علل سقط مکرر چیست؟ نحوۀ تشخیص وروش‌های درمان

سقط مکرر چیست و چه علتی دارد؟ سقط مکرر جنین به این معنی است که خانمی ۳ بار یا بیشتر، جنین خود را از دست داده باشد. در حالی که شاید در بین تجربۀ تکراری سقط، زایمان موفق نیز داشته باشد. اگرچه اکنون به امری نادر تبدیل شده، اما عموماً مشکلات کروموزومی و اختلالات ژنتیکی باعث چنین تجربۀ تلخ و دردناکی می‌شوند.

علاوه بر مشکلات کروموزومی، ابتلا به بیماری‌های رحمی، اختلالات تیروئیدی و ضعف دهانۀ رحم، داشتن سن بالا و سبک نامناسب زندگی باعث تجربۀ سقط مکرر می‌شوند. اما درمان ناهنجاری‌های رحمی، تشخیص اختلالات ژنتیکی پیش از لانه گزینی جنین و استفاده از لقاح مصنوعی از جمله راهکارهایی هستند که برای عدم تکرار سقط جنین به کار می‌روند. در ادامۀ این مطلب هرلایف به علل و روش‌های درمان سقط چندبارۀ جنین دقیق‌تر می‌پردازیم.

مراقبت‌هایی مانند داشتن وزن مناسب، دوری از مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر و کاهش مصرف کافئین می‌توانند در کاهش احتمال سقط‌های مکرر مفید باشند.

دکتر امیر صدری پزشک عمومی

سقط مکرر چیست؟

سقط مکرر (Recurrent Miscarriage-SM) هنگامی است که یک خانم سه بار یا بیشتر، جنین خود را در دوازده هفتۀ اول (سه ماهۀ اول بارداری) سقط کرده است. ممکن است سقط جنین در چند بارداری پیاپی رخ دهد. این امکان نیز وجود دارد که یک خانم در میان چند بار سقط، بارداری سالم و بدون مشکلی هم داشته باشد. 

در سایت انجمن زنان و نوزادان (Women and infants) اشاره شده که تنها ۵ درصد از زنان دو بار یا بیشتر، سقط جنین متوالی را تجربه می‌کنند. اما ۱ درصد از بانوان سه بار یا بیشتر تجربۀ سقط مکرر دارند. در حالی که احتمال سقط مکرر جنین در خانم‌های با سن ۳۵ سال به بالا بیشتر است.

سقط مکرر ثانویه چیست؟

اصلاح دیگری که باید با آن آشنا شوید، سقط مکرر ثانویه (Secondary recurrent miscarriage-SRM) نام دارد. اگر خانمی بعد از یک زایمان که با تولد نوزادی سالم همراه است، سه بار یا بیشتر، سقط جنین داشته باشد، سقط مکرر ثانویه را تجربه کرده است.

علت سقط مکرر چیست؟

ناهنجاری‌های ژنتیکی به عنوان مهم‌ترین علت سقط جنین در چند بارداری شناخته شده‌اند. با این وجود، نمی‌توان تنها اختلالات کروموزومی را دلیل سقط جنین معرفی کرد. تعدادی از بارداری‌ها در همان هفته‌های اول، حتی بدون اطلاع از اینکه بارداری رخ داده و به دلیل وجود یک کروموزوم اضافی یا کمتر پایان می‌یابند. اما در مواردی که مادر تحت نظر متخصص زنان خود قرار دارد و جنین را سقط می‌کند، باید به دنبال عللی بود که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.

لخته شدن خون (Blood clot)

یکی از دلایل مهمی که باعث سقط جنین می‌شود، ابتلای مادر به بیماری‌هایی است که در ردۀ اختلالات لخته شدن خون (Thrombophilias) قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی به دلایل ژنتیکی یا اکتسابی و به صورت غیرطبیعی در سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌های خانم باردار لختۀ خون ایجاد می‌شود. وجود لختۀ خون در عروق به مادر و جنین او آسیب وارد می‌کند. سندرم آنتی فسفولیپید (APS) یکی از شایع‌ترین انواع بیماری‌های لخته شدن خون است. 

عدم تعادل هورمونی

از بیماری‌هایی که سلامت مادر باردار و رشد و سلامت جنین را به خطر می‌اندازند، مشکل در تیروئید است. دیابت یکی دیگر از بیماری‌های مزمن به حساب می‌آید که اگر به درستی کنترل نشود، می‌تواند باعث سقط برای خانم‌های دیابتی شود. ترشح زیاد یا کمتر از حد پرولاکتین از هیپوفیز نیز می‌تواند دلیل دیگری برای سقط جنین باشد. در حالی که درمان این اختلال می‌تواند امکان بارداری سالم را برای بانوان به همراه داشته باشد.

آنتی بادی‌های تیروئید

اگر سیستم ایمنی عملکرد نادرستی در زمان بارداری داشته باشد، این احتمال وجود دارد که آنتی بادی‌هایی تولید کند که علیه غدۀ تیروئید فعالیت انجام دهند. به این ترتیب، تیروئید نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد. در نتیجه احتمال تکرار تجربۀ سقط جنین می‌تواند به خاطر وجود همین آنتی بادی‌ها باشد.

مشکلات رحمی

ناهنجاری‌های رحم، عفونت رحم یا شکل گیری چسبندگی رحم مانع از باروری موفق خانم‌ها می‌شوند. در حقیقت بیماری‌ها و ساختار نامعمول رحم فضای مناسبی برای لانه گزینی و رشد جنین به وجود نمی‌آورند. در نتیجه ممکن است که خانم‌ها سقط مکرر جنین داشته باشند.

فیبروم رحم یکی از علل مهم سقط مکرر به حساب می‌آید. این توده‌‌های سلولی خوش خیم رحم دلیل ۲۰ درصد از سقط‌هایی هستند که برای خانم‌ها مکرراً رخ می‌دهند.

نارسایی دهانۀ رحم

نارسایی یا ضعف دهانۀ رحم یکی از مشکلاتی است که خانم‌ها با آن مواجه هستند. این مشکل هنگام بارداری برای خانم‌ها و جنین آنها دردسرساز می‌شود. به بیان دیگر، دهانۀ رحم زودتر از زمان زایمان گشاد و کوتاه‌تر می‌شود. بنابراین احتمال سقط جنین یا زایمان زودرس افزایش می‌یابد.

سندرم تخمدان پلی کیستیک

مطالعات مختلفی دربارۀ سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا همان تنبلی تخمدان انجام شده‌اند. آنها نشان می‌دهند که این بیماری تخمدان احتمال سقط جنین مکرر را بیشتر می‌کند.

سن

سن بالای ۳۵ سال زنان و سن بالای ۴۰ سال آقایان عامل مهمی برای ایجاد اختلالات کروموزومی منجر به سقط محسوب می‌شود.

سبک زندگی ناسالم

افرادی که سیگار می‌کشند و یا انواع دیگر دخانیات را استعمال می‌کنند، یا نوشیدنی‌های الکلی را در برنامۀ غذایی خود قرار می‌دهند، احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهند. مصرف غذاهای سرخ کردنی، شور و پرکالری هم سلامت بدن را به خطر می‌اندازند. علاوه بر این، ورزش نکردن می‌تواند به ضعف بدن و به خصوص دستگاه تناسلی منجر شود. این عوامل تجربۀ چندین سقط جنین را برای خانم‌ها به همراه دارند.

نحوه تشخیص و آزمایشات سقط مکرر

اگر خانمی بخواهد دلیل چندین بار سقط جنین خود را متوجه شود، می‌تواند تحت نظر پزشک خود و در آزمایشگاه‌های معتبر آزمایش‌هایی را انجام دهد. آزمایش‌هایی که می‌توانند در تشخیص مشکل سقط جنین مفید باشند، عبارتند از:

تست نارسایی دهانۀ رحم

برای بررسی نارسایی رحم از سونوگرافی واژینال در فاصلۀ هفته‌های دهم و دوازدهم استفاده می‌شود. این راهکار برای خانم‌های بارداری توصیه می‌شود که تجربۀ دو بار سقط جنین را داشته‌اند. اگر ضعف یا همان نارسایی در دهانۀ رحم تشخیص داده شود، احتمال اینکه با بخیه زدن و جمع کردن دهانۀ رحم مشکل را رفع کنند، وجود دارد.

تست‌های ناهنجاری‌های شکلی رحم

پزشک برای اینکه مطمئن شود، ناهنجاری‌های شکلی در بافت رحم باعث سقط چندبارۀ جنین می‌شوند یا خیر، از سونوگرافی ترانس واژینال استفاده می‌کند. این سونوگرافی و تصاویر سه بعدی حاصل از آن ناهنجاری‌های مختلف در شکم و لگن را تشخیص می‌دهد. سپس باید دنبال راهکارهایی بود که با کمک آن‌ها و با وجود شکل‌های نامعمول رحم، بارداری موفقی داشت.

