داروهایی برای تحریک مغز استخوان به منظور تولید گلبول‌های قرمز بیشتر تجویز می‌شوند.

در موارد شدید، کم خونی با دارو درمان نمی‌شود و ممکن است به تزریق خون نیاز شود. تزریق خون به طور موقت باعث بالا رفتن سطح هموگلوبین می‌شود و علائم کم خونی را تسکین می‌دهد.

مصرف مکمل‌ها

مکمل‌های آهن نقش بسیار مهمی در رفع کم خونی زنان دارند. با مصرف این مکمل‌ها سطح آهن در بدن بالا می‌رود و گلبول‌های قرمز بیشتری تولید می‌شوند.

 مکمل‌های خارجی

مکمل‌های خارجی متنوعی مانند فِرودین در بازار عرضه می‌شوند. بسیاری از افراد از محصولات خارجی استقبال می‌کنند و معتقدند که تنوع آن‌ها، کیفیت تولید و کارایی بیشتری دارند. باید بگوییم که هرچند چنین ایده‌ای تا حد زیادی صحیح است، اما محصولات داخلی در این زمینه هم نام‌هایی معتبر دارند که اثرگذاری فوق‌العاده‌ای از خود نشان داده‌اند. 

مکمل‌های ایرانی 

در میان محصولات داخلی هم مکمل‌های بسیار مفیدی به بازار عرضه می‌شوند. برای مثال، مصرف مکمل مانند «فروفورت انرژی داروسازی دکتر عبیدی» نقش مهمی در درمان مشکلات کم خونی ناشی از فقر آهن دارد. این محصول می‌تواند از ابتلا به کم خونی در زنان هم پیشگیری کند و در ضمن، باعث تقویت مو و ناخن‌ها شود. کسانی که از این مکمل استفاده کرده‌اند، تجربه خوشایندی از رفع خستگی و افزایش انرژی را اعلام کرده‌اند. 

پیشگیری از کم‌خونی در زنان چگونه است؟

برای پیشگیری از کم خونی در زنان در دوران‌های مختلف زندگی، اقدامات مختلفی وجود دارد. در جدول زیر به توصیه‌های لازم برای جلوگیری از کم خونی زنان در هر دوره پرداخته‌ایم:

مرحله زندگی	روش پیشگیری
قاعدگی و از دست دادن خون ماهانه	مصرف غذاهای غنی از آهن (گوشت قرمز، سبزیجات برگ سبز تیره، حبوبات)، مصرف مکمل‌های آهن (با تجویز پزشک)، مصرف ویتامین C همراه با غذاهای آهن‌دار برای افزایش جذب آهن، اجتناب از مصرف چای و قهوه همزمان با غذاهای آهن‌دار، درمان اختلالات خونریزی رحم
بارداری و افزایش نیاز به آهن برای رشد جنین و افزایش حجم خون مادر	مصرف مکمل‌های آهن، مصرف غذاهای غنی از آهن و فولات (سبزیجات برگ سبز تیره، حبوبات، میوه‌های مرکبات)، مراجعه منظم به پزشک برای بررسی سطح آهن
یائسگی و کاهش جذب آهن در روده و تغییرات هورمونی	مصرف مکمل‌های آهن (با تجویز پزشک)، مصرف غذاهای غنی از آهن و ویتامین B12 ، فعالیت بدنی منظم، بررسی و درمان اختلالات گوارشی که بر جذب آهن تأثیر می‌گذارند

برای کاهش خطر ابتلا به کم خونی فقر آهن، غذاهای غنی از آهن را انتخاب و مصرف کنید. غذاهای حاوی آهن عبارتند از:

• سبزیجات برگ دار تیره مانند اسفناج
• میوه های خشک مانند کشمش و زردآلو
• غلات، نان و پاستا غنی شده با آهن
• گوشت قرمز و گوشت پرندگان
• غذاهای دریایی
• نخود فرنگی
• حبوبات

یادتان نرود که بدن آهن مورد نیاز خود را از گوشت به دست می‌آورد. در واقع، جذب آهن از گوشت، بهتر از سایر مواد غذایی است. پس اگر تصمیم دارید گوشت نخورید، به مصرف غذاهای گیاهی غنی از آهن نیاز خواهید داشت. مصرف غذاهای حاوی ویتامین C برای افزایش جذب آهن هم مفید است. ویتامین C در موارد زیر یافت می شود:

• بروکلی، گریپ فروت، کیوی
• سبزیجات برگ دار
• طالبی، پرتقال
• گوجه فرنگی
• توت فرنگی
• نارنگی
• فلفل

حواستان به غذاهای مضر برای جذب آهن و کم خونی در زنان هم باشد. به جدول زیر نگاه کنید:

نوع غذا	دلیل تأثیر بر جذب آهن
غذاهای فرآوری شده	حاوی مقادیر زیادی سدیم، قندهای افزودنی و سایر مواد نگهدارنده هستند و می‌توانند با جذب آهن تداخل داشته باشند. همچنین، این غذاها اغلب فیبر کمی دارند که برای جذب آهن ضروری است.
نوشابه‌های گازدار	حاوی اسید فسفریک هستند که می‌تواند با جذب آهن تداخل کند. همچنین، کافئین موجود در این نوشیدنی‌ها می‌تواند بر جذب آهن تأثیر بگذارد.
غذاهای سرخ شده	فرایند سرخ کردن می‌تواند به آهن موجود در غذا آسیب برساند و جذب آن را کاهش دهد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

با مشاهده علائم کم خونی باید به دکتر مراجعه کنید. هرگز خودسرانه، دست به مصرف مکمل‌های آهن نزنید و یادتان باشد که تعیین دوز مصرفی آن باید از سوی پزشک صورت بگیرد. اگر بیشتر از حد لازم به بدن آهن برسانید، امکان دارد که کبدتان آسیب ببیند یا مشکلات و عوارض دیگری را تجربه کنید. از علائم کم خونی در زنان هم که باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
• ضربان قلب نامنظم یا تند
• خستگی و ضعف
• ضعف و بی‌حالی
• تنگی نفس
• سرگیجه 
• سردرد

مرور سریع بر نکات مهم درباره کم خونی زنان

• کم خونی فقر آهن شایع‌ترین نوع کم خونی در زنان است.
• تغذیه نقش مهمی در پیشگیری و درمان کم خونی دارد. 
• مکمل‌های آهن می‌توانند در درمان کم خونی موثر باشند.
• تشخیص و درمان کم خونی نیازمند مراجعه به پزشک است. 
• خستگی، ضعف، تنگی نفس، رنگ پریدگی پوست، سرگیجه و سردرد از جمله علائم شایع کم خونی هستند.