بیماری تنبلی تخمدان که اغلب از آن با نام سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic Ovary Syndrome) یاد می‌شود، تا ۲۰ درصد از زنان در سنین باروری را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد.
این بیماری خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، دیابت بارداری و سایر عوارض مرتبط با بارداری را افزایش می‌دهد.
اگر شما کمتر از ۴۰ سال دارید و تخمدان‌های شما دیگر تخمک نمی‌سازند و پریود شما متوقف شده یا نامنظم است و یا دچار اختلال شده است، ممکن است مبتلا به تنبلی تخمدان شده باشید.
تعریف تنبلی تخمدان
بدن هر زن در سنین باروری، معمولا هر ماه یک تخمک از تخمدان تولید می‌کند. این فرآیند نیاز به یک پاسخ دقیق از سمت سیستم هورمونی پیچیده دارد. اگر مبتلا به تنبلی تخمدان باشید، تستوسترون و انسولین بیشتری نسبت به مقدار مورد نیاز تولید می‌شود.
این هورمون اضافی، آزاد شدن تخمک‌ها را از تخمدان متوقف می‌کند، اما مانع از تولید آن‌ها نمی‌شود. تخمک‌ها همچنان در تخمدان‌های شما انباشته می‌شوند، به همین دلیل است که این بیماری به عنوان تخمدان پلی کیستیک (کیست‌های زیادی در تخمدان‌ها) نامیده می‌شود.
تنبلی تخمدان که به طور گسترده به عنوان PCOS شناخته می‌شود، یک اختلال سیستم غدد درون ریز است که زنان را در سنین باروری تحت تاثیر قرار می‌دهد
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک عدم تعادل هورمونی است که توسط تخمدان‌ها (ارگانی که تخمک‌ها را تولید و آزاد می‌کند) ایجاد می‌شود و هورمون‌های مردانه اضافی ایجاد می‌کند. اگر PCOS دارید، تخمدان‌های شما سطوح غیرعادی بالایی از هورمون‌هایی به نام آندروژن (Androgens) تولید می‌کنند. این باعث می شود که هورمون های تولید مثلی شما نامتعادل شوند. در نتیجه، افراد مبتلا به PCOS اغلب چرخه‌های پریود نامنظم، پریودهای از دست رفته و تخمک‌گذاری غیرقابل پیش بینی دارند. به دلیل عدم تخمک‌گذاری ممکن است کیست‌های کوچک روی تخمدان‌ها (کیسه های پر از مایع) ایجاد شود.
PCOS یکی از شایع ترین علل ناباروری زنان است. همچنین می تواند خطر ابتلا به بیماری های دیگر را افزایش دهد. پزشک متخصص زنان می‌تواند PCOS را بر اساس علائم شما و اگر برنامه‌هایی برای بچه دار شدن دارید، درمان کند.
علت تنبلی تخمدان چیست؟
علت دقیق تنبلی تخمدان کاملا مشخص نیست. احتمالا عوامل متعددی در این امر نقش دارند. این موارد شامل موارد زیر است:
مقاومت به انسولین:
قند منبع اصلی انرژی بدن است و توسط انسولین که در غده پانکراس ترشح می‌شود در بدن تنظیم می‌شود. فرد مبتلا به مقاومت به انسولین قادر به استفاده مؤثر از انسولین نیست. این امر باعث می‌شود که پانکراس بیش از حد انسولین ترشح کند تا نیازهای گلوکز بدن را برآورده کند.
تصور می‌شود که انسولین اضافی به دلیل تاثیر آن بر تولید آندروژن، بر توانایی زنان در تخمک‌گذاری تاثیر می‌گذارد. زنان مبتلا به تنبلی تخمدان مقاومت به انسولین دارند. این بدان معنی است که سلول‌های بدن در برابر اثر سطح طبیعی انسولین مقاوم هستند. سپس انسولین بیشتری تولید می‌شود تا قند خون در حالت عادی بماند. این افزایش سطح انسولین باعث می‌شود که تخمدان‌ها بیش از حد تستوسترون (Testosterone) تولید کنند.
سطح بالای انسولین و تستوسترون باعث مشکلاتی مانند اختلال در پریود و کاهش باروری در تخمک‌گذاری می‌شود. افزایش سطح تستوسترون در خون است که باعث رشد موهای زائد در بدن و نازک شدن موهای سر می‌شود. افزایش انسولین همچنین باعث افزایش وزن می‌شود.
هورمون لوتئینیزه کننده (Luteinizing hormone) یا LH
این هورمون توسط غده هیپوفیز که دربخش زیری مغز (پایه مغز) قرار دارد ساخته می‌شود. LH تخمدان‌ها را برای تخمک‌گذاری تحریک می‌کند و در کنار انسولین برای تولید تستوسترون کار می‌کند. سطح بالای LH همراه با سطح بالای انسولین به این معنی است که تخمدان‌ها احتمالا بیش از حد تستوسترون تولید می‌کنند.
