سرطان تخمدان به عنوان یکی از بیماری‌های خطرناک زنانه، علائم اولیۀ مبهمی دارد که گاهی به دلیل شباهت با سایر بیماری‌ها، تشخیص زودهنگام را دشوار می‌کند. علت دقیق این نوع سرطان چندان مشخص نیست، اما مواردی همچون سابقۀ خانوادگی در کنار جهش‌های ژنتیکی خاص و حتی برخی اختلالات هورمونی در بروز آن اثر دارند.
از علائم این بیماری می‌توانیم به نفخ مداوم، درد در ناحیۀ لگن، تغییرات عادات روده‌ای و خستگی مفرط اشاره کنیم. در صورت وجود این علائم گیج کننده، زنان خصوصاً بعد از سن یائسگی باید بیشتر به تغییرات بدنی خود توجه داشته باشند و در صورت مشاهدۀ هر نشانۀ غیرعادی، به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند.
سرطان تخمدان شیوع بالایی ندارد اما از آنجا که این سرطان در مراحل اولیه کم علامت است معمولا دیرهنگام تشخیص داده می‌شود.
سرطان تخمدان چیست؟
تخمدان‌ها به عنوان یکی از اجزای اساسی از دستگاه تناسلی زنان محسوب می‌شوند که از نظر ظاهری دو اندام گرد هستند و دو طرف رحم قرار گرفته‌اند. کار تخمدان این است که در طول سال‌هایی که به عنوان یک زن توانایی تولید مثل دارید، تخمک را بسازد و روانۀ لولۀ فالوپ کند. البته کار دیگر تخمدان‌ها، تولید هورمونی‌های استروژن و پروژسترون است.
این بخش از دستگاه تناسلی ممکن است به دلایل مختلف دچار بیماری‌های گوناگونی از جمله سرطان شود. سرطان تخمدان به عنوان یکی از سرطان‌های رایج در زنان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های غیرطبیعی در تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ بیش از حد رشد کرده و تکثیر شوند.
سرطان تخمدان در برخی از زنان بیشتر از سایرین بروز پیدا می‌کند. برای مثال بومیان آمریکا یا سفید پوستان نسبت به سیاه پوستان، آسیایی‌ها یا اسپانیایی تبارها، بیشتر به این بیماری دچار می‌شوند. بر اساس آماری که در سایت کلیولند کلینیک (Cleveland Clinic) منتشر شده است، خطر ابتلا به این بیماری ۱ در ۷۸ است.
انواع و گریدهای مختلف سرطان تخمدان
سرطان تخمدان را می‌توان به عنوان یک بیماری پیچیده تعبیر کرد که انواع و زیر گروه‌های مختلفی دارد، به طوری که هر یک نیز ویژگی‌های متفاوتی دارند. برای درک بهتر این بیماری باید با دو مفهوم اصلی نوع سرطان تخمدان و گرید آن آشنا شوید.
انواع سرطان تخمدان
نوع سرطان تخمدان بر اساس نوع سلول‌هایی که تومور سرطانی از آن‌ها نشأت گرفته‌اند، ایجاد می‌شود که خود به چند دسته و البته زیرگروه مختلف تقسیم بندی می‌شود. نوع سلول‌های سرطانی به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری را انجام دهد و روش درمانی مناسب با آن را انتخاب کند. از انواع سرطان تخمدان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
سلول‌های اپیتلیال (Epithelial cells)
تومورهای این نوع سرطان تخمدان، از سلول‌هایی ایجاد می‌شوند که قسمت بیرونی تخمدان را تشکیل می‌دهند. این تومورها ممکن است خوش خیم (غیر سرطانی)، مرزی (پتانسیل کم سرطان) یا بدخیم (سرطانی) باشند.
انواع سرطان بدخیم سلول‌های اپیتلیال بدخیم خود به انواع گوناگون سروزی،اندومتریوئید، کارسینوم سلول شفاف و کارسینوم موسینوس (با قابلیت شیوع ۳ درصد) تقسیم بندی می‌شوند. هر یک از این انواع سرطان خود ویژگی‌های خاص خود را دارند که در قالب مقالات اختصاصی‌تر به توضیح آن‌ها خواهیم پرداخت.
