خودآزمایی پستان، راهی برای پیشگیری به موقع از سرطان پستان

خودآزمایی پستان راهی برای تشخیص زودهنگام بیماری‌های پستان است. در این روش از ترکیبی از معاینات فیزیکی و مشاهده‌ای پستان‌ها برای بررسی علائم و نشانه‌های سرطان سینه استفاده می‌شود. با خودآزمایی پستان‌ها، امکان شناسایی سریع‌تر مشکلات احتمالی مانند وجود توده بیشتر می‌شود. در ادامه، درباره خودآزمایی پستان بیشتر می‌خوانید. خودآزمایی پستان راهی برای معاینه فیزیکی و بصری سینه‌ها در هر ماه یا مقطع زمانی مشخص است.

هدف از خودآزمایی سینه، آگاهی از بافت و ظاهر طبیعی سینه و پیدا کردن سریع مشکلات احتمالی مانند وجود توده در آن است. زمانی که با ظاهر و بافت طبیعی پستان آشنا باشید، هرگونه تغییر یا ناهنجاری در سینه‌های خود را زودتر و راحت‌تر شناسایی می‌کنید. برای مثال، وجود توده را سریعاً متوجه می‌شوید و اقدامات درمانی و پیگیری‌های لازم را به‌ موقع انجام می‌دهید.

سرطان پستان چیست؟

سرطان پستان نوعی بیماری محسوب می‌شود که در آن سلول‌های پستان بدون کنترل رشد می‌کنند. سرطان پستان ممکن است در قسمت‌های مختلف شروع به رشد کند، پس ابتدا لازم است قسمت‌های مختلف پستان را بشناسیم.

مهم‌ترین قسمت‌های پستان شامل لوبول‌ها، مجراها، بافت همبند و عروق لنفاوی است.

• مجراها، لوله‌هایی هستند که شیر را به نوک پستان می‌برند.
• بافت همبند، بافتی است که همه چیز را احاطه کرده است و کنار هم نگه می‌دارد.
• در هر پستان ۱۵ الی ۲۰ قسمت به نام لوب وجود دارد که آن‌ها حاوی بخش کوچکتری به نام “لوبول” هستند. لوبول‌ها شامل غده‌های ریزی هستند که می‌توانند شیر تولید کنند.
• در پستان، عروق لنفاوی هم وجود دارند که به اندام‌های گرد و کوچکی به نام غدد لنفاوی منتهی می‌شوند، دسته‌های غدد لنفاوی نزدیک پستان، در زیربغل، بالای استخوان ترقوه و در قفسه سینه پشت پستان قرار دارند. غدد لنفاوی باکتری‌ها، سلول‌های سرطانی و هر ماده مضر دیگری را به خود جذب می‌کنند.

سرطان‌ پستان بیشتر از مجاری یا لوبول‌ها شروع می‌شود و می‌تواند از طریق رگ‌های خونی و رگ‌های لنفاوی در خارج از پستان پخش شود. زمانی که سرطان پستان در بقیه قسمت‌های بدن پخش شود و سلول‌های سرطانی، دیگر اندام‌ها را هم درگیر کند به آن متاستاز (Metastasis) گفته می شود.

خودآزمایی پستان چیست؟

خودآزمایی پستان، معاینه پستان توسط خود فرد است. خانم‌ها در هر سنی می‌توانند این آزمایش را انجام دهند. خود آزمایی پستان در هر ماه ۱۵ دقیقه زمان می‌برد و برای شما هزینه‌ای ندارد. در توضیح دقیق‌تر باید بگوییم که خودآزمایی پستان روشی گام به گام است که زنان می‌توانند برای معاینه پستان‌های خود از آن استفاده کنند. در حقیقت با نگاه کردن و احساس کردن منظم سینه‌ها، بهتر می‌توان متوجه تغییرات در این عضو شد. این در حالی است که خانم‌ها با آزمایش مذکور، بهتر متوجه چیزی متفاوت در بافت پستان‌های خود می‌شوند. اکثر کارشناسانی که در کادر درمان فعالیت می‌کنند معتقدند اگرچه ماموگرافی بهترین ابزار غربالگری برای تشخیص ناهنجاری‌های پستان است، اما خودآزمایی پستان که به راحتی در منزل انجام می‌شود، بهترین راه برای بررسی پستان‌ها به حساب می‌آید.