عوامل ارثی
تصور می‌شود PCOS دارای یک جزء ژنتیکی است. افرادی که مادر یا خواهرشان مبتلا به تنبلی تخمدان هستند، نسبت به افرادی که بستگانش به این بیماری مبتلا نیستند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌گیرند. البته هنوز موروثی بودن تنبلی تخمدان کاملا اثبات نشده است.
وزن
داشتن اضافه وزن یا چاقی دلیلی بر داشتن تنبلی تخمدان نمی‌شود. با این حال، اگر دارای اضافه وزن یا دچار چاقی هستید، چربی اضافی می‌تواند مقاومت به انسولین را بدتر کند. داشتن اضافه وزن ممکن است باعث شود سطح انسولین حتی بیشتر شود. سطوح بالای انسولین می‌تواند به افزایش وزن بیشتر کمک کند و یک چرخه معیوب ایجاد کند. کاهش وزن کار ساده‌ای نیست، اما می‌تواند به شکستن این چرخه کمک کند.
موارد دیگری که ممکن است احتمال ابتلا به تنبلی تخمدان را بیشتر کند عبارتند از:
- اختلالات خود ایمنی
- شیمی درمانی و پرتودرمانی
- اختلالات ژنتیکی و کروموزومی
- عفونت های ویروسی
علائم تنبلی تخمدان چیست؟
ممکن است ندانید که تخمدان‌های شما به طور طبیعی کار نمی‌کنند. برخی از زنان مبتلا به تنبلی تخمدان هنوز پریود می‌شوند و حتی ممکن است باردار شوند. اما بسیاری از کسانی که این بیماری را دارند برای باردار شدن با مشکل مواجه خواهند شد. معمولا تنبلی تخمدان و نامنظم بودن پریود باعث می‌شود خانم‌ها به پزشک متخصص مراجعه کنند.
شایع‌ترین علائم تنبلی تخمدان، پریود نشدن یا تاخیر در روند آن است. پریودها ممکن است برای چندین ماه دیده شوند و دوباره متوقف شوند. علائم دیگر می‌تواند مانند علائم یائسگی به نظر برسد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گرگرفتگی
- عرق شبانه
- اضطراب، افسردگی یا نوسانات خلقی
- مشکلات تمرکز یا حافظه
- کاهش میل جنسی
- مشکل خواب
- خشکی واژن
علائم تنبلی تخمدان در زنان مبتلا ممکن است موارد دیگری نیز باشند، از جمله:
- آمنوره(Amenorrhea) (بدون پریود) – برخی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک برای مدت طولانی پریود نمی‌شوند، در برخی موارد برای چندین سال.
- رشد بیش از حد موهای صورت یا بدن (یا هر دو)
- جوش
- ریزش موی سر
- کاهش باروری (مشکل در باردار شدن)، مربوط به تخمک‌گذاری کمتر یا عدم وجود تخمک‌گذاری
- چاقی
- آپنه خواب (Sleep apnea)
البته باید بگوییم فردی که تنبلی تخمدان دارد همه این علائم را باهم نخواهد داشت.
روش‌های تشخیص تنبلی تخمدان
تنبلی تخمدان می‌تواند یک بیماری پیچیده برای تشخیص باشد زیرا علائم زیادی وجود دارد و برای تشخیص PCOS لازم نیست همه آن‌ها را داشته باشید.
تعداد بسیار کمی از افراد مجموعه علائم مشابهی دارند و علائم تنبلی تخمدان می‌توانند در مراحل مختلف زندگی، تغییر کنند.
برای تشخیص تنبلی تخمدان، پزشک علائم، سابقه پزشکی و ظاهر فیزیکی شما را ارزیابی می‌کند. ممکن است برای تائید و یا رد سایر شرایط پزشکی نیاز به انجام آزمایش‌های داشته باشید. ممکن است برای اندازه‌گیری برخی از مواد شیمیایی (هورمون) آزمایش خون انجام شود. همچنین ممکن است سونوگرافی از تخمدان‌ها توصیه شود.
در برخی موارد، ممکن است به شما توصیه شود که یک آزمایش غربالگری سالانه برای دیابت یا اختلال پیش دیابت انجام دهید.
ممکن است برای تشخیص هر گونه ناهنجاری در اسرع وقت، بررسی منظم سایر عوامل خطر قلبی عروقی مانند فشارخون و کلسترول خون توصیه شود. اینکه دقیقا چه زمانی و چند وقت یک‌بار بررسی‌ها انجام می‌شود به سن، وزن و سایر عوامل بستگی دارد. بعد از ۴۰ سالگی معمولا این آزمایش‌ها هر سه سال یک‌بار توصیه می‌شود.
روش‌های مدیریت و درمان تنبلی تخمدان
در حالی که هیچ درمانی برای تنبلی تخمدان وجود ندارد، با مدیریت مناسب می‌توانید تا حد زیادی علائم و اثرات طولانی مدت آن را بر سلامتی خود کاهش دهید.
این روش‌ها عبارت‌اند از:
روش‌های مدیریت و درمان تنبلی تخمدان بستگی به این دارد که آیا فرد می‌خواهد باردار شود یا خیر و هدف آن برای مثال کاهش خطر بیماری‌های ثانویه پزشکی مانند بیماری قلبی و دیابت است.
چندین گزینه درمانی توصیه شده وجود دارد، از جمله:
قرص‌های ضد بارداری:
این قرص‌ها می‌توانند به تنظیم هورمون‌ها و پریود کمک کنند.
داروهای دیابت:
این داروها در صورت لزوم به مدیریت دیابت کمک می‌کنند.
داروهای باروری:
در صورت تمایل به بارداری، این داروهایی مثل کلومیفن (Clomiphene)، ترکیبی از کلومیفن و متفورمین (Metformin)، یا گنادوتروپینهای (Gonadotropin) تزریقی مانند هورمون محرک فولیکول (Follicle-stimulating hormone) یاFSH و هورمون‌های لوتئینیزه کننده (LH) توصیه می‌شود.
هرلایف مصرف هیچ دارویی را بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌کند.
- داروهای کاهش موهای زائد
رشد بیش از حد مو ممکن است با دارویی مثل اسپیرونولاکتون (Spironolactone) کاهش یابد. هر فردی که از اسپیرونولاکتون استفاده می‌کند باید از کنترل بارداری استفاده کند، زیرا در صورت مصرف در دوران بارداری خطر نقص مادرزادی وجود دارد. شیردهی نیز با این دارو نیز توصیه نمی‌شود.
سایر گزینه‌های ممکن برای مدیریت رشد مو، لیزر موهای زائد، الکترولیز، درمان‌های هورمونی یا استفاده از ویتامین و مواد معدنی است.
گزینه‌های جراحی مختلفی نیز برای درمان پلی کیستیک وجود دارد که با توجه به شرایط فعلی بدن هر خانم و تصمیمش برای بارداری ممکن است از سمت پزشک متخصص توصیه شود.
درمان‌های خانگی
برخی از درمان‌های خانگی و تغییر شیوه زندگی نیز وجود دارند که می‌توانند برخی علائم را تسکین دهند.
این درمان‌ها شامل:
- داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل شامل مقدار زیادی میوه و سبزیجات
- شرکت در فعالیت بدنی و ورزشی منظم
- حفظ وزن مناسب، برای کاهش سطح آندروژن و کاهش خطر بیماری‌هایی مانند دیابت و بیماری‌های قلبی
- ترک سیگار، چرا که سیگار باعث افزایش سطح آندروژن و خطر بیماری قلبی می‌شود.
ارتباط تنبلی تخمدان و بارداری و یائسگی
ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک به این معنا نیست که نمی‌توانید باردار شوید. تنبلی تخمدان یکی از شایع‌ترین، اما قابل‌درمان‌ترین علل ناباروری است.
اگر تنبلی تخمدان دارید، عدم تعادل هورمونی با رشد و آزاد شدن تخمک‌ها از تخمدان‌ها (تخمک گذاری) تداخل می‌کند. اگر تخمک‌گذاری نداشته باشید نمی‌توانید باردار شوید. پزشک یا متخصص باروری می‌تواند با شما در مورد راه‌هایی صحبت کند که به شما در تخمک‌گذاری کمک می‌کند و شانس باردار شدن را افزایش می‌دهد.
اگرچه ارتباط تنبلی تخمدان و بارداری ثابت شده است، اما اگر می‌خواهید از باردار نشدن مطمئن شوید، همچنان به پیشگیری از بارداری نیاز دارید. شانس باردار شدن بستگی به تعداد دفعات تخمک‌گذاری شما دارد. برخی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک گاهی اوقات تخمک‌گذاری دارند، برخی دیگر اصلا تخمک‌گذاری ندارند.
اگر تخمک‌گذاری ندارید اما می‌خواهید باردار شوید، ممکن است درمان‌های مرتبط با تنبلی تخمدان و بارداری توسط متخصص توصیه شود و شانس موفقیت خوبی داشته باشد.
برخی قرص‌ها نیز می‌توانند باعث تخمک‌گذاری شوند. اما به یاد داشته باشید، چاقی، احتمال باردار شدن را بسیار کم می‌کند. اگر چاق هستید یا اضافه وزن دارید، کاهش وزن علاوه بر سایر درمان‌های باروری توصیه می‌شود.
حرف آخر
اگر برای مدت طولانی (بیش از ۴ ماه) پریود نشده‌اید، توصیه می‌کنیم به پزشک مراجعه کنید. وقتی تنبلی تخمدان در مراحل اولیه تشخیص داده شد، بیماران باید حداقل سالیانه مورد ارزیابی قرار گیرند.
