نشت غیرقابل کنترل ادرار اصلاً خوشایند نیست. شاید خیلی از ما از چنین تجربه‌ای، احساس شرم و خجالت کنیم. بی اختیاری ادرار زنان ناشی از کنترل نشدن به موقع مثانه است. این مشکل بیشتر در زنان مسن و کسانی رخ می‌دهد که یائسه شده یا زایمان سختی را پشت سر گذاشته‌اند.
البته امکان وقوع آن در افراد دیگر هم وجود دارد. دلایل این وضعیت متنوع هستند. برای مثال، عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) یا اختلالات کف لگن باعث آن می‌شوند. در این مقاله، از دلایل، علائم، عوارض و روش‌های تشخیص و درمان از دست رفتن کنترل ادرار خانم‌ها برایتان می‌گوییم. در پایان هم به پرسش‌های پرتکرار درباره این موضوع، پاسخ می‌دهیم.
بی اختیاری ادراری مشکلی نسبتا شایع است که گاه دوره‌ای و گذراست و گاه ادامه دار میشود اما این مشکل یا قابل درمان است و یا میشود آن را مدیریت کرد.
بی اختیاری ادراری چیست؟
بی اختیاری ادرار زنان وضعیتی است که زندگی بسیاری از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سیستم ادراری از کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و مجرای ادراری تشکیل شده است. این بخش‌ها چند وظیفۀ مختلف را به عهده دارند. آن‌ها مواد زائد را از خون شما تصفیه و حذف می‌کنند. کلیه‌ها فیلترهای تصفیه کننده بدن هستند.
مواد زائد از سوی کلیه‌ها از خون خارج می‌شوند و ادرار ایجاد می‌کنند. سپس ادرار از راه دو لوله نازک به نام حالب به سمت پایین حرکت میکند. حالب‌ها به مثانه متصل می‌شوند، یعنی جایی که ادرار جمع میشود تا در زمانی مناسب از بدن بیرون برود. مثانه مانند یک مخزن ذخیره سازی است و با پر شدن آن، مغز سیگنالی ارسال میکند که زمان ادرار فرا رسیده است. سپس با باز شدن اسفنکتر، ادرار از مثانه خارج میشود و از طریق مجرای خود از بدن بیرون می‌رود.
بی اختیاری ادرار چه زمانی رخ می‌دهد؟
با چنین روند مطلوبی، معمولاً قبل از نیاز به ادرار کردن وقت دارید تا به دستشویی بروید و هیچ گونه نشت ادرار را تجربه نکنید. بی اختیاری ادرار زنان زمانی رخ می‌دهد که این قسمت‌ها به خوبی از پس اجرای وظایفشان برنیایند. چنین چیزی هم دلایل بسیار متنوعی دارد. بسیاری از مردم فکر می‌کنند که بی اختیاری بخشی طبیعی از پیری است و راه چاره‌ای ندارد. باید بگوییم که پیری لزوماً باعث بی اختیاری ادراری نمی‌شود و در ضمن، راهکارهایی برای کنترل و مدیریت آن هم وجود دارد.
انواع بی اختیاری ادراری در زنان چیست؟
انواع مختلفی از بی اختیاری ادراری زنان وجود دارد. این انواع علل، ویژگی‌ها و محرک‌های مختلفی برای نشت دارند. برای تشخیص انواع وضعیت و درمان آن، باید علت بی اختیاری مشخص باشد. در ادامه به این انواع اشاره می‌کنیم.
بی اختیاری فوری
این نوع بی اختیاری با نیاز شدید به دفع ادرار همراه است و آنقدر سریع رخ می‌دهد که امکان رساندن خود به دستشویی وجود ندارد. بی اختیاری فوری می‌تواند ناشی از وضعیتی به نام مثانه بیش فعال (OAB) باشد. ممکن است، به دلایل مختلفی مانند ضعف عضلات لگن، آسیب عصبی، عفونت، سطح پایین استروژن پس از یائسگی یا وزن زیاد بدن، مثانه بیش فعال داشته باشید. برخی از داروها و نوشیدنی‌ها مانند الکل و کافئین هم می‌توانند باعث مثانه بیش فعال شوند.
بی اختیاری استرسی
بی اختیاری ادراری زنان نوع دیگری موسوم به بی اختیار استرسی هم دارد و هنگامی رخ می‌دهد که در حین فعالیت، ادرار نشت کند. در این نوع بی اختیار، عضلات کف لگن ضعیف هستند و دیگر آن‌طور که باید، از اندام‌های داخل لگن حمایت نمی‌کنند. هنگام حرکت، احتمال نشت تصادفی ادرار بیشتر میشود. برای بسیاری از افراد، مشکلات نشت زمانی اتفاق می‌افتند که:
- می‌خندند.
- سرفه می‌کنند.
- عطسه می‌کنند.
- می‌دوند، می‌پرند یا وسایلی را بلند می‌کنند.
همه این اعمال بر مثانه فشار می‌آورند. بدون بهره مندی از عضلات قوی لگن، احتمال نشت ادرار بیشتر میشود. زنانی که زایمان کرده‌اند، بیشتر در معرض خطر بی اختیار استرسی هستند.
بی اختیاری سرریز
اگر هر بار که ادرار می‌کنید، مثانه شما به طور کامل خالی نمی‌شود، ممکن است به بی اختیاری سرریز مبتلا شده باشید. افراد مبتلا به بی اختیار سرریز هرگز مثانه را به طور کامل تخلیه نمی‌کنند و برای همین است که در معرض خطر ریزش ادرار قرار دارند. معمولاً این موضوع باعث میشود که در طول زمان، به جای دفع معمولی و زیاد ادرار، مقدار کمی از آن بیرون بیاید. این نوع بی اختیار در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند ام اس (M.S)، سکته مغزی یا دیابت شایع‌تر است.
بی اختیاری مختلط
این نوع بی اختیاری ترکیبی از چندین مشکل است که همگی منجر به نشت ادرار می‌شوند. هنگامی که به بی اختیار مختلط مبتلا هستید، ممکن است با بی اختیاری استرسی و مثانه بیش فعال مواجه باشید. برای کنترل وضعیت، باید نشت ادرار را زیر نظر بگیرید و ببینید که در چه موقعیت‌هایی و تحت تأثیر چه عواملی، دچار خارج شدن کنترل مثانه از دست می‌شوید.
علت بی اختیاری ادراری در زنان چیست؟
دلایل مختلفی باعث بی اختیاری ادرار در زنان و مردان میشود. دلایل ابتلای زنان به این شرایط با مردان تفاوت‌هایی دارد. گاهی اوقات، پای بیماری‌هایی به میان است و باعث بروز عوارضی مانند نشتی ادرار می‌شوند. گاهی هم مشکلاتی موقتی و حل‌شدنی عامل ریختن ادرار به طور خارج از اراده هستند.
علل موقت یا کوتاه مدت بی اختیار می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs): عفونت در داخل دستگاه ادراری (مثانه، حالب، مثانه و کلیه‌ها) می‌تواند باعث درد شود و نیاز به دفع بیشتر ادرار را افزایش دهد. پس از درمان، تمایل به تکرر ادرار معمولاً از بین می‌رود.
- بارداری: در دوران بارداری، رحم فشار بیشتری به مثانه وارد میکند و منبسط میشود. این مشکل برای بیشتر زنان، در هفته‌های پس از زایمان از بین می‌رود.
- داروها: بی اختیاری ادراری زنان می‌تواند یکی از عوارض جانبی مصرف برخی داروها از جمله داروهای مدر (Diuretic) و داروهای ضد افسردگی باشد.
- نوشیدنی‌ها: نوشیدنی‌های خاصی مانند قهوه و الکل، نیاز به دفع ادرار را زیادتر می‌کنند. اگر نوشیدن این موارد را متوقف کنید، نیازتان به دفع مکرر ادرار، معمولاً کاهش پیدا میکند.
- یبوست: یبوست مزمن (مدفوع سفت و خشک) می‌تواند باعث مشکلات کنترل مثانه شود.
علل مزمن یا طولانی مدت بی اختیاری ادرار زنان شامل موارد زیر هستند:
- اختلالات کف لگن.
- سکته مغزی.
- ام اس (M.S).
- یائسگی.
- دیابت.
علائم بی اختیاری ادراری در زنان چیست؟
علامت اصلی بی اختیار ادرار زنان همان نشت قطرات در موقعیت‌های مختلف از مثانه است. زمانی که ورزش یا سرفه می‌کنید و وقتی در حال خندیدن یا عطسه کردن هستید، هم امکان نشت ادرار وجود دارد. مقدار ادرار دفع شده معمولاً کم است، اما بی اختیاری استرسی می‌تواند باعث دفع مقادیر بیشتری از ادرار شود؛ به خصوص اگر مثانه بسیار پر باشد.
تشخیص بی اختیاری ادراری در زنان چگونه است؟
در بیشتر موارد، پزشکان از راه بررسی علائم و سوابق پزشکی بیماران به تشخیص بی اختیار در آنان می‌رسند. برای مثال، پرسش‌های زیر در رسیدن به نتیجه بسیار مهم و لازم هستند:
- در چه مواقعی، نشت و ریختن ادرار بیشتر است؟
- چه مدت است که بی اختیاری را تجربه می‌کنید؟
- آیا بین رفتن به توالت ادرار نشت میکند؟
- چند وقت یک بار این اتفاق می‌افتد؟
- هر بار چقدر ادرار نشت میکند؟
این پرسش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا الگوی نشت را تشخیص دهند. در زمان معاینه و گفتگو با پزشک، در صورت مصرف دارو یا ابتلا به بیماری دیگر، او را در جریان بگذارید. آزمایش‌هایی که در این زمینه انجام می‌شوند هم شامل موارد زیر هستند:
- معاینه فیزیکی: پزشک معمولاً در مراحل اولیه تشخیص، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و وضعیت لگن را بررسی میکند.
- نمونه ادرار: ممکن است، پزشک نمونه‌هایی از ادرار را برای آزمایش عفونت بگیرد.
- سونوگرافی مثانه: سونوگرافی نوعی آزمایش بدون درد است که از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از اندام‌های داخلی از جمله مثانه استفاده میکند.
- تست استرس: در طول این آزمایش، پزشک از شما می‌خواهد سرفه کنید تا ببیند آیا ادراری از این عمل نشت میکند یا خیر. اگر در طول فعالیت‌های دیگر، مانند دویدن یا پریدن، متوجه نشت شده‌اید، شاید دکتر از شما بخواهد که این اقدامات را تکرار کنید، تا ببیند آیا مشکل نشتی دارید یا خیر.
- سیستوسکوپی (Cystoscopy): سیستوسکوپ یک لوله انعطاف پذیر باریک با دوربینی در انتهای آن است که می‌تواند به مجرای ادرار و مثانه وارد شود و داخل مجرای ادرار را از نزدیک ببیند.
- نوار مثانه: این آزمایش شامل چند آزمون است و بررسی میکند که مثانه چقدر توانایی نگهداری ادرار را دارد.
- تست پد: شاید پزشک به شما یک پد بدهد تا بپوشید، و میزان ادرار نشت شده را تشخیص دهد.
عوارض و اثرات بی اختیاری ادراری در زنان چیست؟
ابتلا به بی اختیار ادرار می‌تواند با مشکلات مختلفی همراه باشد. برای مثال، موارد زیر از عوارض آن هستند:
- عفونت‌های ادراری مکرر: نشت ادرار محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد میکند و خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری را بالا می‌برد.
- زخم‌های پوستی: تماس مداوم پوست با ادرار باعث تحریک و التهاب پوست میشود و در موارد وخیم، زخم‌هایی ایجاد میکند.
- مشکلات خواب: نگرانی از نشت ادرار در طول شب باعث اختلال در خواب و در نتیجه، خستگی مزمن میشود.
پیشگیری بی اختیاری ادراری در زنان چگونه است؟
رویدادهای مختلفی در طول زندگی می‌توانند منجر به بی اختیاری ادرار در زنان شوند. ماهیچه‌هایی که از اندام‌های لگن حافظت می‌کنند، به مرور زمان ضعیف می‌شوند. برای زنان، این ماهیچه‌ها در اثر رویدادهای بزرگ زندگی مانند بارداری و زایمان ضعیف‌تر هم خواهند شد. به همان شیوه‌ای که برای تقویت قدرت در پاها یا بازوهای خود تمرین می‌کنید، تمریناتی را برای تقویت عضلات کف لگن انجام دهید.
انجام تمرینات برای تقویت عضلات لگن از بروز مشکلات بی اختیاری در شما جلوگیری میکند و موجب میشود که کنترل مثانه خود را دوباره به دست آورید. حفظ وزن سالم هم می‌تواند به کنترل مثانه کمک کند.
درمان خانگی بی اختیاری ادراری در زنان چیست؟
روش‌های مختلفی برای درمان بی اختیار وجود دارد. داروها و جراحی برای برخی از افراد مفید واقع می‌شوند. از جمله داروهای مورد نیاز برای کنترل بی اختیاری ادراری در زنان باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- تولترودین (Detrol).
- فزوترودین (Toviaz).
- داریفناسین (Enablex).
- تروسپیوم (Sanctura XR).
- سولیفناسین (Vesicare).
- اکسی بوتینین (Ditropan).
- داروهای ضدافسردگی مانند ایمی پرامین (Norfranil، Tipramine، Tofranil).
روش‌های خانگی برای درمان بی اختیار زنان هم شامل توصیه‌های زیر می‌شوند:
- وسایل سنگین را به تنهایی جا به جا نکنید.
- از نوشیدن کافئین یا مایعات زیاد، قبل از شروع فعالیت بدنی خودداری کنید.
- مثانه خود را طبق یک برنامه منظم خالی کنید. به این حالت دفع‌های زمان‌دار هم گفته میشود؛ یعنی تمرین رفتن به دستشویی با یک برنامه منظم.
- قبل از فعالیت بدنی مثانه خود را خالی کنید. اگر قصد ورزش کردن یا فعالیت بدنی دارید، برای جلوگیری از نشتی، مثانه خود را قبل از شروع فعالیت خالی کنید.
- انجام منظم تمرینات کگل (Kegel) برای کمک به تقویت عضلات کف لگن مفید است.
- پوشیدن پدها و محصولاتی که برای نشت ادرار طراحی شده‌اند، هم می‌تواند راه مفیدی برای مدیریت بی اختیار باشد.
- داشتن اضافه وزن یکی از دلایل بی اختیاری است. با داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش می‌توانید خطر بی اختیاری ادراری در زنان را کاهش دهید.
- وسایلی وجود دارند که بدون نسخه پزشک، در واژن قرار داده می‌شوند و مجرای ادرار را فشرده می‌کنند. این لوازم برای رفع بی اختیار استرسی مفیدند.
در آخر، باورهای غلط و حقایق علمی
بی اختیاری ادراری در زنان بسیار رایج است، اما باورهای اشتباه پرشماری درباره آن وجود دارد. بهتر است که اطلاعات خود را درباره آن‌ها بالا ببرید:
- بی اختیار فقط در زنان رخ نمی‌دهد و مردان هم در سنین بالا و در اثر جراحی پروستات یا بزرگ شدن این عضو به آن دچار می‌شوند.
- بی اختیاری ادرار فقط در سنین بالا رخ نمی‌دهد و امکان دارد که به علت مشکلاتی مانند عفونت‌های ادراری در هر سنی رخ دهد.
- این مشکل همیشه ریشه در بیماری‌های جدی ندارد و گاهی فقط به واسطه ضعف عضلات لگن ایجاد میشود.
بی اختیار درمان دارد و با روش‌های مختلف قابل کنترل است. ضمن اینکه شرم آور نیست و بسیاری از افراد با آن درگیر هستند. شما با نصب اپلیکیشن هرلایف و استفاده از «کلینیک»، با پزشکان متخصص مورد نظر مشورت کرده و سلامت خود را به بهترین شکل مدیریت کنید.
خیر، این مشکل می‌تواند در هر سنی و به واسطه دلایل مختلفی رخ بدهد.
رعایت الگوی دفع ادرار منظم و توجه به سبک زندگی سالم، شامل رژیم غذایی سرشار از سبزیجات و میوه‌ها، در کنار ورزش کردن به بهبود وضعیت کمک میکند. برخی از داروها هم می‌توانند به کنترل این وضعیت کمک شایانی کنند.
برای تشخیص از آزمایش ادرار، معاینه فیزیکی، نوار مثانه، عکس‌برداری و تست استرس استفاده میشود. پزشکان با پرس‌وجو درباره علائم و تغییر عادت‌های دفع ادرار بیمار هم به نتیجه‌گیری درباره وضعیت او خواهند رسید.
منابع:
