هر ساله روز ۲۸ می (۷ خرداد) در تقویم جهانی به عنوان روز بهداشت قاعدگی گرامی داشته می‌شود تا رویه‌های بهداشتی مربوط به این دوران برجسته شده و آگاهی جمعی در مورد قاعدگی افزایش پیدا کند. قاعدگی به فرآیند طبیعی و ماهانه‌ای در بدن زنان گفته می‌شود که با خونریزی و دفع بخشی از بافت رحم همراه است. این فرآیند که از نوجوانی شروع می‌شود و تا شروع یائسگی ادامه دارد، علاوه بر اینکه یک فرایند بیولوژیکی است، می‌تواند یک فرآیند اجتماعی نیز محسوب شود؛ زیرا در اغلب اوقات پیامدهایی را در سطح جامعه به دنبال دارد. در ادامه به این موضوع که بهداشت قاعدگی چیست خواهیم پرداخت و دربارۀ توجه به آن در سطح دنیا صحبت خواهیم کرد.
بهداشت قاعدگی چیست؟
بر اساس تعریفی که یونیسف (UNICEF) از بهداشت و سلامت قاعدگی ارائه داده است، این روند به مدیریت زمان پریودی و عواملی برمی‌گردد که در نهایت به سلامت زنان و توانمندسازی آن‌ها در این دوران منجر می‌شود. بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط یونسکو (UNESCO)، آموزش بهداشت قاعدگی می‌تواند موارد متعددی را دربرگیرد که در ادامه به معرفی برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
- دسترسی به آموزش قاعدگی
- دسترسی به خدمات بهداشتی
- امکان تمیز کردن دست و بدن
- استفاده از محصولات مناسب دوران قاعدگی
- هنجارهای اجتماعی پیرامون دورۀ قاعدگی
- دسترسی به دفع ایمن زباله‌های قاعدگی به صورت بهداشتی
- حمایت زنان در دوران قاعدگی
با این تفاسیر، اگرچه قاعدگی یک فرآیند بیولوژیکی محسوب می‌شود. اما سلامت و بهداشت پریودی که تحت تأثیر عوامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است، می‌تواند به زنان کمک کند تا با خیال راحت این فرآیند را مدیریت کنند. به طوری که کمترین تأثیر منفی را در زندگی آن‌ها داشته باشد. در ادامه ۴ شاخۀ اصلی مدیریت بهداشت قاعدگی را از منظر سازمان بهداشت جهانی (WHO) و برنامۀ نظارتی مشترک آن با یونسکو بررسی می‌کنیم:
دسترسی به محصولات قاعدگی
شاید جالب باشد بدانید که در تحقیقات منتشر شده تخمین زده می‌شود هر زن آمریکایی که پریودی را تجربه می‌کند، به طور متوسط در طول زندگی خود بیشتر از ۲۳۰۰ دلار برای خرید محصولات قاعدگی صرف می‌کند. البته این هزینه تنها برای محصولاتی است که به صورت مستقیم با پریود شدن مرتبط هستند و شامل محصولات جانبی مثل داروهای ضد درد و دیگر محصولاتی که در مدیریت قاعدگی کاربرد دارند، نخواهد شد.
در نگاه اول شاید این رقم برای تمامی عمر زیاد نباشد، اما بسیاری از زنان در کشوری مثل آمریکا به همین محصولات هم دسترسی ندارند، چون توانایی مالی لازم برای خرید آن را ندارند. این حالت در کشورهای کمتر توسعه یافته از جمله کشور ما می‌تواند رواج بیشتری داشته باشد.
دسترسی به آب و صابون
دسترسی به آب پاک و محصولات شویندۀ مناسب برای رعایت بهداشت قاعدگی بسیار ضروری است. با این حال بسیاری از افراد ساکن روی کرۀ زمین به این تجهیزات ابتدایی دسترسی ندارند.