سلول‌های زاینده (Germ cells)
این تومورها از سلول‌هایی ایجاد می‌شوند که تخمک تولید می‌کنند. بیشتر تومورهای این سلول‌ها خوش خیم هستند. با این وجود برخی نیز ممکن است سرطانی و حتی کشنده باشند. تنها ۲ درصد از کلیۀ سرطان‌های تخمدان به این تومورها مربوط می‌شوند. از انواع مختلف سرطان سلول زایا می‌توانیم به نمونه‌های زیر اشاره کنیم:
- تراتوم‌های نابالغ (Immature teratoma)
- دیس ژرمینوم‌ها (dysgerminoma)
- تومور کیسۀ زرده (yolk sac tumor)
- کوریوکارسینوما (Choriocarcinoma)
- کارسینوم جنینی (Embryonal carcinoma)
سلول‌های استرومایی بند ناف جنسی (Sex cord stromal cells)
تورمورهای سلولی استرومایی نیز حدود ۵ درصد از سرطان‌های تخمدان را به خود اختصاص داده‌اند. این نوع سرطان اغلب در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود، به همین دلیل چشم انداز خوبی دارد. از انواع سرطانی این نوع تومور می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- تومور سلول گرانولوزا (Granulosa cell tumor)
- تومور سلول سرتولی (Sertoli cell tumor)
- تومور سلولی سرتولی- لیدیگ (Sertoli-Leydig cell tumor)
سایر انواع سرطان تخمدان
این گروه به دو نوع سرطان هیپرکلسمیک (hypercalcemic) و ریوی (pulmonary) اختصاص دارد که به عنوان یک نوع سرطان نادر و البته تهاجمی تخمدان شناخته می‌شود. نوع اول این سرطان در دختران نوجوان و تا ۲۰ سالگی تشخیص داده می‌شود و به شیمی درمانی مقاوم است. نوع ریوی در زنان با سن بالاتر تشخیص داده می‌شود و به شیمی درمانی حساسیت بیشتری از خود نشان می‌دهد.
گریدهای سرطان تخمدان
هر گرید یا درجه از سرطان تخمدان، به میزان شباهت سلول‌های سرطانی به سلول‌های طبیعی اشاره دارد. در واقع، این درجه بندی نشان می‌دهد که سلول‌های سرطانی چگونه به سلول‌های طبیعی شباهت دارند. عاملی که می‌تواند به پیش بینی نحوۀ رفتار سرطان یعنی سرعت رشد و گسترش آن کمک کند. چیزی که بر درمان‌های توصیه شده برای بیمار تأثیر خواهد داشت. بر این اساس، وقتی گرید یک سرطان بالاتر باشد، تهاجمی‌تر است. گرید سرطان تخمدان اغلب از ۱ تا ۳ طبقه بندی می‌شود:
گرید ۱
این درجه از سرطان تخمدان نشان می‌دهد که سلول‌های سرطانی شباهت زیادی با سلول‌های طبیعی دارند و از طرفی، سرعت رشد آن‌ها نیز کندتر است. بنابراین احتمال انتشار و عود این سرطان نیز کمتر است.
گرید ۲
این درجه نشان می‌دهد که سلول‌های سرطانی با سلول‌های طبیعی تفاوت دارند. سرعت رشد این درجه از سرطان نیز متوسط است.
گرید ۳
در این گرید، سلول‌های سرطانی با سلول‌های طبیعی تفاوت زیادی دارند. ضمن اینکه سرعت رشد و احتمال عود (بازگشت) سرطان بیشتر است.
علت ابتلا به سرطان تخمدان
طبق اطلاعات موجود، هنوز علت دقیق سرطان تخمدان تشخیص داده نشده است. با این حال برخی از عوامل هستند که می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
- افرادی که سن بیشتری دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌گیرند. برای مثال تنها در کشوری مثل انگلیس، بیش از نیمی از افراد مبتلا به سرطان تخمدان، بالای ۶۵ سال سن دارند.
- افرادی که سابقۀ سرطان روده یا سرطان سینه داشته‌اند.
- کسانی که قبلاً سابقۀ سرطان تخمدان را در خانوادۀ خود داشته‌اند.
- زنانی که به دیابت یا اندومتریوز مبتلا هستند.
- کسانی که یک ژن معیوب مثل ژن‌های (BRCA) یا ژن‌های مرتبط با سندرم لینچ (یک بیماری ژنتیکی افزایش دهندۀ خطر ابتلا به انواع سرطان) را به ارث برده‌اند.
- افرادی که برای درمان سرطان قبلی خود از روش رادیوتراپی استفاده کرده‌اند.
- افرادی که دچار اضافه وزن هستند.
- تمامی کسانی که در طول زندگی خود تخمک گذاری بیشتری داشته‌اند. مثل افرادی که سن پریود شدن آن‌ها دیرتر بوده است، کسانی که بچه دار نشده‌اند یا خانم‌هایی که دیرتر از سن معمول یائسه شده‌اند.
- کسانی که سیگاری هستند یا از هر گونه دخانیات استفاده می‌کنند.
- زنانی که در حال استفاده از درمان جایگزین هورمونی (HRT) هستند.
- خانم‌هایی که هرگز از هیچ کدام از روشهای پیشگیری از بارداری هورمونی مثل قرص استفاده نکرده‌اند.
نکتۀ مهم: حتی اگر به هر دلیلی، تخمدان خود را برداشته‌اید، باز هم احتمال دارد به این بیماری مبتلا شوید. این حالت به این دلیل است که سرطان تخمدان می‌تواند ناحیۀ لولۀ فالوپ یا پوشش داخل شکم را نیز درگیر کند.
سرطان تخمدان چه علائمی دارد؟
سرطان تخمدان علائم گوناگونی دارد که بیشتر آن‌ها به خصوص در مراحل اولیه ممکن است با مشکلات گوارشی یا روده‌ای اشتباه گرفته شوند. به همین دلیل در بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری ممکن است منجر به تشخیص اشتباه شوند. دقت داشته باشید که برای تشخیص این نوع سرطان، علائم زیر باید تقریباً ۱۲ بار یا بیشتر در یک ماه بروز پیدا کنند:
- احساس درد یا حساسیت در ناحیۀ شکم یا بین باسن (لگن)
- احساس نفخ یا ورم در شکم
- نیاز فوری به ادرار کردن
- احساس نیاز به دفع بیشتر
- تغییر در عادات غذایی مثل عدم اشتها یا حس سیری بعد از کمی غذا خوردن
سایر علائم معمول این بیماری می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- درد کمر
- خونریزی واژینال بعد از یائسگی
- احساس خستگی همیشگی
- یبوست و اسهال
- سوء هاضمه
- کاهش وزن بدون دلیل
نکتۀ مهم: سرطان تخمدان ممکن است قبل از اینکه علائمی در شکم ایجاد کند، بروز پیدا کرده و گسترش یابد. عاملی که می‌تواند مانع از تشخیص زودهنگام بیماری شود.
روشهای تشخیص سرطان تخمدان
پزشک متخصص زنان بسته به شرایط و علائم بیمار ممکن است از روشهای تشخیصی مختلفی مثل آزمایش خون و یا سونوگرافی استفاده کند. سونوگرافی برای تشخیص تغییرات احتمالی در تخمدان و به صورت واژینال انجام می‌شود. البته در برخی از مواقع هم سونوگرافی به صورت خارجی و روی شکم انجام می‌شود.
توجه داشته باشید که در برخی از شرایط، تخمدان‌ها برای نشان دادن تغییرات در سونوگرافی بسیار کوچک هستند. این وضعیت به خصوص بعد از یائسگی رواج بیشتری دارد. بنابراین اگر با وجود اسکن عادی همچنان علائم شما ادامه دار بودند، حتماً دوباره به پزشک مراجعه کنید. از سایر روشهای تشخیص این نوع سرطان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- سی تی اسکن
- بیوپسی سوزنی (برداشت نمونۀ کوچکی از سلول‌ها یا مایعات تخمدان)
- لاپاراسکوپی (بررسی تخمدان از طریق ایجاد بریدگی در شکم و یک لولۀ مجهز به دوربین)
- لاپاراتومی (جراحی برای برداشتن بافت تخمدان یا کل آن)
سرطان تخمدان درمان دارد؟
بله بسیاری از زنان مبتلا به سرطان تخمدان، از طریق روشهای درمانی مختلف بهبود پیدا می‌کنند. در بین انواع سرطان تخمدان، نمونه‌های ناشی از تومورهای استرومایی و سلول‌های زاینده نرخ بقای بالایی دارند. اما در مقابل، کارسینوم اپیتلیال به عنوان شایع‌ترین نوع این سرطان، نرخ بقای کمتری دارد. با این حال همه چیز به شرایط بیمار بستگی دارد.
روشهای درمان سرطان تخمدان
درمان سرطان در ناحیۀ تخمدان از طریق چند روش قابل انجام است که جراحی و شیمی درمانی رایج‌ترین آن‌ها هستند. درمانی که پزشک معالج در پیش می‌گیرد، به نوع سرطان شما، مرحله و همچنین درجۀ آن بستگی دارد. برای مثال اگر دو بیمار به سرطان تخمدان سروزی مبتلا باشند به طوری که یکی از آن‌ها گرید پایین و دیگری گرید بالا باشد، شیمی درمانی برای درجۀ پایین‌تر جواب دهی کمتری دارد. بنابراین این گروه باید با استفاده از روشهای دیگر درمان شوند.
از طرف دیگر، ممکن است پزشک معالج درمان ترکیبی را برای شما در نظر بگیرد. به این صورت که شیمی درمانی تجویز می‌کند و اگر پس از ۳ تا ۴ دوره شیمی درمانی مشخص شود که تومور سرطانی کمتر شده، ممکن است برای ادامۀ روند درمان از جراحی استفاده کند. البته به طور کلی جراحی بیش از هر چیز برای سرطان‌های اولیه کاربرد دارد. از طرف دیگر، در شرایط وخیم مثل زمانی که بیمار شرایط تاب آوری برای تحمل جراحی‌های بزرگ را ندارد، تنها شیمی درمانی تجویز می‌شود.
پیشگیری از سرطان تخمدان
پیشگیری از سرطان تخمدان قدم مهمی است که می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به این نوع سرطان انجام داد. در اینجا برخی از راهکارهای پیشگیری آورده شده‌اند:
بارداری
برخی از مطالعات نشان می‌دهند که بارداری کامل (بارداری و زایمان) بیشتر، خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد.
شیوه‌های پیشگیری از بارداری هورمونی
قرص‌های ضد بارداری نیز می‌توانند تا حدی زنان را در برابر ابتلا به سرطان تخمدان محافظت کنند. البته در این زمینه باید از نظر پزشک برای مصرف قرص استفاده کنید.
بستن لوله‌ها
بستن لوله‌ها ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد. با این حال کاربرد این روش برای پیشگیری از بارداری است و نباید با هدف کاهش احتمال ابتلا به این سرطان انجام شود.
نکتۀ مهم: برخی از زنان به دلیل قرار گرفتن در معرض خطر بالای ابتلا به این سرطان مثل داشتن سابقۀ خانوادگی، تصمیم به برداشتن تخمدان و لوله‌های فالوپ می‌گیرند تا از بروز این بیماری جلوگیری کنند. به این روش سالپنگو اوفورکتومی (Salpingo-oophorectomy) می‌گویند.
نکات و توصیه‌های مهم (قبل از ابتلا، بعد از ابتلا، دورۀ درمان)
اگرچه سرطان تخمدان یک بیماری چالش برانگیز است، با این حال آگاهی از علائم اولیه، اقدامات پیشگیرانه و روشهای درمانی می‌تواند به بهبود چشم انداز بیماران کمک کند. در ادامه به نکات مهم پیش از ابتلا، بعد از ابتلا و در طول دورۀ درمان اشاره می‌کنیم:
قبل از ابتلا به سرطان تخمدان
- با عوامل خطر این بیماری آشنا شوید.
- به طور منظم معاینۀ زنان و تست‌های غربالگری دوره‌ای را انجام دهید.
- به علائم هشدار دهنده مثل نشانه‌های غیر قابل توضیح و مداوم توجه کنید.
- برای داشتن سیستم ایمنی قوی‌تر، فعالیت بدنی منظم داشته باشد.
- مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل را در کنار کاهش مصرف غذاهای فراوری شده در رژیم غذایی خود قرار دهید.
بعد از ابتلا به سرطان
- پس از تشخیص، مشاوره با پزشک متخصص زنان و متخصص انکولوژی ضروری است تا بهترین برنامۀ درمانی بر اساس نوع و مرحله سرطان تعیین شود.
- بیماری خود را به طور کامل درک کنید تا با آرامش بیشتری با آن مقابله کنید.
- با تیم پزشکی همکاری لازم را داشته باشید.
- حمایت عاطفی خانواده و دوستان خود را پذیرا شوید.
- تغذیه مناسب، استراحت کافی، مدیریت استرس و حفظ فعالیت‌های روزانه را برای بهبود کیفیت زندگی در دستور کار قرار دهید.
در طول دورۀ درمان
- دربارۀ هر یک از روشهای درمانی اطلاعات کافی را کسب و زیر نظر بهترین پزشک متخصص درمان خود را شروع کنید.
- از درمان‌های هدفمند که عوارض جانبی کمتری دارند استفاده کنید.
- از درمان‌های حمایتی مثل روان درمانی برای بهبود کیفیت زندگی کمک بگیرید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم خاصی دارید که منجر به نگرانی شما می‌شوند، حتماً به یک پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. انکولوژیست زنان به عنوان یک پزشک متخصص می‌تواند در تشخیص انواع سرطان تخمدان و دیگر سرطان‌های زنانه به شما کمک کند.
قبل از مراجعه به پزشک بهتر است تمامی علائم خود را بنویسید، اطلاعات پزشکی خود را یادداشت کنید و فهرست داروهای مصرفی خود (حتی مکمل و ویتامین) را همراه داشته باشید. ضمن اینکه بهتر است برای آرامش بیشتر خود تمام سؤالاتی را که با آن‌ها مواجه هستید، یادداشت کنید تا در قرار ویزیت آن‌ها را با پزشک در میان بگذارید.
راهنمای جامع تشخیص و درمان سرطان تخمدان
- سرطان تخمدان به عنوان یکی از سرطان‌های شایع زنان، از هر ۷۸ نفر، ۱ نفر را درگیر می‌کند و متأسفانه اغلب در مراحل اولیه بدون علامت خواهد بود. عاملی که تشخیص زودهنگام آن را دشوار می‌کند.
- برخی از علائم شایع این بیماری که شباهت زیادی با دیگر مشکلات زنانه دارند، شامل نفخ مداوم، احساس سیری زودرس، درد لگن، تغییرات در عادات روده‌ای و خونریزی غیر طبیعی واژینال می‌شوند.
- برخی از عوامل مانند سابقۀ خانوادگی سرطان تخمدان، سن بالاتر و داشتن برخی از جهش‌های ژنی، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
- تشخیص سرطان تخمدان معمولاً با انجام آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، سی تی اسکن و همچنین بیوپسی انجام می‌شود.
- درمان سرطان تخمدان بسته به نوع، مرحله و سایر ویژگی‌های تومور، می‌تواند شامل جراحی، شیمی درمانی و پرتو درمانی باشد.
- شما نیز می‌توانید نظرات یا تجربیات خود را در سایت با ما به اشتراک بگذارید، یا در بخش پرس و گوی اپلیکیشن هرلایف، به صورت ناشناس با سایر کاربران در این زمینه و سایر مشکلات و مسائل سلامتی زنان به گفتگو بنشینید.
سرطان تخمدان اغلب در مراحل اولیه علائم مشخصی ندارد. با این حال نفخ مداوم و غیر قابل توضیح، احساس سیری زودهنگام، تغییر در عادات روده، خونریزی غیرطبیعی واژینال در کنار کاهش وزن بی دلیل از جملۀ این نشانه‌ها هستند.
سن، سابقۀ خانوادگی، نداشتن فرزند، چاقی، آندومتریوز و درمان هورمونی جایگزین به عنوان عوامل خطر این بیماری محسوب می‌شوند.
درمان سرطان تخمدان به عوامل مختلفی از جمله نوع سرطان، مرحلۀ پیشرفت بیماری، سن بیمار و وضعیت کلی سلامتی او بستگی دارد. روشهای درمانی معمولاً ترکیبی از جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی هستند.
منابع:
