هورمون‌ها یک سیستم پیچیده در بدن دارند. کم یا زیاد بودن سطح یک هورمون می‌تواند باعث یک واکنش زنجیره‌ای در سایر هورمون‌های بدن شود. تنها پزشک متخصص زنان با ارزیابی پاسخ آزمایشات خاص می‌تواند تعیین کند که سطح هورمون‌های بدن شما در چه وضعیتی قرار دارد. پروژسترون با استروژن متعادل می‌شود. بنابراین سطح پروژسترون پایین می‌تواند منجر به داشتن سطح استروژن بیش‌ازحد شود که با علائمی در بدن بروز می‌کند. مصرف پروژسترون در پریود یکی از روش‌های درمانی متداول برای منظم کردن چرخه پریود و البته درمان ناباروری است. به همین دلیل در این مقاله از بلاگ هرلایف به بررسی تاثیر آن در چرخۀ قاعدگی می‌پردازیم.
یک چرخۀ قاعدگی منظم چگونه است؟
چرخۀ قاعدگی از اولین روز پریود تا اولین روز قاعدگی بعدی طول می‌کشد. متوسط این چرخه بین ۲۵ تا ۳۰ روز است، اما برخی از خانم‌ها چرخه‌های کوتاه‌تر یا بلندتری را تجربه می‌کنند که می‌تواند ۲۱ روز یا بیشتر از ۳۵ روز باشد. تعداد روزهای چرخه پریود حتی ممکن است از ماهی به ماه دیگر تغییر کند.
وقتی خونریزی پریود شروع می‌شود، دورۀ طبیعی آن بین ۲ تا ۷ روز خواهد بود. هر فرد به‌طور متوسط بین ۱ تا ۶ قاشق چای‌خوری مایع قاعدگی یا همان خون همراه با ترشحات واژن را در طول یک دوره از دست می‌دهد. بدن هر فرد متفاوت با دیگری است و از طرفی هر چرخه نیز با چرخۀ دیگر تفاوت دارد. قاعدگی منظم نتیجه سطوح مشخصی از هورمون‌ها مانند پروژسترون و استروژن است. اگر سطح این هورمون‌ها از حالت تعادل همیشگی خارج شود، پریود نامنظم را تجربه خواهید کرد که می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد.
پروژسترون چیست و چه نقشی در بدن زنان دارد؟
پروژسترون یک هورمون زنانه است که در بسیاری از زمینه‌ها به کمک بدن خانم‌ها می‌رود. این هورمون نقش مهمی در تنظیم سیکل قاعدگی و آماده‌سازی بدن زنان برای لقاح و بارداری دارد. همچنین، این هورمون در درجۀ اول از بدن زنان در زمان باردار شدن و پس از بارداری حمایت کرده و نقش مهمی در حفظ میل جنسی زنان دارد.
لازم است بدانید که پروژسترون توسط جسم زرد ترشح می‌شود که عمدتا در تخمدان‌ها تولید می‌شود. جسم زرد، یک بافت غده مانند موقت است که پس از تخمک‌گذاری در رحم تشکیل شده و از فولیکولی ساخته می‌شود که یک تخمک بالغ را در خود جای داده و به محض بیرون آمدن تخمک شکل می‌گیرد.
پروژسترون چه نقشی در قاعدگی دارد؟
هورمون پروژسترون مسئول ضخیم شدن دیوارۀ رحم برای آماده‌سازی آن جهت پذیرش تخمک بارور شده و در نتیجه بارداری است. اما اگر لقاح در طول چرخۀ قاعدگی اتفاق نیفتد، سطح این هورمون کاهش پیدا می‌کند تا دیوارۀ رحم ریزش کند. ریزش این دیواره به مفهوم آغاز خونریزی و دورۀ قاعدگی خواهد بود. پس بدون تغییرات منظم سطح این هورمون، نمی‌توانید یک قاعدگی منظم و طبیعی داشته باشید و گاهی لازم است سطح پروژسترون طبیعی بدن را با پروژسترون مصنوعی (داروهای هورمونی) تنظیم کنید.
سطح طبیعی پروژسترون چقدر است؟
سطح پروژسترون در بدن بسته به اینکه در چه مرحله‌ای از چرخۀ قاعدگی قرار دارید، متفاوت خواهد بود. در نیمۀ اول چرخۀ قاعدگی که «فاز فولیکولی» نامیده می‌شود، سطح این هورمون کاهش پیدا می‌کند. پس از تخمک‌گذاری، در طی «فاز لوتئال»، سطح پروژسترون به شدت افزایش پیدا کرده و درست قبل از شروع قاعدگی، دوباره کاهش پیدا می‌کند.