دسترسی به دفع ایمن محصولات قاعدگی
دفع ایمن و بهداشتی محصولات قاعدگی یکی از معضلات مهم نه تنها در کشور ما بلکه در کل دنیا محسوب می‌شود. البته این مسئله خصوصاً در توالت‌های عمومی و محل‌های کار بیشتر به چشم می‌آید. روند بد دفع زباله‌های قاعدگی می‌تواند باعث بروز فضایی ناخوشایند و البته گسترش باکتری‌های عفونی شود.
به همین دلیل مدیریت خوب بهداشت قاعدگی برای دفع زباله‌های پریودی بسیار مهم است. کسب و کارها از جمله مکان‌هایی هستند که باید در درجۀ اول چنین فضایی را برای خانم‌ها فراهم کنند.
دسترسی به دورۀ آموزشی
در دورۀ مدیریت صحیح چرخۀ قاعدگی به موارد متعددی پرداخته می‌شود که طی آن زنان در نهایت آموزش می‌بینند که پریود چگونه اتفاق می‌افتد، چرا رخ می‌دهد، چه زمانی باید انتظار وقوع آن را داشته باشند و چگونه باید آن را مدیریت کنند. جالب است بدانید که هنوز هم بسیاری از زنان از نحوۀ وقوع پریود در بدنشان و اینکه قاعدگی دقیقاً چه معنایی دارد، اطلاعات کافی ندارند.
طبق یک مطالعۀ منتشر شده این موضوع حتی بین جوانان هم به خوبی جا نیفتاده است، به طوری که ۵۱ درصد از زنان جوان در مورد پریود خود تنها می‌توانند با افراد نزدیک به خود صحبت کنند. این در حالی است که ۱۲ درصد از افراد حتی در این مورد نمی‌توانند با کسی صحبت کنند.
بسیاری از بانوان در محیط‌هایی زندگی می‌کنند که هنوز قاعدگی یک تابو محسوب می‌شود، به همین علت اطلاع رسانی درست و دقیق در مورد این فرآیند طبیعی و بیولوژیکی بدن نمی‌شود یا اینکه آموزش‌ها بسیار محدود هستند. در حالی که بهداشت قاعدگی کمک می‌کند تا افراد با دیدن آموزش‌های لازم دورۀ ماهیانۀ خود را بهتر مدیریت کنند و کمترین تأثیر را از این دوران در زندگی خود ببینند.
چرا بهداشت قاعدگی را باید جدی بگیریم؟
اگرچه زنان سال‌های سال با این فرآیند بیولوژیکی زندگی و به آن عادت کرده‌اند، اما عدم مدیریت آن به طور قابل توجهی روی زندگی روزمرۀ آن‌ها تأثیر می‌گذارد. چیزی که در نقاط مختلف دنیا در مورد آن به ندرت صحبت می‌شود، زیرا اعتقادات رایج، باورهای غلط مثل کثیف خواندن دوران پریودی و احساسات ناخوشایند مرتبط با این دوران مانند حس خجالت، مانع از دسترسی به بحث‌های باز و صادقانه در مورد چگونگی فرآیند بهداشت قاعدگی می‌شود.
به طور کلی، قاعدگی در تمامی خانم‌ها به یک صورت بروز پیدا نمی‌کند، با این حال دانستن نحوۀ مدیریت صحیح قاعدگی از اهمیت جهانی برخوردار است.
تمرین عادت‌های سالم در دوران قاعدگی
از مهم‌ترین جنبه‌های بهداشت قاعدگی، توجه به مواردی است که به عنوان عادت‌های سالم در طول دورۀ قاعدگی شناخته می‌شوند. علاوه بر محصولاتی که در این دوران وجود دارند و شما به عنوان یک زن باید با آن‌ها آشنایی کامل داشته باشید، نیاز است برخی از دستورالعمل‌های لازم در زمان پریودی را رعایت کنید تا بتوانید این دوران را با مدیریت هر چه بهتر پشت سر بگذارید. در ادامه به ذکر این موارد می‌پردازیم:
شناخت محصولات قاعدگی
اگرچه در گذشته زنان تنها از پدها یا همان نوارهای بهداشتی برای جلوگیری از نشت خونریزی به بیرون از لباس زیر خود استفاده می‌کردند، اما امروزه گزینه‌های متنوعی وجود دارند که در صورت قاعده شدن می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. محصولاتی که در بهداشت قاعدگی روی استفاده مناسب و به جا از آن‌ها تأکید شده است.
پد بهداشتی
پد یا نوار بهداشتی اولین گزینه و در دسترس‌ترین نمونه از محصولات قاعدگی است که البته در ردۀ پرمصرف‌ترین گزینه‌ها نیز قرار دارد. در ساخت پدهای بهداشتی از مواد جاذبی مثل پنبه یا ابریشم مصنوعی استفاده می‌شود. ضمن اینکه از پلاستیک و چسب برای تکمیل بسته بندی آن بهره می‌برند. نوارهای بهداشتی امروزی، برخلاف نمونه‌های گذشته بسیار متنوع هستند. از گزینه‌های برای استفادۀ روزانه گرفته تا پدهای مخصوص مسافرت، شبانه و حتی مخصوص خونریزی زیاد، در نهایت طیف گسترده‌ای را شامل می‌شوند.
در تولید پدهای بهداشتی موارد متعددی از جمله قابلیت جذب، طول و عرض، مواد و حتی رایحه‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما آنچه در بهداشت قاعدگی بسیار اهمیت دارد، این است که یک پد به طور متوسط تا چه مدت قابل استفاده است؟ در پاسخ باید گفت که این زمان حدود ۳ الی ۴ ساعت است.
در واقع اگر علاقه ندارید که نوار بهداشتی شما محل تجمع باکتری‌ها و ایجاد بوی ناخوشایند باشد، نباید از این زمان برای استفاده از نوار بهداشتی تجاوز کنید. البته گاهی جریان خونریزی قاعدگی کمتر یا شدیدتر است که در این مواقع، زمان استفاده می‌تواند کمی متغیر باشد.
مزایای استفاده از نوار بهداشتی:
- قابلیت استفادۀ آسان
- یکبار مصرف بودن
- گزینه‌های متنوع برای موقعیت‌های گوناگون
- قابلیت استفاده به صورت پشتیبان در کنار سایر محصولات قاعدگی مثل کاپ قاعدگی
- خطر عفونت کمتر در صورت استفادۀ مناسب
معایب استفاده از نوار بهداشتی:
- احساس ناراحتی خصوصاً در مورد پدهای با سایز بزرگ
- احتمال نشتی یا مرطوب شدن
- نامناسب برای استفاده در برخی از فعالیت‌ها مثل حرکت زیاد
- گاهی عامل ایجاد بوی بد واژن
- برخی موارد نامناسب برای محیط زیست
کاپ قاعدگی
فنجان یا کاپ قاعدگی یکی دیگر از گزینه‌های مناسب برای جذب خونریزی دوران قاعدگی است که از موادی همچون سیلیکون، لاستیک یا لاتکس ساخته می‌شود. این ابزار از نظر طراحی چیزی شبیه به یک قیف کوچک است که با قرارگیری در واژن به جمع آوری خون پریود کمک می‌کند. این گزینه برای افرادی که وسواس زیادی در تمیزی دارند، گزینۀ ایده آلی محسوب می‌شود.
در خرید فنجان قاعدگی موارد متعددی وجود دارند که باید مورد توجه قرار گیرند. برای مثال برخی از گزینه‌ها سفت هستند و برخی دیگر انعطاف پذیری بیشتری دارند. ضمن اینکه اندازۀ کاپ قاعدگی برای استفادۀ بهینه بسیار اهمیت دارد؛ زیرا برخی کوچک و برخی بزرگ هستند. این اندازه بسته به برند سازنده نیز می‌تواند متغیر باشد.
معمولاً استفاده از کاپ قاعدگی کوچک برای افراد زیر ۳۰ سال که بارداری و زایمان را تجربه نکرده‌اند یا کسانی که پریودی سبکی از نظر مقدار خونریزی دارند، بهترین گزینه خواهد بود. از سوی دیگر، کاپ‌های بزرگ نیز برای افراد با جریان خون بیشتر، بانوانی که تجربۀ زایمان داشته‌اند، ایده آل خواهند بود. بسته به جریان خون خود می‌توانید بین ۶ تا ۱۲ ساعت و حتی کمی بیشتر از این محصول قاعدگی استفاده کنید.
مزایای استفاده از کاپ قاعدگی:
- عدم نیاز به تعویض مداوم
- کاهش خطر ابتلا به تجمع باکتری
- قابل استفادۀ مجدد حتی برای چندین سال
- راحت‌تر از تامپون
معایب استفاده از کاپ قاعدگی:
- دشواری حین قرارگیری آن در واژن برای برخی از بانوان
- احتمال پاشیدن خون روی زمین یا لباس حین برداشتن
- نیازمند نگهداری مداوم
- احتمال زمان‌بر بودن خرید گزینۀ مناسب از نظر مارک و اندازه
تامپون
تامپون نیز از رایج‌ترین محصولات قاعدگی است که در تولید آن از مواد جاذبی همچون پنبه، ابریشم مصنوعی یا ترکیبی از این دو استفاده می‌شود. از نظر ظاهری، کاپ‌ها به شکل استوانه‌ای نازک و بلند هستند که انتهای آن‌ها رشته‌ای نخی وجود دارد. این محصول نیز بسته به شدت جریان پریود، در اندازه‌های مختلفی موجود است.
تامپون نیز مانند کاپ قاعدگی درون واژن قرار می‌گیرد. از یک تامپون می‌توان بین ۴ تا ۸ ساعت استفاده کرد. اگرچه استفادۀ طولانی مدت از این ابزار توصیه نمی‌شود، چون ممکن است باعث سندروم شوک سمی (TSS) شود.
مزایای استفاده از تامپون:
- بهداشتی‌تر از پد و کاپ قاعدگی
- دفع تمیز و آسان
- راحتی در حین استفاده
- قابلیت استفاده در محیط‌های بیرون
- نشتی پایین در صورت استفادۀ درست
معایب استفاده از تامپون:
- بروز ناراحتی حین استفاده خصوصاً در بعضی مارک‌ها
- نامناسب برای محیط زیست
- احتمال افزایش بروز عفونت
دیسک‌های قاعدگی
دیسک‌های قاعدگی هم نوعی کاپ قاعدگی محسوب می‌شوند که البته خاصیتی یکبار مصرف دارند. هرچند برخی از گزینه‌های سیلیکونی یا ساخته شده با پلی اتیلن قابلیت استفاده بین ۵ تا ۱۰ سال را دارند. این گزینه از محصولات قاعدگی به صورت نازک، گرد و انعطاف پذیر طراحی شده است و از نظر شرایط استفاده، باید بین دهانۀ رحم و استخوان شرمگاهی قرار گیرد. در واقع مکان استفاده از آن دورتر از محل قرارگیری تامپون و کاپ قاعدگی است. از این ابزار می‌توان برای ۸ تا ۱۲ ساعت خونریزی قاعدگی مداوم استفاده کرد.
مزایای دیسک قاعدگی:
- عدم نیاز به تعویض مداوم
- کاهش خطر تجمع باکتریایی
- تنوع انتخاب بین گزینه‌های یکبار مصرف و با قابلیت استفادۀ مداوم
- راحت‌تر از تامپون یا کاپ قاعدگی برای برخی از افراد
- قابلیت استفاده قبل از شروع خونریزی پریود
معایب دیسک قاعدگی:
- آشفتگی بیشتر از کاپ قاعدگی حین استفاده
- نیازمند به نگهداری
- سختی در گذاشتن و برداشتن
استفاده از لباس زیر مناسب
انتخاب لباس زیر مناسب مثل یک شورت نخی باکیفیت و بهداشتی یکی از گزینه‌های مهم در مدیریت بهتر قاعدگی است. استفاده از شورت‌های تنگ می‌تواند باعث افزایش میزان رطوبت و گرما شود و محل مورد نظر را برای رشد میکروب‌ها ایده آل کند. زمانی که رطوبت در ناحیه تناسلی به دام می‌افتد، فضا برای رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها فراهم می‌شود. به همین دلیل پیگیری این روند به صورت مکرر می‌تواند راش پوستی و عفونت زنانه را به دنبال داشته باشد.