هیستروسکوپی برای بررسی رحم

برای اینکه از سلامت بافت رحم و وجود فیبروم، پولیپ و سایر اختلالات رحمی آگاه شد، راهکار هیستروسکوپی مؤثر است.

آزمایش کاریوتایپ

والدین برای اینکه از سالم بودن الگوی کروموزومی خود پیش از بارداری مطمئن شوند، می‌توانند آزمایش کاریوتایپ (Parental karyotyping) را انجام دهند. در صورتی که اختلالی در نتیجۀ آزمایش مشاهده شود، مشاورۀ ژنتیکی داده می‌شود تا والدین روش مناسب را برای باردار شدن انتخاب کنند.

تست ناهنجاری‌های کروموزومی جنین

بررسی ناهنجاری‌های کروموزومی جنین هنگامی پیشنهاد می‌شود که خانم‌های باردار، پیش از این حداقل سه سقط جنین داشته‌اند. این تست تنها به والدین اطلاع می‌دهد که آیا جنین فعلی مشکل کروموزومی دارد یا خیر. به این ترتیب می‌توان انتظار داشت سقط جنین انجام شود یا بارداری کامل رخ دهد.

تست عملکرد تیروئید

این تست میزان هورمون‌های تیروئید را در بدن خانم باردار بررسی می‌کند. پزشک با جواب این آزمایش مطمئن می‌شود که بیماری‌های تیروئید باعث سقط جنین شده‌اند یا خیر.

آزمایش سلول‌های کشندۀ طبیعی (NK cells)

آزمایشی است که صحت عملکرد دستگاه ایمنی بدن خانم باردار را چک می‌کند. به این ترتیب می‌توان تشخیص داد که آیا سلول‌های کشندۀ طبیعی در رحم خانم به اندازۀ کافی هستند یا نه. زیرا کم یا زیاد شدن آنها احتمال مشکلات ناباروری و سقط جنین را افزایش می‌دهد.

آزمایش بیماری‌های عفونی

بررسی بیماری‌های عفونی در بدن با آزمایش خون و معاینات لگن صورت می‌گیرد. جواب آنها به اطمینان پزشک در اثرگذاری عوامل عفونی در سقط جنین کمک قابل توجهی می‌کند.

آزمایش خون

با انجام آزمایش خون می‌توان عناصر مختلفی را بررسی کرد. از وجود ویتامین‌ها و مواد معدنی گرفته تا هورمون‌های بارداری، هورمون‌های تیروئید و سطح آنتی بادی‌ها در آزمایش خون قابل بررسی هستند. سطح کلسترول و تری گلیسرید، میزان قند خون و آنزیم‌های کبدی با آزمایش خون قابل بررسی هستند.

عوارض سقط مکرر

سقط مکرر می‌تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد که زندگی خانم را تحت تأثیر قرار دهند. این عوارض عبارتند از:

• عفونت رحم
• چسبندگی رحم
• آسیب دیدن دهانۀ رحم
• بروز علائم افسردگی

درمان سقط مکرر

درمان سقط جنین با رفع عللی که به آنها اشاره کردیم، امکان پذیر است. این راهکارها عبارتند از 

• رفع اختلالات هورمونی با تجویز داروهای مناسب
• استفاده از داروهای رقیق کنندۀ خون و رفع مشکل لخته شدن خون
• انجام جراحی برای رفع مشکلات رحمی و یا کورتاژ کردن رحم
• استفاده از درمان‌های ایمونولوژیک و کاهش بیماری‌های خود ایمنی خانم باردار
• استفاده از لقاح مصنوعی، رحم اجاره‌ای و هیستروسکوپی برای افزایش شانس بارداری موفق

باورهای نادرست و تصورات غلط

سقط جنین اتفاقی است که در سده‌های گذشته و شاید به علت کمبود امکانات، کم بودن اطلاعات مردم و حتی عدم پیگیری سلامت مادر باردار و جنین در مناطق محروم بیشتر اتفاق می‌افتاد. همین باعث شکل گیری باورهای نادرست و تصورات اشتباهی میان مردم شده بود که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

در سقط جنین مادر باردار مقصر است

اگرچه مادر نقش اصلی در تغذیه و مراقبت از جنین را در طول بارداری بر عهده دارد، اما سن پدر، سبک زندگی و سلامت ژنتیکی او نقش مهمی در تولید رویان و رشد درست آن ایفا می‌کند. در نتیجه نمی‌توان مادر باردار را مقصر دانست.

سقط جنین در اثر زمین خوردن و آسیب دیدن رخ می‌دهد

ضربات شدید و آسیب زیاد می‌توانند باعث سقط شوند، اما در سه ماهۀ اول بارداری به دلیل کوچک بودن جنین و شکل مناسب محافظتی استخوان‌های مادرها برای داشتن شرایط مناسب بارداری، احتمال سقط جنین بر اثر آسیب دیدن کاهش می‌دهد. این مسئله در سه ماهۀ دوم و سوم بیشتر امکان پذیر است.

بحث و جدل‌های مادر در دوران بارداری باعث سقط جنین می‌شود

استرس‌ها، فشارهای عصبی و بحث و دعواهای مادر در دوران بارداری تا حدی سلامتی خود و جنینش را تحت الشعاع قرار می‌دهند. اما این موضوع به حدی نیست که باعث سقط جنین در سه ماهۀ اول بارداری شود.

برای محافظت از جنین ورزش نکنید

گروهی از خانم‌ها این باور را دارند که در بارداری نباید ورزش کرد. زیرا به سلامت جنین آسیب وارد می‌شود. اما باید بگوییم که ورزش منظم اما با شدت مناسب می‌تواند توان جسمی مادر را ارتقا دهد و در تغذیه و مراقبت از جنین مؤثر باشد.

خونریزی و گرگرفتگی همیشه نشانه‌های سقط جنین هستند

بر خلاف تصورات اشتباهی که در قدیم وجود داشته، احتمال خونریزی کم و لکه بینی یا گرگرفتگی در طول بارداری به علل مختلف وجود دارند. اما لزوماً نشانه‌های سقط جنین نیستند.

عوامل خطر و زمان مراجعه به پزشک

عوامل مختلفی وجود دارند که باید به چشم ریسک فاکتورهای سقط مکرر جنین به آنها نگاه کرد. از این جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• سن
• اختلالات ژنتیکی و ناهنجاری‌های کروموزومی
• عدم تعادل هورمون‌های غدد درون ریز
• اختلال در سیستم ایمنی مادر
• وجود عوامل عفونی در بدن مادر به ویژه عوامل عفونت مقاربتی
• تجربۀ لخته شدن خون
• کمبود ویتامین دی (عامل کمکی است، نه عامل اصلی سقط)
• مشکلات رحمی

به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

پزشکی که شما باید در طول دورۀ بارداری به او مراجعه کنید، متخصص زنان و زایمان است. اگر عوامل خطر و علائمی را که در این مطلب اشاره کردیم، تجربه می‌کنید، مشورت با پزشک زنان لازم است.

استفاده از قابلیت «کلینیک» هرلایف

برای اینکه بتوانید سریع و آسان به پزشک مراجعه کنید، توصیه می‌کنیم که ویژگی کلینیک را در اپلیکیشن هرلایف،  مورد استفاده قرار دهید. در این کلینیک آنلاین متخصصان زنان حضور دارند و شما می‌توانید با مشاورۀ متنی سؤالات خود را از آنها بپرسید و فرآِیند درمان را با تجویز آنها انجام دهید.

نکات مهم دربارۀ سقط مکرر جنین

• سقط مکرر هنگامی است که یک خانم سه بار یا بیشتر، جنین خود را در دوازده هفتۀ اول (سه ماهۀ اول بارداری) سقط کرده است.
• لخته شدن خون، عدم تعادل هورمونی، مشکلات رحمی، ناهنجاری‌های کروموزومی، نارسایی دهانۀ رحم و تنبلی تخمدان از علل چندین تجربۀ سقط جنین محسوب می‌شوند.
• درمان اختلالات هورمونی، لقاح مصنوعی، رحم اجاره‌ای، جراحی رحم برای رفع مشکلات رحمی و اصلاح سبک زندگی، روش‌های درمان سقط جنین هستند.
• شما برای دریافت مشاورۀ آنلاین از پزشک متخصص زنان و مطالعۀ مطالب بیشتر در حوزۀ سلامت زنان، می‌توانید از اپلیکیشن هرلایف استفاده کنید.

پرسش‌های پرتکرار