سندرم تخمدان پلی کیستیک (polycystic ovary syndrome) یا PCOS نوعی بیماری زنانه است که از هر ۱۰ زن در سنین باروری، یک نفر به آن مبتلا می‌شود.

زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولا تعادل هورمونی ندارند و دچار مشکلات متابولیسمی هستند که ممکن است بر سلامت عمومی آن‌ها تاثیر بگذارد. به‌علاوه این سندرم یکی از دلایل شایع اما درمان‌پذیر ناباروری هم است. این عارضه بر هورمون‌ها تاثیر گذاشته و باعث پریود نامنظم، رشد موهای زائد و آکنه می‌شود. شیوه درمان PCOS، به اینکه می‌خواهید باردار شوید یا خیر بستگی دارد. همچنین زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است بیشتر در معرض خطر بعضی بیماری‌ها مانند دیابت یا فشارخون بالا قرار بگیرند.

در این مقاله به بررسی علائم، علت ایجاد و درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌پردازیم.

سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS، به‌دلیل عدم تعادل هورمون‌هایی که توسط تخمدان‌ها تولید می‌شوند به وجود می‌آید. نامتعادل بودن سطح ترشح هورمون‌ها باعث تولید بیش از اندازه هورمون‌های آندروژنی (androgen) یا همان هورمون‌های مردانه می‌شود. در نتیجه، افراد مبتلا به PCOS اغلب چرخه‌های پریود نامنظم و تخمک‌گذاری غیرقابل پیش‌‌بینی دارند و در بعضی مواقع برای مدتی حتی پریود هم نمی‌شوند. در واقع به‌دلیل  اینکه تخمک‌گذاری اتفاق نمی‌افتد، ممکن است کیست‌های کوچکی روی تخمدان‌ها (کیسه‌هایی پر از مایع) ایجاد شود.

همان طور که گفتیم تخمدان پلی کیستیک یکی از شایع‌ترین علت‌های ناباروری زنان است. این سندرم همچنین می‌تواند خطر ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی را هم افزایش دهد. پزشک می‌تواند PCOS را با توجه به علائم فرد و برنامه‌‌اش برای بارداری  درمان کند.

علت اصلی سندرم تخمدان پلی کیستیک 

علت اصلی ایجاد سندرم تخمدان پلی کیستیک ناشناخته است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ژنتیک در شکل‌گیری این بیماری نقش دارد اما عوامل  دیگری هم  در ایجاد سندرم تخمدان پلی کیستیک مانند موارد زیر تاثیرگذار هستند:

  • سطح بالای هورمون‌های موجود در بدن زنان 

سطح بالای هورمون تستوسترون (testosterone) که یکی از هورمون‌های مردانه است و در بدن زنان هم وجود دارد، مانع از آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها می‌شود؛ که این روند باعث ایجاد چرخه‌های پریود نامنظم است. پریود نامنظم همچنین می‌تواند باعث ایجاد کیسه‌های کوچک پر از مایع در تخمدان‌ها شود. تولید آندروژن (androgen) بالا هم باعث آکنه و رشد موهای زائد در زنان می‌شود که از علائم ابتلا به این سندرم است.

در حقیقت، زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دچار به‌هم‌ریختگی هورمونی هستند که چرخه پریود، تخمک‌گذاری و احتمالا بارداری را مختل می‌کند. این هورمون‌ها مانند یک شبکه پیچیده به هم متصل‌اند و عملکرد دستگاه تناسلی زنان، به‌شدت به برقراری تعادل بین آن‌ها وابسته است. هورمون‌هایی که در PCOS نقش دارند عبارت‌اند از:

  • آندروژن‌ها یا هورمون‌های مردانه (مانند تستوسترون)
  • هورمون لوتئینیزه (luteinizing hormone) یا LH
  • هورمون محرک فولیکول (follicle-stimulating hormone) یا FSH
  • استروژن (estrogen)
  • پروژسترون (progesterone)

  • مقاومت به انسولین 

افزایش سطح انسولین باعث می‌شود که تخمدان‌ها هورمون مردانه بسازند و آن‌ را آزاد کنند. افزایش هورمون مردانه، جلوی فرایند تخمک‌گذاری را می‌گیرد و به سایر علائم (مثل چاقی، آکنه و…)سندرم تخمدان پلی کیستیک کمک می‌کند.

انسولین، نحوه پردازش گلوکز (قند) و استفاده از آن را برای انرژی کنترل می‌کند. مقاومت به انسولین به این معنی است که بدن، انسولین را به‌درستی پردازش نمی‌کند و این اتفاق منجر به افزایش سطح گلوکز در خون می‌شود. همه افراد مبتلا به مقاومت به انسولین، دیابت بالایی ندارند، اما مقاومت به انسولین می‌تواند منجر به دیابت شود.

اضافه وزن یا چاقی هم می‌تواند به مقاومت به انسولین کمک کند. افزایش سطح انسولین، حتی اگر گلوکز خون نرمال باشد، می‌تواند نشان‌دهنده مقاومت به انسولین باشد.

  • التهاب

زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک گاهی با التهاب مزمن درجه پایین درگیر می‌شوند. دکتر متخصص می‌تواند با انجام آزمایش‌های خونی مختلف، میزان پروتئین واکنش‌گر (C reactive protein) یا CRP و گلبول‌های سفید خون را مشخص و سطح التهاب در بدن را اندازه‌گیری کند.

علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک 

علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک 

بسیاری از زنان تا زمانی که برای باردار شدن مشکلی نداشته باشند یا به دلایل ناشناخته وزن اضافه نکنند، متوجه عوارض این بیماری نمی‌شوند. شایع‌ترین علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک عبارت‌اند از:

  • پریود نامنظم

بی‌نظمی در چرخه پریود، پریود نشدن و خون‌ریزی سنگین (شدید) در طول پریود می‌تواند از علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک باشد. 

  • رشد غیرطبیعی مو

 رشد موهای زائد صورت، موهای زیاد و زائد در بازوها، سینه و شکم یکی از عوارض شایع این بیماری است. به‌طور میانگین حدود ۷۰ درصد از زنان مبتلا به PCOS دچار موهای زائد می‌شوند.

  • آکنه

سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند باعث آکنه، به‌خصوص در پشت، سینه و صورت شود. این آکنه ممکن است پس از سال‌های نوجوانی هم  ادامه یابد و درمان آن دشوار باشد.

  • چاقی

حدود ۸۰ درصد از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دارای اضافه وزن یا چاقی هستند و در کاهش وزن مشکل دارند.

  • تیره شدن پوست

ایجاد لکه‌های پوستی تیره به‌خصوص در چین‌های گردن، زیر بغل، کشاله ران (بین پاها) و زیر سینه‌ها که به‌عنوان آکانتوز نیگریکانس (acanthosis nigricans) شناخته می‌شود یکی دیگر از علائم PCOS است.

  • کیست

بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دارای حفره‌های کوچکی از مایع در تخمدان‌های خود هستند که اصطلاحا به آن‌ها کیست می‌گویند.

  • ضایعات پوستی

ضایعات پوستی، فلپ‌های (Flap) پوست اضافی هستند. آن‌ها اغلب در زیر بغل یا گردن در زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک یافت می‌شوند.

  • نازک شدن موها

افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است تکه‌هایی از موهای سر خود را از دست بدهند یا شروع به کچل شدن کنند.

  • ناباروری

همان‌طور که گفتیم، این سندرم شایع‌ترین علت ناباروری زنان است. کاهش تعداد دفعات یا انجام نشدن فرایند تخمک‌گذاری می‌تواند منجر به ناتوانی در باردار شدن شود.

روش‌های تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک 

روش‌های تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک 

در بیشتر موارد، پزشک متخصص می‌تواند پس از معاینه، PCOS را تشخیص دهد. پزشک ممکن است آزمایش خون یا سونوگرافی را برای کمک به تشخیص این سندرم پیشنهاد دهد.

روش‌های دیگری که می‌تواند به شما در تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک و مراجعه به‌موقع به پزشک کمک کند، شامل موارد زیر است:

  • در مورد علائم و سابقه پزشکی خود و خانواده‌تان با متخصص صحبت کنید.
  • وزن و فشارخون خود را اندازه‌گیری کنید.
  • یک معاینه فیزیکی انجام دهید، به‌طور خاص به‌دنبال موهای زائد صورت، ریزش مو، آکنه، تغییر رنگ پوست و ضایعات پوستی باشید.
  • برای بررسی سطح هورمون و سطح گلوکز (قند خون)، آزمایش خون بدهید.

به‌طور معمول، اگر دو مورد زیر را داشته باشید، ممکن است به PCOS مبتلا شده باشید:

  • پریودهای نامنظم یا از دست رفته
  • علائم هورمون‌های نامتعادل مانند آکنه یا رشد بیش از حد مو

عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک

اگر سندرم تخمدان پلی کیستیک دارید و سطح آندروژن در بدن شما خیلی بالا است، احتمال بروز تعدادی از عوارض برایتان بیشتر است. این‌ عوارض عبارت‌اند از:

  • مشکلاتی برای بارداری

کیست در تخمدان‌ها می‌تواند در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد کند. این اتفاق زمانی می‌افتد که یکی از تخمدان‌های شما هر ماه یک تخمک آزاد می‌کند. اگر یک تخمک سالم برای بارور شدن توسط اسپرم در دسترس نباشد، نمی‌توانید باردار شوید. البته در صورت ابتلا به PCOS و پیگیری راه‌های درمانی همچنان شانس بارداری خواهید داشت، اما ممکن است نیاز به مصرف دارو باشد. بهتر است با پزشک متخصص در این باره مشورت کنید.

  • ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت

به‌هم‌ریختگی در میزان ترشح انسولین و داشتن بیماری دیابت ممکن است باعث تولید سطح بالایی از آندروژن در بدن شما شود. اگر بدن نسبت به انسولین مقاومت داشته باشد، سلول‌های ماهیچه‌ها، اندام‌ها و سایر بافت‌ها قند خون را به‌خوبی جذب نمی‌کنند. در نتیجه، می‌توانید قند زیادی در جریان خون داشته باشید. این بیماری دیابت نامیده می‌شود و می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در سیستم قلبی عروقی و عصبی شما شود.

سایر عوارض شایع سندرم تخمدان پلی کیستیک عبارت‌اند از:

  • افسردگی
  • اضطراب
  • خون‌ریزی از رحم 
  • مشکلات خواب
  • التهاب در کبد
  • اختلالات خواب

آیا درمان قطعی تخمدان پلی کیستیک وجود دارد؟

هیچ راه اثبات شده‌ای برای درمان قطعی تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد؛ اما می‌توانید قدم‌های کوچکی برای کاهش علائم خود بردارید. به‌عنوان مثال، خوردن غذاهای مغذی، ورزش منظم و کنترل وزن می‌توانند در جلوگیری از اثرات PCOS کمک کنند.

پزشک متخصص، درمان را بر اساس علائم، سابقه پزشکی، سایر شرایط سلامت بدن شما و اینکه می‌خواهید باردار شوید یا خیر، تعیین می‌کند. درمان‌ها می‌تواند شامل داروها، تغییر شیوه زندگی یا ترکیبی از هر دو باشند.

اگر قصد باردار شدن ندارید، درمان‌ها عبارت‌اند از:
اگر نمی‌خواهید بچه‌دار شوید، راه‌های مختلفی برای درمان PCOS وجود دارد که بهتر است قبل از اقدام به انجام آن‌ها حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. درمان‌هایی مانند موارد زیر:

  • کنترل بارداری هورمونی

گزینه‌های درمانی شامل قرص‌های ضدبارداری، چسب‌ها، حلقه واژینال یا دستگاه داخل رحمی (IUD) است. کنترل بارداری هورمونی به تنظیم چرخه پریود، بهبود آکنه و به کاهش رشد موهای زائد کمک می‌کند.

  • داروهایی برای درمان دیابت

داروهای درمان دیابت به بعضی از زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک در بهبود چرخه‌های پریود کمک می‌کند.

  • داروهایی برای کاهش تولید هورمون‌های مردانه

بعضی داروها می‌توانند اثر هورمون‌های مردانه را از بین ببرند. این واکنش به کنترل آکنه یا رشد مو ناشی از PCOS کمک می‌کند. 

  • تغییر سبک زندگی

 کاهش وزن و رژیم غذایی سالم می‌تواند تاثیر مثبتی بر سطح انسولین و در نهایت درمان PCOS داشته باشد.

اگر می‌خواهید باردار شوید، درمان PCOS شامل موارد زیر است:

سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند باردار شدن را سخت کند و در عین حال خطر برخی از عوارض بارداری را افزایش دهد اما در صورت ابتلا به PCOS هم می‌توانید باز هم باردار شوید. پزشک متخصص زنان بعد از انجام مشاوره و در صورت نیاز می‌تواند یک برنامه درمانی برای کمک به تخمک‌گذاری به شما پیشنهاد دهد.

برنامه درمانی شما برای داشتن یک بارداری موفق می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

  • داروهایی برای تحریک تخمک‌گذاری (آزادسازی تخمک)

بارداری موفق با تخمک‌گذاری شروع می‌شود. ثابت شده است که برخی داروها باعث تحریک تخمک‌گذاری در زنان مبتلا به PCOS می‌شوند. 

  • جراحی

روش‌های جراحی وجود دارد که در آن‌ها بافت‌هایی که در تخمدان‌ها، هورمون‌های مردانه تولید می‌کنند را برمی‌دارند. البته در حال حاضر با وجود داروهای جدیدتر، جراحان اکنون به‌ندرت از این روش استفاده می‌کنند.

  • لقاح آزمایشگاهی IVF

تخمک مادر با اسپرم همسرش در آزمایشگاه بارور می‌شود و سپس به رحم مادر منتقل می‌شود. این یک گزینه در زمانی که داروها به تخمک‌گذاری کمک نمی‌کنند برای زنان مبتلا به PCOS است.

حرف آخر

اگر عادت ماهانه نامنظم دارید، برای باردار شدن با مشکل مواجه شده‌اید و آکنه یا رشد موی بیش از حد دارید، به پزشک مراجعه کنید. اگر به شما گفته شد مبتلا به این سندرم هستید، در مورد آزمایش دیابت نوع ۲و نحوه مدیریت این بیماری بپرسید. ایجاد تغییرات سالم مانند کاهش وزن در صورت اضافه وزن و افزایش فعالیت بدنی می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش دهد و به شما کمک کند تا دیابت را بهتر مدیریت کنید.

تاکنون هیچ راه اثبات شده‌ای برای درمان قطعی تخمدان پلی کیستیک گزارش نشده است اما روش‌هایی وجود دارد که می‌توانند به شما در تخمک‌گذاری و همچنی کاهش آکنه و رشد مو کمک کنند.