اندومتر یا آستر رحم بافتی است که سطح داخلی رحم را می‌پوشاند. این بافت تحت تاثیر هورمون‌های زنانه یعنی استروژن و پروژسترون دچار تغییراتی می‌شود. یکی از کاربردهای جذاب این بافت، لانه‌گزینی تخمک بارور شده است. اگر لانه‌گزینی اتفاق نیفتد، این بافت فرو می‌ریزد که همان خونریزی پریود است. اندومتریوز (Endometriosis) هم زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی مشابه بافت اندومتر در خارج از رحم رشد کند. این بافت سرطانی نیست اما می‌تواند منجر به ایجاد اسکار (Scar) و چسبندگی شده و در نتیجه لوله‌های فالوپ را مسدود کرده و باعث ایجاد کیست شود. حتی ممکن است که شکل اندام‌های تولیدمثل تغییر کند.
اندومتریوز می‌تواند زنان را در سنین مختلف درگیر کند. چون یک بیماری شایع زنانه است که تا ۱۰ درصد از زنان را درگیر میکند. پس اگر فکر می‌کنید ممکن است به اندومتریوز مبتلا باشید، بدانید که تنها نیستید. این بیماری سالانه صد‌ها هزار زن را درگیر میکند.
در این مقاله، رابطه بین اندومتریوز و درد‌های شدید پریود را بررسی کرده و راهکارهای درمان آن را معرفی می‌کنیم.
اندومتریوز چیست؟
همان‌طور که گفتیم در بیماری اندومتریوز بافتی شبیه به بافتی که در داخل رحم (اندومتر) قرار دارد، خارج از رحم رشد میکند. این اختلال اغلب دردناک است.
اندومتریوز در بیشتر مواقع تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و بافت پوشاننده لگن را درگیر میکند. البته به ندرت ممکن است بافتی شبیه به اندومتر در خارج از ناحیه‌ای که اندام‌های لگن در آن قرار دارند، پیدا شود.
اندومتریوز گاهی می‌تواند باعث درد شود به ویژه در زمان خونریزی این درد شدیدتر می‌شود. چون در اندومتریوز در هر چرخه پریود این بافت ضخیمتر شده و خونریزی بیشتر می‌شود. همچنین وقتی اندومتریوز تخمدان‌ها را درگیر میکند، ممکن است کیست‌هایی به نام اندومتریوم ایجاد شود.
گاهی اندومتریوز می‌تواند فرایند باردار شدن را سخت‌تر کند. در بعضی افراد هم اندومتریوز پس از مدتی، مانند لایه داخلی رحم آماده ریزش می‌شود اما جایی برای خروج ندارد و در لگن فرد مبتلا می‌ماند. این بافت در لگن می‌تواند باعث مشکلات زیر شود:
- تحریک
- تشکیل اسکار
- چسبندگی، که در آن بافت اندام‌های لگن را به هم متصل میکند.
- درد شدید در زمان پریود
- مشکلات باروری
دلایل ابتلا به اندومتریوز
دلایل ابتلا به اندومتریوز هنوز ناشناخته است. اما آنچه که مشخص است، این است که در طول پریود، بعضی از بافت‌ها از طریق لوله‌های فالوپ به داخل شکم برمی‌گردند، نوعی «پریود معکوس» روی داده و سپس در جایی متصل شده و رشد میکند.
البته نظریه‌ای هم وجود دارد که می‌گوید، سلول‌ها در هر مکانی ممکن است به سلول‌های اندومتر تبدیل شوند. همچنین ممکن است که بعد از سزارین، دیواره شکم به اندومتریوز تبدیل شود. در بعضی از خانواده‌ها هم این بیماری، یک عامل ژنتیکی دارد و از طریق وراثت منتقل می‌شود.
مهم‌ترین علائم اندومتریوز
نشانه‌های وجود اندومتریوز در هر بیمار متفاوت است. در بعضی از زنان علائم خفیفی مشاهده می‌شود، در حالی‌که بعضی دیگر می‌توانند علائم متوسط تا شدیدتری را تجربه کنند.
این اختلال معمولا با درد همراه است. البته شدت درد فرد مبتلا هیچ‌گاه نشان دهنده درجه یا مرحله بیماری نیست. شما ممکن است یک نوع خفیف از این بیماری داشته باشید اما درد بیشتری احساس کنید. همچنین ممکن است نوع شدید این بیماری را داشته باشید و ناراحتی بسیار کمی را حس کنید.
اما به‌طورکلی شایع‌ترین علامت اندومتریوز، درد لگن است. همچنین ممکن است علائم زیر را هم تجربه کنید:
- پریود‌های دردناک
- احساس درد در قسمت تحتانی شکم قبل و در طول پریود
- گرفتگی عضلات یک یا دو هفته در چرخه پریود
- خونریزی شدید پریود یا خونریزی بین دو پریود
- ناباروری
- درد بعد از رابطه جنسی
- ناراحتی در حرکات روده
- کمردرد که ممکن است در هر زمان از چرخه پریود رخ دهد
در بعضی از موارد هم ممکن است فرد علامتی نداشته باشد. به همین دلیل، مهم است که به طور منظم معاینات زنانه را انجام دهید، یعنی به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید تا تغییرات بدن شما را تحت نظر داشته باشد. اهمیت معاینه، به ویژه در صورت داشتن دو یا چند علامت از اهمیت بیشتری برخوردار است.
چرا اندومتریوز با درد همراه است؟
وقتی یک خانم مبتلا به اندومتریوز پریود می‌شود، از سلول‌ها و بافت‌های داخل رحم و همچنین از سلول‌ها و بافت‌های خارج از رحم خونریزی میکند. خون روان، اندام‌های دیگر را در داخل شکم لمس میکند و باعث التهاب و تحریک شده و ایجاد درد میکند. به همین دلیل است که درد را مهم‌ترین نشانه این بیماری می‌دانند.
سطوح اندومتریوز
اندومتریوز بر اساس علائم، چهار نوع سطح مختلف دارد که فرد ممکن است به یکی از موارد زیر مبتلا باشد:
- کم
- خفیف
- متوسط
- شدید
عوامل مختلفی، مرحله اختلال را تعیین می‌کنند. این عوامل می‌تواند شامل محل، تعداد، اندازه و عمق ایمپلنت‌های اندومتر باشد. به بافت آندومتر که خارج از رحم رشد میکند، ایمپلنت‌های اندومتر گفته می‌شود.
سطح کم
در اندومتریوز حداقلی، ضایعات یا زخم‌های کوچک و کاشت‌های سطحی اندومتر روی تخمدان وجود دارد. همچنین ممکن است التهاب در حفره لگن یا اطراف آن وجود داشته باشد.
خفیف
اندومتریوز خفیف شامل ضایعات سبک و ایمپلنت‌های (Implants) سطحی روی تخمدان و پوشش لگن است. این ایمپلنت‌ها به دلیل تغییرات هورمونی و رشد بافت اندومتر خارج از رحم، تشکیل می‌شوند.
متوسط
اندومتریوز متوسط شامل ایمپلنت‌های عمیق روی تخمدان و لگن است. همچنین ممکن است ضایعات بیشتری هم وجود داشته باشد.
شدید
شدیدترین مرحله اندومتریوز شامل ایمپلنت‌های عمیق روی لگن و تخمدان‌ها است. همچنین ممکن است ضایعاتی در لوله‌های فالوپ و روده وجود داشته باشد. علائم اندومتریوز در این سطح، می‌تواند شبیه علائم سایر بیماری‌ها مانند کیست تخمدان و بیماری التهابی لگن باشد. علائمی مثل نفخ شکم، پریود نامنظم، درد در هنگام رابطه جنسی و…
روش‌های تشخیص اندومتریوز چیست؟
علائم اندومتریوز می‌تواند شبیه علائم سایر بیماری‌ها مانند کیست تخمدان و بیماری التهابی لگن باشد. اما نمی‌توان فقط به این علائم تکیه کرد. بلکه برای درمان درد این بیماری نیاز به تشخیص دقیق از نظر پزشک داریم. به همین دلیل، معمولا پزشک آزمایش‌های زیر را انجام می‌دهد:
تاریخچه مفصل
پزشک علائم و سابقه شخصی یا خانوادگی اندومتریوز را در نظر می‌گیرد. همچنین ممکن است یک ارزیابی سلامت عمومی انجام دهد تا مشخص شود آیا علائم دیگری از اختلال طولانی مدت وجود دارد یا خیر.
معاینه بدنی
در طول معاینه لگن، پزشک به صورت دستی شکم شما را از نظر کیست یا زخم در پشت رحم بررسی میکند.
سونوگرافی
پزشک ممکن است از سونوگرافی واژینال یا سونوگرافی شکم استفاده کند. در هر دو نوع سونوگرافی، تصاویری از اندام‌های تناسلی گرفته می‌شود که می‌توانند به پزشک در شناسایی کیست‌های مرتبط با اندومتریوز کمک کنند.
لاپاراسکوپی
تنها روش مشخص برای تشخیص اندومتریوز مشاهده مستقیم آن است. برای مشاهده مستقیم، یک عمل جراحی کوچک به نام لاپاراسکوپی انجام می‌شود. پس از تشخیص، می‌توان بافت را در همین عمل برداشت.
عوارض اندومتریوز چیست؟
اگر تشخیص داده شده که به اندومتریوز مبتلا هستید و می‌خواهید بچه داشته باشید، بهتر است هرچه زودتر برای بچه دار شدن اقدام کنید. علائم شما ممکن است با گذشت زمان بدتر شوند که می‌تواند بارداری را دشوار کند. به همین دلیل، داشتن مشکلات باروری یکی از عوارض جدی اندومتریوز است.
زنانی که فرم خفیف‌تری دارند، ممکن است بتوانند بچه‌دار شوند. بعضی از زنان پس از برداشتن بافت اندومتر با جراحی، می‌توانند باردار شوند. اگر این درمان جواب ندهد، می‌توان از درمان‌های باروری یا لقاح آزمایشگاهی کمک گرفت تا شانس برای بچه دار شدن را افزایش داد. درنتیجه حتما قبل و در دوران بارداری توسط پزشک خود ارزیابی‌های لازم را انجام دهید.
حتی اگر باروری نگران‌کننده نباشد، مدیریت درد مزمن می‌تواند مشکل باشد. افسردگی، اضطراب و سایر مسائل روانی از جمله عوارض اندومتریوز هستند.
همچنین سرطان تخمدان در افرادی که مبتلا به اندومتریوز هستند بیشتر از حد انتظار رخ می‌دهد. اما در کل خطر ابتلا به سرطان تخمدان کم است. مطالعات منتشر شده در مایو کلینیک (mayoclinic) نشان می‌دهد که اندومتریوز این خطر را افزایش می‌دهد. در بعضی موارد نادر، نوع دیگری از سرطان به نام آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma) مرتبط با اندومتریوز، می‌تواند بعدا در افرادی که اندومتریوز داشته‌اند ایجاد شود.
درمان اندومتریوز چیست؟
در صورت عدم درمان، عوارض و درد ناشی از این بیماری می‌تواند زندگی فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار دهد. به‌طورکلی اندومتریوز درمانی ندارد، اما علائم آن قابل کنترل است. برای مثال درمان‌های دارویی و جراحی برای کمک به کاهش درد و مدیریت عوارض احتمالی وجود دارند.
پزشک ممکن است اول درمان‌های دارویی را امتحان کند. چنان‌چه بهبودی در وضعیت حاصل نشود، ممکن است جراحی را توصیه کند.
بدن هر فرد واکنش متفاوتی به گزینه‌های درمانی مختلف نشان می‌دهد. پزشک به شما کمک میکند تا بهترین گزینه را برای خود پیدا کنید. هنگام تصمیم گیری در مورد اینکه کدام درمان برای شما مناسب است، نکات زیر را باید در نظر بگیرید:
- سن شما چقدر است
- علائم اصلی مانند درد یا مشکل در بارداری چیست
- آیا می‌خواهید باردار شوید، بعضی از درمان‌ها ممکن است مانع بارداری شوند
- آیا مشکلی با جراحی ندارید
راهکارهای درمان اندومتریوز شامل موارد زیر است:
داروهای ضد درد
می‌توانید از داروهای ضد التهابی و مسکن برای کاهش درد استفاده کنید. امکان خرید این نوع داروها بدون نسخه وجود دارد و معمولا عوارض جانبی زیادی ایجاد نمی‌کند. اما اگر چند ماه است که از داروهای مسکن استفاده می‌کنید و هنوز هم درد دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
هورمون درمانی
هدف از درمان هورمونی محدود کردن یا توقف تولید استروژن (Estrogen) در بدن است، چون استروژن باعث رشد و ریزش بافت اندومتریوز می‌شود. محدود کردن استروژن می‌تواند میزان این بافت را کاهش دهد.
اما درمان هورمونی هیچ تاثیری بر چسبندگی (نواحی «چسبنده» بافت که می‌تواند باعث ادغام اندام‌ها شود) ندارد و نمی‌تواند باروری را بهبود بخشد.
بعضی از درمان‌های اصلی مبتنی بر هورمون برای اندومتریوز عبارتند از:
- قرص ضد بارداری خوراکی
- استفاده از پروژستروژن (Progesterone)
- دستگاه پیشگیری از بارداری آی یو دی (IUD)
- تزریق داروی ضد بارداری
- ایمپلنت
شواهد نشان می‌دهد که درمان‌های هورمونی به یک اندازه در درمان اندومتریوز موثر هستند اما عوارض جانبی متفاوتی دارند. اکثر داروهای هورمونی شانس بارداری شما را کاهش می‌دهند، اما همه آن‌ها مانع باردار شدن شما نمی‌شوند. پیشگیری از بارداری هورمونی با جلوگیری از رشد ماهیانه و تجمع بافت اندومتر، باروری را کاهش می‌دهد. قرص‌های ضد بارداری و حلقه‌های واژن می‌توانند درد را در اندومتریوز کاهش داده یا حتی از بین ببرند. اما به‌طورکلی هیچ کدام از درمان‌های هورمونی بر باروری شما تاثیر دائمی ندارند.
هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gonadotropin) یا GnRH
GnRH هورمون‌های مصنوعی هستند که با کاهش تولید استروژن باعث یائسگی موقت می‌شوند. گاهی اوقات قبل از جراحی برای کمک به کاهش میزان بافت اندومتر تجویز می‌شوند و معمولا ۳ ماه قبل از عمل از آن‌ها استفاده می‌شود.
داروهای کاهش علائم اندومتریوز
طبق مقالهای که در وب سایت هلت لاین (healthline) منتشر شده است، داروهایی وجود دارند که می‌توان از آن‌ها برای توقف پریود و کاهش علائم اندومتریوز استفاده کرد.
ما در هرلایف، مصرف هیچ دارویی را بدون نظارت و توصیه پزشک پیشنهاد نمی‌کنیم، چرا که بدن هر فرد شرایط متفاوتی دارد و ممکن است تاثیرات دارو و عوارض آن برای هر شخص مناسب نباشد. بهترین راهکار درمان را با کمک پزشک خود انتخاب کنید.
لاپاراسکوپی
جراحی کم تهاجمی برای زنانی است که می‌خواهند باردار شوند یا درد شدیدی را تجربه می‌کنند و درمان هورمونی برای آن‌ها مؤثر نیست. منظور از جراحی‌های کم تهاجمی، تکنیک‌های جراحی خاصی است که برش کوچکتری برای انجام عمل مورد نیاز است و همچنین مدت زمان التیام زخم و خطر ابتلا به عفونت کمتری دارند. هدف از جراحی کم تهاجمی برداشتن یا از بین بردن رشد اندومتر بدون آسیب رساندن به اندام‌های تولیدمثل است.
لاپاراسکوپی، یک جراحی با حداقل تهاجم است که برای تشخیص اندومتریوز استفاده می‌شود. همچنین این جراحی برای برداشتن بافت اندومتر هم کاربرد دارد. جراح، برش‌های کوچکی در شکم ایجاد میکند تا رویش‌ها را با جراحی برداشته، آن‌ها را بسوزاند. در حال حاضر، معمولا از لیزر به عنوان راهی برای از بین بردن این بافت‌ها استفاده می‌شود.
جراحی هیسترکتومی (Hysterectomy)
اگر جراحی کم تهاجمی و سایر روش‌های درمانی موثر نبوده و تصمیم گرفته‌اید دیگر فرزندی نداشته باشید، برداشتن رحم (هیسترکتومی) می‌تواند آخرین راه حل درمان اندومتریوز باشد.
تصمیم گیری برای انجام هیسترکتومی یک تصمیم بزرگ است که باید با پزشک عمومی یا متخصص زنان در مورد آن صحبت کنید. هیسترکتومی برگشت‌پذیر نیست و بعید است که علائم اندومتریوز پس از عمل عود کند. اما اگر تخمدان‌ها در جای خود باقی بمانند، احتمال بازگشت اندومتریوز بیشتر است.
کلام آخر
اندومتریوز می‌تواند یک مشکل چالش برانگیز برای جسم و روح زنان باشد. اما می‌توان اقداماتی را انجام داد که شما را قادر می‌سازد تا با درد ناشی از اندومتریوز مبارزه کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید.
اغلب بدست آوردن گزینه‌های تشخیص و درمان اندومتریوز در مراحل اولیه بیماری کمی خسته‌کننده است. به دلیل مشکلات باروری، درد و ترس از این که هیچ درمان قطعی وجود ندارد، رسیدگی به این بیماری از نظر روحی گاهی دشوار است. اما ناامید نشوید با پزشک متخصص مشورت کنید و راهکارهای درمانی مختلف را بررسی کنید.
