سرطان روده بزرگ: علل، تشخیص و روش‌های درمان

سرطان روده بزرگ که به عنوان سرطان کولون نیز شناخته می‌شود، نوعی سرطان در رودۀ بزرگ (کولون) یا رکتوم است که بخش مهمی از دستگاه گوارش را تشکیل می‌دهند. به طور معمول سلول‌هایی به نام پولیپ، روی پوشش داخلی روده بزرگ یا رکتوم و به صورت توده‌های کوچک و غیر سرطانی تشکیل می‌شوند. با گذشت زمان، برخی از این پولیپ‌ها ممکن است سرطانی شده و سرطان کولون شکل بگیرد.

سن، رژیم غذایی، سبک زندگی و بیماری‌هایی مانند التهاب روده باعث ابتلای افراد به سرطان کولون می‌شوند. بیماران با علائمی مانند یبوست و اسهال، خون در مدفوع، احساس درد شکم، کاهش وزن شدید و خستگی به پزشک مراجعه می‌کنند. در صورتی که با روش‌هایی مانند کولونوسکوپی و آزمایش خون سرطان تشخیص داده شود، جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی، درمان هدفمند و ایمونوتراپی برای درمان استفاده می‌شوند.

سرطان روده بزرگ یکی از انواع شایع سرطان‌ها در دوران میانسالی است. به همین دلیل مردان و زنان باید پس از چهل سالگی، حتماً به صورت منظم و بر اساس توصیۀ پزشکان کولونوسکوپی را انجام دهند.

سرطان روده بزرگ چیست؟

یکی از مهم‌ترین بخش‌های سیستم گوارشی، رودۀ بزرگ است که به رکتوم ختم می‌شود. گاهی رشد سلول‌هایی در پوشش داخلی رودۀ بزرگ و یا رکتوم باعث ایجاد زائده‌هایی به اسم پولیپ می‌شود که در حالت عادی مسئله ساز نیستند. اما اگر رشد کنند، ممکن است سرطانی شده و فرد به سرطان رودۀ بزرگ مبتلا شود. این سرطان به دو نام دیگر یعنی سرطان کولون و سرطان کولورکتال (Colon Cancer-Colorectal Cancer) نیز شناخته می‌شود.

مراحل سرطان روده

سرطان روده بزرگ بر اساس میزان رشد و گسترش آن به مراحلی طبقه بندی می‌شود. هنگامی که پزشک متخصص داخلی یا فوق تخصص گوارش بیماری را تشخیص می‌دهد، با توجه به علائم بیمار و مرحلۀ بیماری، بهترین روش یا روش‌های درمانی را شروع می‌کند. این 5 مرحله عبارتند از:

مرحلۀ 0

سلول‌های غیرطبیعی در داخلی‌ترین لایۀ رودۀ بزرگ یا رکتوم یافت می‌شوند. این سلول‌ها هنوز به بافت‌های عمیق‌تر حمله نکرده‌اند. برای درمان بیمار در مرحلۀ صفر، پلیپکتومی (حذف پولیپ) که همان برداشتن موضعی در طول کولونوسکوپی است، اغلب کافی خواهد بود.

مرحلۀ 1

سلول‌های سرطانی از طریق مخاط به زیر مخاط رفته و رشد کرده‌اند. ممکن است پزشک متخصص داخلی پولیپ‌های سرطانی را حتی در لایۀ عضلانی کولون یا رکتوم مشاهده کند. اما غدد لنفاوی مجاور یا سایر اندام‌ها به این سلول‌ها آلوده نیستند. بهترین روش درمانی این مرحله از سرطان کولون، برداشتن بخشی از روده یا رکتوم است که به سلول‌های سرطانی آلوده شده‌اند.

مرحلۀ 2

این مرحله بر اساس عمق نفوذ تومور به سه مرحله تقسیم می‌شود:

• (IIA): سرطان از طریق لایۀ عضلانی به خارج از لایه (سروز) گسترش یافته است، اما فراتر از آن نیست.
• (IIB): سرطان از بیرونی‌ترین لایه به بافت‌های مجاور رسیده است. اما به گره‌های لنفاوی متاستاز نکرده است.
• (IIC): سرطان از طریق بیرونی‌ترین لایه به اندام‌ها یا ساختارهای مجاور رسیده است.

برای درمان بیمارانی که در این مرحله از سرطان روده بزرگ قرار دارند، جراحی اولویت اول را دارد. در صورتی که علائم خطرناک مشاهده شده باشند، شیمی درمانی پس از جراحی نیز انجام خواهد شد.

مرحلۀ 3

سرطان به غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته اما اندام‌های دیگر هنوز به سلول‌های سرطانی آلوده نشده‌اند. این مرحله نیز چند مرحلۀ فرعی دارد که به صورت زیر تعریف می‌شوند:

• (IIIA): سرطان به 1 تا 3 گره لنفاوی رسیده است. اما عمیقاً به دیوارۀ روده نفوذ نکرده است. 
• (IIB): سرطان عمیق‌تر بوده و به دیوارۀ روده نفوذ کرده است. گره‌های لنفاوی 1 تا 3 نیز به سلول‌های سرطانی آلوده شده‌اند. شاید این سرطان به گره‌های لنفاوی 4 تا 6 نیز رسیده باشد.
• (IIIC): سرطان به خارج از لایه‌های رودۀ بزرگ نفوذ کرده است. سرطان به 4 یا تعداد بیشتری از غدد لنفاوی گسترش یافته است.

برای درمان بیماران در این مرحله نیز جراحی بهترین راهکار است. اما شیمی درمانی و پرتو درمانی نیز با توجه به شرایط هر بیمار تجویز می‌شود.

مرحلۀ 4

این مرحله که پیشرفته‌ترین حالت از سرطان کولون به حساب می‌آید، با متاستاز سرطان در اندام‌ها و بافت‌های دیگر مانند ریه و پردۀ صفاق همراه است. سه مرحله در این بخش عبارتند از:

• (IVA): سرطان به یک عضو یا اندام با فاصله از روده متاستاز کرده است.
• (IVB): سرطان در بیش از یک اندام گسترش یافته است.
• (IVC): سرطان به قسمت‌های دور حفرۀ شکمی متاستاز کرده است.

در بعضی از موارد و در صورت امکان، جراحی برای حذف تومورهای متاستاتیک انجام می‌شود. اما گزینه‌های دیگر شامل شیمی درمانی سیستمیک، درمان هدفمند، ایمونوتراپی یا جراحی تسکینی هستند. 

علائم سرطان روده بزرگ

بیماری سرطان رودۀ بزرگ با علائمی همراه است که پزشک داخلی یا فوق تخصص گوارش برای تشخیص دقیق از آنها استفاده می‌کنند.

علامت	توضیحات
تغییر در وضعیت دفع	اسهال مداوم یا یبوست، مدفوع (باریک یا روبان مانند) تغییر قابل توجه در قوام یا میزان مدفوع
خونریزی رکتوم یا خون در مدفوع	خون قرمز روشن یا مدفوع تیره و تارخون پنهان در مدفوع (قابل تشخیص در آزمایشگاه)
درد و ناراحتی در شکم و روده‌ها	گرفتگی، نفخ یا درد مداوم شکماحساس سیری یا ناراحتی حتی بعد از خوردن یک وعدۀ غذایی کوچک
کاهش وزن غیر قابل توضیح	کاهش وزن قابل توجه و ناخواسته
احساس خستگی و ضعف	احساس خستگی مداوم، احتمالا به علت کم خونی ناشی از خونریزی
احساس ناتوانی در دفع کامل مدفوع	نیاز به دفع مدفوع حتی بعد از اجابت مزاج کامل
کم خونی غیر قابل توضیح	از علائم شایع سرطان روده بزرگ

دلایل سرطان روده بزرگ

هنگامی که پزشکان داخلی یا گوارش عوامل مختلفی را در بیماران مبتلا به سرطان کولون بررسی می‌کنند، ترکیبی از عللی از جمله ژنتیک، رژیم غذایی، سبک زندگی و بیماری‌های گوارشی مانند التهاب روده را در ابتلای مردم به سرطان مذکور دخیل می‌دانند.

جهش‌های ژنتیکی

در ابتلای مردمی با سنین مختلف به سرطان رودۀ بزرگ، سابقۀ خانوادگی یکی از عوامل مؤثر بوده است. اما گاهی خانم‌ها و آقایان جهش‌های ژنتیکی خاصی را به ارث می‌برند که احتمال ابتلای این افراد را به سرطان روده بزرگ افزایش می‌دهند. از انواع اختلالات ژنتیکی مسبب سرطان کولون می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• سندرم لینچ (HNPCC): نوعی بیماری ارثی نسبتاً شایع است که خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد.
• پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP): بیماری نادری است که باعث ایجاد صدها پولیپ در رودۀ بزرگ می‌شود.
• تغییرات ژنتیکی: جهش در ژن‌هایی مانند (APC ،KRAS و TP53) ممکن است در طول زمان به دلیل عوامل محیطی و شیوۀ زندگی ایجاد شوند.

سبک زندگی نامناسب

سبک زندگی از دیگر عواملی است که می‌تواند بدن افراد را برای ابتلا به سرطان‌های مختلف از جمله سرطان کولون آماده کند. برای مثال افرادی که استرس و فشار عصبی زیادی را تحمل می‌کنند و به فکر مدیریت استرس نیستند، سیگار می‌کشند یا مصرف نوشیدنی‌های الکلی را کنار نمی‌گذارند، بیشتر در خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله سرطان رودۀ بزرگ هستند. البته نباید فراموش کنید که حضور در محیطی که آلاینده‌های زیادی در آن وجود دارند، چاقی و کم تحرکی نیز در بروز این بیماری بی تأثیر نیستند.

بیماری‌ها و وضعیت سلامتی

ابتلای خانم‌ها و آقایان به بیماری‌های مختلف می‌تواند بدن آنها را برای ابتلا به سرطان کولورکتال مستعد کند. برای مثال افرادی که التهاب روده و پولیپ روده دارند، بیشتر در خطر ابتلا به سرطان مذکور قرار می‌‌گیرند. علاوه بر این، مبتلایان به دیابت نوع دو در خطر جدی سرطان رودۀ بزرگ هستند.

رژیم غذایی

یکی از مهم‌ترین عواملی که احتمال ابتلای افراد را به سرطان رودۀ بزرگ افزایش می‌دهد، پیروی از رژیم غذایی ناسالم است. علاوه بر این، اگر رژیم غذایی ناسالم نباشد اما مواد غذایی مناسب دریافت نشوند، احتمال ابتلا به سرطان کولون افزایش می‌یابد.

• مصرف زیاد گوشت قرمز و فرآوری شده: رژیم‌های غذایی غنی از گوشت قرمز (گوشت گاو و بره) و گوشت‌های فرآوری شده (کالباس و سوسیس) با خطر ابتلا به سرطان ارتباط مستقیم دارند.
• رژیم غذایی کم فیبر و چربی: رژیم‌های غذایی کم میوه، سبزیجات و غلات کامل و البته چربی بالا با افزایش خطر سرطان رودۀ بزرگ همراه هستند.
• روش‌های پخت و پز: پخت و پز گوشت در دمای بالا (سرخ کردن با حرارت بالا و روغن چند بار مصرف) می‌تواند مواد سرطان زا مانند آمین‌های هتروسیکلیک (HCAs) تولید کند.
• کمبود ویتامین دی در افزایش احتمال ابتلای مردم به سرطان کولون مؤثر است.

سن و جنسیت

هنگامی که جامعۀ مبتلایان به سرطان کولون را بررسی می‌کنیم، متوجه شیوع بیشتر این بیماری در آقایان نسبت به خانم‌ها می‌شویم. در حالی که پیش از این، شیوع سرطان کولون در افراد بالای 50 سال قابل توجه بود. اما اکنون به دلیل تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی، آمار ابتلای جوانان نسبت به قبل رو به افزایش است.

نحوه تشخیص سرطان روده بزرگ

تشخیص سرطان کولون با بررسی علائم بیمار، انجام معاینۀ فیزیکی، مطالعۀ پروندۀ پزشکی و انجام آزمایش‌های تشخیصی مانند کولونوسکوپی، نمونه مدفوع و آزمایش خون با هدف تأیید ابتلا به سرطان، تعیین مرحلۀ آن و برنامه ریزی درمان کاربرد دارند.

معاینۀ فیزیکی

پزشک در مورد علائم، سابقۀ شخصی و خانوادگی سرطان کولورکتال یا پولیپ‌ها و سایر ریسک فاکتورها سؤال خواهد کرد. این معاینه ممکن است شامل آزمایش دیجیتال رکتوم (DRE) برای بررسی ناهنجاری‌ها در رکتوم باشد. 

تست‌های مانیتورینگ

تست‌هایی وجود دارند که برای افرادی بدون علامت سرطان تجویز می‎‌شوند. از جملۀ این تست‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• آزمایش خون مدفوع (FOBT): خون پنهان در مدفوع را تشخیص می‌دهد و می‌تواند سرطان را نشان دهد.
• ایمونوشیمیایی مدفوع (FIT): آزمایش مدفوع خاص‌تری برای شناسایی خون از دستگاه گوارش است.
• تست (DNA) مدفوع: شناسایی تغییرات ژنتیکی مرتبط با سرطان روده بزرگ در نمونه‌های مدفوع را بر عهده دارد.

روش‌های تشخیصی

از دو روش کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی برای تشخیص سرطان در رودۀ بزرگ استفاده می‌کنند. 

• کولونوسکوپی: لولۀ انعطاف پذیری همراه با دوربینی کوچک به رودۀ بزرگ وارد می‌شود تا کل این اندام را بررسی کند. علاوه بر این، می‌توان پولیپ‌ها یا بافت‌های مشکوک را در طول روش بیوپسی برداشت.
• سیگموئیدوسکوپی: مشابه کولونوسکوپی است. اما فقط روی رکتوم و قسمت پایین رودۀ بزرگ تمرکز دارد. اغلب زمانی که خطر کمتری وجود داشته باشد، استفاده می‌شود.

تصویربرداری از رودۀ بزرگ

برای تصویربرداری از رودۀ بزرگ و رکتوم می‌توان از سی تی کولونوگرافی  (کولونوسکوپی مجازی) و یا تست باریم انما یا اشعۀ ایکس کولون استفاده کرد. در روش سی تی کولونوگرافی، اسکنر سی تی و در روش تست باریم انما از اشعۀ ایکس بهره می‌برند.

نمونه برداری

نمونه‌های بافتی که در طول کولونوسکوپی یا جراحی گرفته می‌شوند، در زیر میکروسکوپ مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند تا حضور سلول‌های سرطانی را تأیید کرده و نوع سرطان را شناسایی کنند.

سایر روش‌های تشخیص

سایر راهکارهایی که برای تشخیص به کار می‌روند، عبارتند از:

• (CT یا MRI): برای بررسی متاستاز در شکم، کبد یا ریه‌ها
• (PET Scan): به منظور شناسایی مناطق فعالیت سرطان در بدن
• سونوگرافی: برای بررسی مناطق خاص مانند رکتوم 
• آزمایش خون
• آنتی ژن کارسینوامبریونیک (CEA): نشانگر تومور (می‌تواند به نظارت بر پیشرفت سرطان رودۀ بزرگ کمک کند.)
• شمارش کامل خون (CBC): بررسی کم خونی (می‌تواند ناشی از خونریزی طولانی مدت به دلیل تومور باشد.)

تست سرطان روده در منزل

شما این امکان را دارید که چند تست سرطان روده را در منزل انجام دهید. البته فقط گرفتن آزمایش در منزل است این تست‌ها عبارتند از:

•  تست مدفوع ایمونوشیمیایی (FIT – Fecal Immunochemical Test): برای بررسی وجود خون پنهان در مدفوع است. نمونه مدفوع باید به آزمایشگاه تحویل داده شود تا بررسی صورت گیرد.
• تست مدفوع مبتنی بر دی ان ای (Stool DNA Test): این تست برای بررسی جهش‌های ژنتیکی کاربرد دارد. یکی از انواع این تست‌ها، کولوگارد (Cologuard) نام دارد.
•  تست گایاک (gFOBT – Guaiac-based Fecal Occult Blood Test): کارشناسان علوم آزمایشگاهی با انجام آزمایش‌های شیمیایی به وجود خون پنهان در مدفوع پی می‌برند.

درمان سرطان روده بزرگ

درمان سرطان کولون به مرحلۀ سرطان، سلامت کلی بیمار و سایر عوامل فردی بستگی دارد. در ادامه چند روش مهم درمانی را معرفی خواهیم کرد.

جراحی

جراحی اغلب درمان اولیه برای سرطان روده بزرگ، به ویژه در مراحل اولیۀ آن محسوب می‌شود. انواع روش‌های جراحی عبارتند از:

• کولکتومی: برداشتن بخشی از رودۀ بزرگ حاوی سرطان، همراه با بافت سالم مجاور است. البته ممکن است درگیری میکروسکوپی داشته باشد.
• جراحی لاپاروسکوپی: جراحی کم تهاجمی با استفاده از برش‌های کوچک است.
• کولوستومی: در صورت عود سرطان روده بزرگ، با ایجاد روزنه در شکم ضایعات را از بین می‌برند.

شیمی درمانی

فرآیند شیمی درمانی شامل استفاده از داروهای قدرتمند برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا متوقف کردن رشد آنهاست. پس از جراحی و به منظور از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده از شیمی درمانی استفاده می‌شود. علاوه بر این، قبل از عمل جراحی و برای کوچک کردن تومور شیمی درمانی را انتخاب می‌کنند. برای مراحل پیشرفته و در جهت مدیریت علائم و کاهش سرعت متاستاز سرطان از شیمی درمانی استفاده می‌شود.

پرتو درمانی

روش دیگر برای درمان، استفاده از اشعه‌های پرانرژی یا همان رادیوتراپی است. اغلب ممکن است پرتو درمانی را با شیمی درمانی همراه کنند تا سرطان رکتوم یا مراحل پیشرفتۀ سرطان بهتر درمان شوند. از طرفی، ممکن است قبل از جراحی برای کاهش اندازۀ تومور یا بعد از جراحی و برای جلوگیری از عود سرطان، جلسات پرتو درمانی پیشنهاد شوند.

دارودرمانی

پزشکان متخصص سرطان یا فوق تخصص گوارشی از داروهای مختلفی برای درمان استفاده می‌کنند. ایرینوتکان (Camptosar)، اگزالی پلاتین (الوکساتین)، تری فلوریدین و تیوراسیل (Lonsurf) و کپسیتابین (Xeloda) چند نمونه از آنها هستند.

ایمنی درمانی

ایمنی درمانی یا همان ایمونوتراپی با تمرکز بر بهبود سیستم ایمنی به درمان بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ کمک می‌کنند.

درمان هدفمند

روش درمانی دیگری درمان هدفمند نام دارد. در این روش روی ژن‌های خاص، پروتئین‌ها یا بافت‌هایی تمرکز می‌شود که در پیشرفت سرطان مؤثر هستند. داروهایی مانند (bevacizumab) یا (Avastin) و همچنین (cetuximab) یا (Erbitux) استفاده می‌شوند تا عواملی که ذکر کردیم کنترل شده و سرطان پیشرفت نکند. این داروها و روش درمان هدفمند اغلب همراه با شیمی درمانی و برای سرطان‌های پیشرفته استفاده می‌شود.

درمان سرطان روده بزرگ با طب سنتی

بعضی از بیماران روش‌های طب سنتی را همراه با سایر روش‌های درمانی استفاده می‌کنند. برای مثال چای زردچوبه و چای سبز می‌نوشند و غذاهای غنی از فیبر و با خاصیت ضد التهابی را در برنامۀ غذایی خود قرار می‌دهند. ماساژ درمانی و طب سوزنی هم برای تسکین درد مورد استقبال بسیاری از بیماران قرار دارد.

سایر روش‌های درمانی

روش‌های دیگری که می‌توان از آنها برای درمان سرطان کولون استفاده کرد، شامل مدیریت استرس، تنظیم رژیم غذایی و اصلاح سایر ابعاد سبک زندگی هستند.

عوارض سرطان روده

سرطان روده بزرگ می‌تواند با توجه به پیشرفت آن، گسترش و درمان‌های مورد استفاده، با عوارضی همراه باشد. برای مثال می‌توان به این عوارض اشاره کرد:

• انسداد روده
• متاستاز
• از دست دادن خون مزمن و کم خونی
• تشکیل فیستول
• کاهش وزن و سوء تغذیه
• مشکلات و اختلالات اضطرابی
• عوارض جانبی روش‌های درمان مانند مشکلات گوارشی مزمن، خونریزی، عفونت و خستگی

پیشگیری از سرطان روده بزرگ

برای اینکه از سرطان رودۀ بزرگ پیشگیری کنید، بهتر است چند نکتۀ مهم را در نظر داشته باشید:

• برنامۀ رژیم غذایی سرشار از فیبر، کاهش مصرف گوشت قرمز و غذاهای فرآوری شده
• انجام چکاپ منظم و تست‌های تشخیصی به تجویز پزشک
• داشتن وزن مناسب
• انجام ورزش منظم
• پرهیز از سیگار کشیدن و مصرف نوشیدنی‌های الکلی

نکات مهم سرطان کولون

• سرطان کولون با مشاهدۀ خون در مدفوع، شکم درد، یبوست، اسهال و کم خونی همراه است.
• برای درمان از جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی، ایمونوتراپی و درمان‌های دارویی استفاده می‌کنند.
• پرهیز از سیگار و نوشیدنی‌های الکلی، رژیم غذایی مناسب، سبک زندگی سالم و انجام چکاپ منظم برای پیشگیری از سرطان روده بزرگ مهم هستند.
• شما برای مشورت با پزشک متخصص می‌توانید از خدمات کلینیک آنلاین هرلایف استفاده کنید.

پرسش‌های پرتکرار