سریعاً متوجه می‌شوید و اقدامات درمانی و پیگیری‌های لازم را به‌ موقع انجام می‌دهید.

چگونه خودآزمائي پستان را انجام دهيم؟

چند روش مختلف برای انجام معاینه پستان در خانه وجود دارد:

• نگاه کردن در آینه.
• خودآزمایی دستی سینه در حالت ایستاده.
• خودآزمایی دستی پستان در حالت درازکش.

نگاه کردن در آینه

برای استفاده از این روش باید:

• پیراهن و سینه‌بند خود را درآورید و جلوی آینه بایستید.
•  بازوهایتان را در دو سمت بدن قرار بدهید.
•  هرگونه تغییر در شکل سینه، ورم کامل یا بخشی از پستان فرورفتگی در پوست یا تغییر در موقعیت نوک سینه را بررسی کنید.
• در مرحله بعد، بازوهای خود را بالای سر خود ببرید و به دنبال همان تغییرات احتمالی باشید و آن‌ها را بررسی کنید.
• در نهایت، دستان خود را روی باسن خود قرار دهید و محکم فشار دهید تا عضلات سینه شما خم شوند. دوباره به دنبال همان تغییرات باشید و حتماً به هر دو سینه نگاه کنید.

خودآزمایی دستی سینه در حالت ایستاده

یکی دیگر از روش‌هایی که می‌توانید برای خودآزمایی پستان استفاده کنید، این است:

•  پیراهن و سینه‌بند خود را درآورید.
•  از دست راست خود برای معاینه سینه چپ خود استفاده کنید و سپس برعکس.
•  با سه انگشت میانی خود، هر قسمت از سینه را به دقت فشار دهید. ابتدا فشاری اندک و کم‌کم بیشتری وارد و بافت پستان را لمس کنید.
• هر گونه توده، لکه یا تغییرات دیگر را مرور کنید. به کمک الگوی دایره‌ای کشیدن دست‌ها روی بافت پستان، تمام بخش‌ها را به دقت بررسی کنید.
•  حتماً زیر هاله‌ی نوک پستان خود را چک کنید و سپس نوک پستان خود را فشار دهید تا ببینید که ترشحی از آن خارج می‌شود یا نه.
•  مراحل را در سمت دیگر تکرار کنید. بسیاری از افراد هنگام دوش گرفتن، خودآزمایی ایستاده انجام می‌دهند.

خودآزمایی دستی پستان در حالت دراز کشیده

با این روش هم می‌توانید پستان‌ها را معاینه کنید. مراحل خودآزمایی پستان شامل موارد زیر است:

•  وقتی دراز می‌کشید، بافت سینه شما به طور یکنواخت پخش می‌شود. این حالت باعث می‌شود که موقعیت خوبی برای احساس تغییرات به وجود بیاید؛ به ویژه، اگر پستان‌ها بزرگ باشند.
• دراز بکشید و یک بالش زیر شانه راست خود قرار دهید. 
• دست راست خود را پشت سر خود قرار دهید.
•  با استفاده از دست چپ و انگشتان میانی، تمام قسمت‌های بافت سینه و زیر بغل خود را فشار دهید. 
• در نهایت، بالش را به طرف دیگر عوض کنید و سینه و زیر بغل دیگر خود را بررسی کنید. 
• حتماً زیر هاله پستان را چک کنید و سپس نوک سینه خود را فشار دهید تا ترشحات را بررسی کنید.

به خاطر داشته باشید که بافت سینه شما تا زیر بغل، استخوان ترقوه و بالای شکم گسترش پیدا می‌کند. بافت سینه شما فقط شکاف سینه و نوک سینه نیست.

هیچوقت پستان را بین دو انگشت فشار ندهید زیرا به طور کاذب احساس می‌کنید توده وجود دارد. محدوده‌ای که بین استخوان ترقوه از بالا، استخوان جناغ سینه و زیر بغل از طرفین و دو انگشت پایین‌تر از لبه پایین پستان، در محل کش لباس زیر از پایین قرار دارد، باید معاینه شود.

چرا انجام معاینه سینه در منزل مهم است؟

معاینه سینه برای شناسایی بیماری سرطان سینه بسیار مهم است. با معاینه ماهانه، امکان پیدا کردن توده‌ها سریع‌تر می‌شود و اگر بیماری در حال شروع باشد، با درمانی به موقع از عوارض پرشمار آن جلوگیری خواهد شد.

سرطان پستان نوعی بیماری است که در آن سلول‌های پستان بدون کنترل رشد می‌کنند.این بیماری می‌تواند در قسمت‌های مختلف پستان شروع به رشد کند، پس ابتدا لازم است قسمت‌های مختلف پستان را بشناسیم.

مهم‌ترین قسمت‌های پستان شامل این بخش‌ها است:

•  لوبول‌ها.
•  مجراها.
•  بافت همبند.
• عروق لنفاوی.

لوبول‌ها	در هر پستان ۱۵ الی ۲۰ قسمت به نام لوب وجود دارد که حاوی بخش کوچکتری به نام لوبول هستند. لوبول‌ها شامل غده‌های ریزی هستند که شیر تولید می‌کنند.
مجراها	مجراها، لوله‌هایی هستند که شیر را به نوک پستان می‌برند.
بافت همبند	بافت همبند، بافتی است که همه چیز در بافت پستان را احاطه می‌کند و کنار هم نگه می‌دارد.
عروق لنفاوی	در پستان، عروق لنفاوی هم وجود دارند که به اندام‌های گرد و کوچکی به نام غدد لنفاوی منتهی می‌شوند، دسته‌های غدد لنفاوی نزدیک پستان، در زیر بغل، بالای استخوان ترقوه و در قفسه سینه پشت پستان قرار دارند. غدد لنفاوی بخشی از سیستم ایمنی بدن است و باکتری‌ها، سلول‌های سرطانی و هر ماده مضر دیگری را به خود جذب می‌کنند.

سرطان‌ پستان بیشتر از مجاری یا لوبول‌ها شروع می‌شود و می‌تواند از طریق رگ‌های خونی و لنفاوی در خارج از پستان پخش شود.

فاکتورهای ریسک (عوامل خطر) سرطان پستان

فاکتورهای ریسک (Risk Factors) عواملی هستند که احتمال ابتلا به سرطان پستان را بالاتر می‌برند. اما داشتن این عوامل به معنی ابتلا قطعی فرد به این بیماری در آینده نیست. 

افرادی که این عوامل را دارند، باید با حساسیت بیشتری آزمایش‌های غربالگری را دنبال کنند و برای تشخیص زود هنگام، اقدامات لازم را انجام بدهند. 

توصیه می‌شود این افراد با توجه به تشخیص پزشک، سالانه برای ماموگرافی مراجعه کنند؛ یعنی در مقاطع زمانی که پزشک تعیین می‌کند.

مهم‌ترین فاکتورهای ریسک سرطان پستان شامل این‌ها هستند:

• آلودگی‌های محیطی مثل استفاده از دخانیات یا در معرض مداوم دود سیگار بودن (پاسیو اسموکر).
• وجود سابقه ابتلا به سرطان پستان در یکی از اعضای درجه یک خانواده.
• شروع پریود در سن پایین، پریود نامنظم و یا یائسگی دیررس.
• سابقه دریافت اشعه رادیواکتیو در ناحیه سینه.
• وضعیت بارداری، نداشتن فرزند و نازائی.
• ابتلا فرد به سرطان پستان در گذشته.
• چاقی و اضافه وزن بعد از یائسگی.
• وضعیت تراکم بافت پستان.
• مصرف داروهای هورمونی.
• نداشتن سابقه شیردهی.
• عوامل ژنتیکی.

زمان انجام خودآزمایی پستان

پزشکان توصیه می‌کنند که خودآزمایی پستان ماهانه انجام شود. شاید این روش به طور ۱۰۰درصد برای تشخیص سرطان قابل اعتماد نباشد، اما هنوز مفیدترین اقدامی است که می‌توانید برای حفظ سلامت پستان‌ها در منزل انجام بدهید.

توصیه می‌شود که زنان از سن ۲۰ سالگی به بعد، خودآزمایی پستان را انجام دهند. بهترین زمان برای معاینه ماهیانه، ۲  تا ۳ روز پس از پایان پریود است. 

مثلا اگر پریودتان ۵ روز طول می‌کشد، روز هفتم و هشتم چرخه پریود، بهترین زمان برای انجام خودآزمایی پستان است. در این زمان، پستان‌ها کمترین حساسیت و سنگینی را دارند. در نتیجه معاینه راحت‌تر و با نتیجه دقیق‌تر است.

موارد استثنا هم شامل این‌ها هستند:

• در صورتی که به هر علت پریود نمی‌شوید خودآزمایی پستان را در یک روز مشخص در هر ماه (مثلا روز اول هر ماه) انجام دهید.
• بهتر است که زنان در دوران شیردهی، معاینه پستان را پس از شیر دادن به نوزاد و تخلیه شیر انجام دهند.
• در صورتی که رحم با جراحی خارج شده یا تخمدان‌ها هم برداشته شده‌اند، در یک روز مشخص در هر ماه (مانند زنان یائسه) معاینه را انجام دهید. اما در صورتی که تخمدان‌ها در بدن هستند و در سن قبل از یائسگی هستید، بهتر است برای انجام معاینه دقیق‌تر، با پزشک متخصص مشورت کنید.
• اگر از درمان‌های هورمونی استفاده می‌کنید، بهتر است برای خودآزمایی پستان با پزشک مشورت کنید.

چه مواردی طبیعی است و  چه مواردی را باید جدی بگیرید؟

در صورت وجود هر یک از موارد زیر حتما برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید:

• قرمزی یا زخم پستان.
• انحراف نوک پستان‌ها.
• فرورفتگی پوست یا نوک پستان.
• ترشح غیر طبیعی از نوک پستان.
• پوسته پوسته شدن، قرمزی و خارش نوک پستان.
• نبود تقارن در پستان‌ها در صورتی که از قبل چنین چیزی نبوده است. 
• لمس تود‌ه‌ای که پیش‌تر در خودآزمایی پستان نبوده است و درد شدید پستان‌ها.

در صورت یافتن توده در خودآزمایی پستان، چه باید کرد؟

معمولاً برای ارزیابی وضعیت توده یا هر چیز مشکوک کشف شده در پستان به متخصص زنان مراجعه می‌شود. شما می‌توانید در همان گام نخست به جراح سینه هم مراجعه کنید.

اگر هم ابتدا به متخصص زنان مراجعه کنید، او وضعیت سینه را بررسی می‌کند و در صورت نیاز، مراحل بعدی را برایتان شرح می‌دهد. 

برای مثال، شاید نیاز به انجام ام‌ آر آی (MRI) یا سونوگرافی باشد. پس مراجعه به یک جراح سرطان پستان یا متخصص زنان در این زمینه توصیه می‌شود.

نتیجه

• خودآزمایی برای بررسی سلامت پستان مهم است. اما هرگز نباید آن را جایگزین معاینه پستان توسط پزشک و آزمایش‌ها غربالگری مانند ماموگرافی دانست.
•  تمام این روش‌ها در کنار هم و با حضور متخصص زنان و کادر درمان مؤثر واقع می‌شوند. 
• پیشنهاد می‌کنیم فقط به خودآزمایی تکیه نکنید و سالی یک بار برای ماموگرافی به پزشک متخصص مراجعه کنید.
• ماموگرافی براساس نظر پزشک در فواصل منظم به خانم‌های بالای ۴۰ سال و افرادی که ریسک بالای ابتلا به سرطان را دارند، به صورت جدی توصیه می‌شود (حتی اگر زیر ۴۰ سال باشند).