سطح پروژسترون در مراحل مختلف چرخۀ قاعدگی
- در روزهای ۱ تا ۱۴ چرخۀ قاعدگی (فاز فولیکولی)، سطح پروژسترون کمتر از ۵.۰ نانومول در لیتر است.
- در روزهای ۱۴ تا ۲۸ چرخۀ قاعدگی (فاز لوتئال)، سطح پروژسترون بین ۳.۵ تا ۶۷ نانومول در لیتر خواهد بود.
- پس از یائسگی، سطح پروژسترون کاهش پیدا کرده و به کمتر از ۴.۴ نانومول در لیتر می‌رسد.
پروژسترون چطور روی چرخۀ قاعدگی تاثیر می‌گذارد؟
تغییرات هورمونی یعنی افزایش و کاهش سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون که توسط تخمدان ها، جفت (اگر باردار باشید) و غدد فوق‌کلیوی ساخته می‌شوند، به بدن زنان کمک می‌کنند تا دیوارۀ رحم را از بین برده و شروع پریود و خونریزی را تحریک کنند.
قاعدگی توسط یک فرایند متعادل‌کننده ظریف هورمون‌ها، از جمله پروژسترون، کنترل می‌شود. در طول ۳ مرحله چرخۀ قاعدگی، سطح پروژسترون متفاوت است و افزایش و کاهش سطوح این هورمون همان چیزی است که به دیوارۀ رحم سیگنال ریزش اندومتر را می‌دهد. ریزش دیواره رحم در واقع همان خونریزی دوران قاعدگی است.
سطح پروژسترون قبل از تخمک‌گذاری، پایین‌تر است، اما پس از تکمیل فرایند، به هورمون غالب در بدن زنان تبدیل می‌شود. به‌عبارت‌ساده‌تر می‌توان گفت که پروژسترون مسئول ضخیم شدن دیوارۀ رحم و آماده‌سازی آن برای لقاح است. اما اگر لقاح اتفاق نیفتد، سطح پروژسترون دوباره کاهش پیدا کرده و پریود شروع می‌شود.
خون و ترشحاتی که در طول قاعدگی مشاهده می‌کنید، همگی از دیوارۀ رحم ریزش کرده‌اند. اگر سطح پروژسترون آن‌طور که باید، بالا و پایین نشود، ممکن است قاعدگی نامنظم رخ داده یا برای باردار شدن با مشکل مواجه شوید.
وظایف پروژسترون در بدن
- ضخیم‌کردن دیواره رحم برای استقبال از تخمک بارور شده
- غلیظ کردن مخاط دهانه رحم برای جلوگیری از ورود باکتری‌های مضر
- حفظ پوشش رحم در طول بارداری
- جلوگیری از انقباضات رحمی (برای کاهش احتمال سقط جنین)
- آماده‌سازی غدد درگیر در شیردهی
- تنظیم خونریزی در دوران قاعدگی
- کمک به بهبود خلق‌وخو
- تنظیم چرخۀ قاعدگی
- حمایت از عملکرد تیروئید
توجه کنید که وقتی دیوارۀ رحم ضخیم شود اما به استقبال تخمک بارور شده نرود، دیواره رحم می‌شکند و خونریزی قاعدگی شروع خواهد شد. به این ترتیب است که سطح پروژسترون روی پریودی تاثیر می‌گذارد.
آیا با مصرف پروژسترون مصنوعی پریود می‌شوید؟
پروژسترون با اهداف مختلفی تجویز می‌شود که یکی از آنها تنظیم چرخۀ قاعدگی در زنان در سنین باروری است که قبلا عادت ماهانه طبیعی داشته اما قاعدگی آنها متوقف شده است. همانطور که اشاره شد، سطح دو هورمون پروژسترون و استروژن همواره در تعادل با یکدیگر قرار دارند. تجویز پروژسترون مصنوعی به شکل قرص و آمپول و … بخشی از درمان جایگزین هورمون با هدف کاهش میزان استروژن در رحم خواهد بود. این داروی هورمونی جایگزین پروژسترون طبیعی از دست‌رفته در بدن زنان شده و باعث تنظیم چرخه و شروع قاعدگی می‌شود. البته پروژسترون نقش بسیار مهمی در درمان ناباروری نیز دارد.
چند روز بعد از مصرف پروژسترون پریود می‌شوید؟
پروتکل‌های استاندارد برای درمان با داروهای هورمونی مانند مصرف پروژسترون در پریود نشان داده باید حداقل ۲ هفته صبر کنید تا تاثیر مصرف قرص یا تزریق آمپول که توسط پزشک متخصص زنان تجویز شده را ببینید. از آن‌جایی‌که پروژسترون می‌تواند منجر به تاخیر در پریود شود، شاید لازم باشد برای اطمینان، تست بارداری نیز انجام دهید.
لازم است بدانید که دوز مصرفی بر اساس میلی گرم خواهد بود و مدت زمان مصرف باید توسط پزشک متخصص زنان و با توجه به شرایط هر فرد تعیین شود. اینکه چند روز پس از مصرف پروژسترون پریود می‌شوید به‌عوامل زیادی بستگی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها نوع داروی تجویزی است. البته نباید فراموش کنید که بدن هر فردی واکنشی متفاوت به روش‌های درمانی دارد. بسته به شرایط هر فرد و نوع بیماری، پزشک متخصص زنان ممکن است مصرف قرص یا تزریق آمپول را توصیه کند.
تزریق آمپول پروژسترون
اگر لقاح اتفاق نیفتاده باشد، معمولاً ۲ تا ۵ روز پس از قطع درمان با داروی تجویزی توسط دکتر، قاعدگی شروع خواهد شد. اگر در ۱۰ تا ۱۴ روز پس از مصرف پروژسترون پریود نشدید، باید با پزشک متخصص زنان مشورت کنید یا تحت نظر قرار بگیرید.
مصرف قرص پروژسترون
خانم‌ها معمولاً ۳ تا ۱۰ روز پس از قطع مصرف قرص پروژسترون، پریود خواهند شد. توجه کنید که احتمال پریود شدن در حین مصرف قرص پروژسترون بسیار پایین است.
چه زمانی مصرف پروژسترون در پریود توسط پزشک تجویز می‌شود؟
اختلالات رایج مرتبط با سطح پروژسترون در افرادی که باردار نیستند، معمولاً به اشکال مختلفی خود را نشان می‌دهند. به‌عبارتی می‌توان این نشانه‌ها را عوارض تغییر سطح پروژسترون دانست که بنا به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند.
- قاعدگی‌های نامنظم و درد
- آمنوره
- مشکل در باردار شدن
- تغییرات خلقی، اضطراب یا افسردگی
- مشکلات خواب
- گُرگرفتگی
امکان قاعدگی‌های نامنظم بسیار بیشتر از موارد دیگر است. نکتۀ مهم اینجاست که سطوح بالای پروژسترون معمولاً تأثیر منفی بر سلامت شما ندارند. اما در موارد نادر، می‌توانند نشانه‌ای از سرطان تخمدان یا سرطان آدرنال (غدد فوق‌کلیوی) باشد. اما در بسیاری از موارد نمی‌تواند نشانه‌ای از سرطان پستان باشد.
در شرایطی که فرد قاعدگی نامنظم دارد، ممکن است پزشک متخصص زنان برای تنظیم چرخۀ قاعدگی، داروی هورمونی مانند پروژسترون را تجویز کند.
نحوه مصرف پروژسترون در پریود چگونه خواهد بود؟
برای مصرف پروژسترون در پریود باید بدانید چه زمانی این دارو مصرف شده و چه اثرات جانبی خواهد داشت. داروهای هورمونی معمولاً بسته به شرایط بیمار و نوع بیماری با دوزهای مختلفی و در بازه‌های زمانی متفاوت توسط پزشک متخصص زنان تجویز خواهند شد. اگر دارو را طبق دستور مصرف نکنید، ممکن است عوارض جانبی آن افزایش پیدا کند. اولین روز قاعدگی، روز ۱ نامیده می‌شود. اگر به طور منظم پریود می‌شوید و سیکل‌های شما معمولاً بین ۲۷ تا ۳۰ روز طول می‌کشد، لازم است مصرف پروژسترون را در روز چهاردهم سیکل خود شروع کرده و آن را به مدت ۱۴ روز مصرف کنید. اگر قاعدگی قبل از ۱۴ روز مصرف پروژسترون شروع شود باید تا روز چهاردهم، دارو را مصرف کنید. پروژسترون بعدی را باید ۱۴ روز پس از شروع قاعدگی مصرف کنید.
در صورت فراموشی یک دوز یا یک نوبت از دارو، باید در اسرع وقت آن را مصرف کنید. اما اگر تقریبا زمان دوز بعدی فرا رسیده، دوز فراموش شده را رها کرده و طبق برنامۀ قبلی، دارو را مصرف کنید. لازم است در دوره مصرف دارو، علائم و نشانه‌ها را ثبت کنید تا با پزشک خود در میان بگذارید. در نمودار زیر می‌توانید زمان درست مصرف دارو را ببینید. نکتۀ بسیار مهم و حیاتی اینکه؛ برای تعیین زمان دقیق شروع مصرف این دارو باید با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.
پس از مصرف پروژسترون در پریود چه اتفاقی برای بدن می‌افتد؟
عملکرد ضعیف تخمدان‌ها می‌تواند منجر به ضعف در تولید پروژسترون طبیعی توسط بدن شود. در طول یک چرخۀ قاعدگی، کاهش و افزایش سطح پروژسترون و استروژن طبیعی است. حدود ۷ روز قبل از پریود، سطح پروژسترون به اوج خود می‌رسد و سطوح آن می‌تواند در طول یک روز، متفاوت باشد. برای شروع قاعدگی، سطح هورمون پروژسترون باید نوساناتی را داشته باشد. این هورمون در طول یک چرخۀ طبیعی قاعدگی نوسانات زیر را دارد.
- کاهش سطح هورمون پروژسترون در نیمۀ اول چرخۀ قاعدگی
- افزایش سطح پروژسترون پس از تخمک‌گذاری با هدف افزایش ضخامت دیوارۀ رحم جهت نگه‌داری از تخمک بارور شده
- کاهش سطح پروژسترون در صورت عدم لقاح و در نتیجه ریزش دیوارۀ رحم و شروع قاعدگی
همانطور که می‌بینید برای اینکه قاعدگی یا خونریزی پریود اتفاق افتد، باید سطح هورمون‌ها تغییراتی داشته باشند. این بخشی طبیعی از فرایندهای بدن ما است. حال در شرایطی که سطح هورمون‌ها به میزان مورد نیاز نمی‌رسد که منجر به تاخیر در پریود و … می‌شود، با استفاده از پروژسترون مصنوعی، سطوح هورمون‌ها تنظیم خواهند شد تا چرخۀ طبیعی قاعدگی داشته باشید.
پروژسترون تا چه مدت در بدن شما باقی می‌ماند؟
طول عمر پروژسترون خوراکی در بدن یک فرد به عوامل مختلفی مانند دوز مصرفی، دفعات تجویز و متابولیسم فرد بستگی دارد. به‌طور متوسط، نیمۀ عمر پروژسترون خوراکی تقریبا بین ۵ ساعت تا ۲۰ ساعت است.
چرا بعد از مصرف پروژسترون پریود نشدید؟
اگر پس از مصرف پروژسترون در پریود و پس از مدت زمان لازم، قاعدگی شما شروع نشد اما تست بارداری (بی‌بی چک) نیز منفی است، لازم است با دکتر متخصص زنان خود مشورت کنید تا دلایل مختلف را بررسی کند. به طور معمول، اگر قاعدگی پس از تجویز دارو مانند مصرف قرص مدروکسی پروژسترون یا آمپول پروژسترون شروع نشود، ممکن است بدن شما استروژن کافی تولید نکرده باشد. در هر صورت، لازم است پزشک شما با انجام آزمایشات لازم دلایل را بررسی کرده و روش درمانی دیگری پیشنهاد دهد.
مصرف پروژسترون در پریود، بایدها و نبایدها
پروژسترون هورمونی است که توسط جسم زرد در تخمدان ها و غدد فوق‌کلیوی ترشح می‌شود. این هورمون نقش مهمی در چرخۀ قاعدگی و حفظ مراحل اولیه بارداری دارد. نوسانات سطح پروژسترون در طول چرخۀ قاعدگی می‌تواند رحم زنان را برای پذیرش تخمک بارور شده و بارداری آماده کند. این هورمون همچنین نقش موثری در داشتن یک چرخۀ قاعدگی منظم دارد، چون در صورت عدم لقاح، سطح پروژسترون باید کاهش یابد تا دیوارۀ رحم ریزش کرده و خونریزی پریودی آغاز شود. به همین دلیل مصرف پروژسترون در پریود برای درمان استفاده می‌شود چون می‌تواند سطح پروژسترون طبیعی بدن را تنظیم کند.
جمع‌بندی
- هر خانم ممکن است در طول زندگی خود بارها پریود نامنظم را تجربه کند.
- دوره‌های قاعدگی نامنظم که کمتر از ۲۱ روز یا بیشتر از ۳۵ روز طول می‌کشند نشانگر پریود نامنظم هستند که به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند.
- برای رفع این مشکل قبل از هرچیز لازم است با یک متخصص زنان مشورت کنید و مشکل خود را با او درمیان بگذارید.
- پزشک متخصص زنان ممکن است بعد از بررسی مشکل و انجام آزمایشات لازم برای درمان، مصرف پروژسترون را تجویز کند.
- پروژسترون به عنوان هورمونی که نقش مهمی در تنظیم قاعدگی و بهبود شرایط بارداری دارد، به وسیله جسم زرد ترشح می‌شود.
- پروژسترون مصنوعی به شکل قرص و آمپول تجویز می‌شود و با هدف کاهش سطح استروژن در رحم، جایگزینی برای پروژسترون طبیعی از دست رفته بدن خواهد بود.