علاوه بر استفاده از لباس زیر با جنس مناسب برای دوران قاعدگی، بسیار مهم است که به سایز کاربردی نیز توجه کنید تا شورت نه خیلی تنگ و نه خیلی گشاد باشد. شورتی که بتواند به خوبی از نشت خون روی لباس و حتی ملحفه در زمان استراحت در شب جلوگیری کند. شورت مخصوص قاعدگی با نام شورتکس گزینۀ مناسب برای این دوران است. در ضمن این نکته را به یاد داشته باشید که بهتر است در دورۀ خونریزی، هر ۱۲ ساعت یکبار لباس زیر خود را تعویض کنید. خصوصاً اگر به لکۀ خون آغشته شده است.
تمیز نگه داشتن ناحیۀ تناسلی
بسیاری از افراد هنوز هم معتقد هستند که شستن ناحیۀ تناسلی در زمان پریودی می‌تواند موجب بروز عفونت یا مشکل برای آن‌ها شود. در حالی که به هیچ وجه این طور نیست؛ زیرا عدم شستشوی مناسب و مداوم می‌تواند به تجمع باکتری‌ها در این ناحیه کمک کرده و خود عاملی برای بروز عفونت باشد.
بنابراین باید هر روز قسمت بیرونی واژن را تا پشت به خوبی بشویید. در زمان رفتن به دستشویی بدن را از قسمت جلو به سمت عقب بشویید و به همین شکل نیز آن را با دستمال خشک کنید. دقت داشته باشید که برای شستن واژن در زمان پریودی تنها از آب استفاده کنید، زیرا مواد شوینده می‌توانند (pH) این ناحیه را به هم ریخته و باعث تغییر تعادل آن در واژن شوند. این حالت می‌تواند برای بدن مضر باشد و عوارضی مثل عفونت قارچی واژن یا واژینوز باکتریایی را به دنبال داشته باشند.
خوردن مایعات کافی و غذای مناسب
جالب است بدانید که مطابق با یافته‌های پزشکی، مصرف آب طی دورۀ قاعدگی می‌تواند طول مدت خونریزی قاعدگی، میزان مصرف مسکن، شدت درد در لگن (زنان جوان مبتلا به دیسمنوره اولیه) را کاهش دهد. از طرف دیگر، یک مطالعۀ کوچک نشان داد که گنجاندن منابع چربی امگا ۳ در رژیم غذایی دوران پریودی مثل مصرف ماهی‌های چرب نیز ممکن است به تسکین دردهای قاعدگی کمک کند. همچنین روی موجود در مواد غذایی دیگر مثل گوشت، لبنیات یا نان نیز می‌تواند عاملی برای کاهش درد دوران قاعدگی باشد.
افرادی که در دورۀ عادت ماهانۀ خود، خون زیادی از دست می‌دهند، در معرض خطر کم خونی فقر آهن قرار دارند. این حالت بین زنان ۱۹ تا ۵۰ ساله رواج دارد. بر اساس آمار، زنان به طور متوسط به ۱۴.۸ میلی گرم آهن در روز نیاز دارند. با این حال حدود یک چهارم از زنان میزانی کمتر از این مقدار را دریافت می‌کنند. اگرچه میزان آهن مورد نیاز در افرادی که خونریزی شدید قاعدگی را تجربه می‌کنند، می‌تواند بیشتر هم باشد.
به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند که زنان در این دوران غذاهای غنی از آهن مثل گوشت، سبزیجات با برگ تیره، غذاهای غنی شده با آهن، انواع آجیل و دانه‌ها، مرکبات و برخی دیگر از سبزیجات حاوی این ریز مغذی را در رژیم غذایی خود قرار دهند. ضمن اینکه مصرف ویتامین سی را برای جذب بهتر آهن فراموش نکنند.
پیگیری و نظارت مداوم چرخۀ قاعدگی
شاید از نظر بسیاری از زنان، قاعدگی تنها یک دورۀ طبیعی از بدن باشد، اما این روند می‌تواند یک نشانگر ارزشمند برای بررسی روند کلی سلامت ناحیۀ تناسلی مثل رحم به شمار آید. برای مثال، داشتن پریودهای نامنظم می‌تواند نشانه‌ای از بروز بیماری‌های عفونی مرتبط با واژن یا سایر بیماری‌ها مثل مشکل در تیروئید باشد.
بنابراین بسیار مهم است که دوره‌های خود را به صورت مداوم پیگیری کنید. به این منظور می‌توانید از تقویم‌های قاعدگی یا برنامه‌های خاص این دوران روی گوشی خود استفاده کنید. بدون شک نصب اپلیکیشن هرلایف یک گزینۀ عالی برای مدیریت بهتر قاعدگی شما محسوب می‌شود.
معاینۀ سالانه
اگر حتی از نظر شرایط قاعدگی نیز دچار مشکل نیستید، اما بسیار مهم است که حداقل به صورت سالیانه یک چکاپ کامل زیر نظر متخصص زنان انجام دهید. این چکاپ می‌تواند شامل معاینۀ واژن و حتی هر چند سال یکبار شامل تست پاپ اسمیر باشد. معاینۀ پستان در کنار معاینۀ لگن به داشتن سلامت باروری کمک زیادی می‌کند، زیرا احتمال تشخیص به موقع مشکلات احتمالی معمولی یا سخت مثل سرطان را افزایش می‌دهد.
اما شاید سؤالی که پیش بیاید این باشد که علاوه بر چکاپ سالانه، چه زمانی باید برای بررسی به پزشک مراجعه کنیم؟ در پاسخ باید گفت که اگر تغییری در بوی واژن یا ترشحات خود احساس می‌کنید، دچار درد شدید یا غیر عادی در ناحیه تناسلی، رحم و قسمت زیرین شکم خود هستید یا علائم خونریزی شما شدیدتر از حد معمول هستند باید حتماً به پزشک مراجعه کنید.
راهکارهایی برای مراقبت از سلامت در دوران قاعدگی
- با توجه به تغییرات بیولوژیکی زنان در دوران پریودی، بهداشت قاعدگی باید به عنوان یک اولویت مهم در مراقبت‌های بهداشتی زنان مدنظر قرار گیرد.
- بهداشتی قاعدگی شامل توجه به موارد متعددی می‌شود که آموزش آشنایی با دوران پریودی و استفادۀ درست از محصولات قاعدگی، رعایت بهداشت در این دوران و دفع ایمن زباله‌های قاعدگی در آن مورد توجه هستند.
- برای مدیریت هر چه بهتر قاعدگی باید موارد متعددی از جمله شناخت محصولات قاعدگی، تغذیۀ مناسب، آگاهی از وضعیت قاعدگی و چکاپ و معاینۀ مداوم را در دستور کار قرار بگیرند.
پرسش‌های متداول
زنان برای مدیریت هر چه بهتر این دوران نیاز به آشنایی با بهداشت قاعدگی و جنبه‌های مختلف آن دارند. این حالت به گذر راحت از دوران پریودی با کمترین اثربخشی منفی روی زندگی منجر می‌شود.
پد یا نوار بهداشتی، کاپ یا فنجان قاعدگی، تامپون، شورتکس و دیسک‌های قاعدگی از سری محصولات مناسب برای جذب و دفع خونریزی قاعدگی محسوب می‌شوند.
این زمان برای پد بهداشتی بین ۳ الی ۴ ساعت، برای کاپ قاعدگی ۶ الی ۱۲ ساعت، برای تامپون ۴ تا ۸ ساعت و برای دیسک قاعدگی حدود ۸ تا ۱۲ ساعت توصیه می‌شود. البته شدت خونریزی و توصیۀ پزشک بسته به شرایط سلامتی شما نیز می‌تواند در تعیین این زمان مؤثر باشد.
منابع:
