آزمایش پرولاکتین در زنان موضوع مهمی به حساب می‌آید. در حقیقت، آزمایش پرولاکتین یکی از تست‌های مهم برای بررسی سلامت باروری خانم‌ها و آقایان است. هورمون پرولاکتین که از هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود، بر شرایط متابولیسم بدن تمام خانم‌ها و ترشح شیر بعد از زایمان آنها اثر دارد. برای اینکه سطح پرولاکتین در خون خانم‌ها آزمایش شود، بهتر است خونریزی قاعدگی آن ماه را پشت سر گذاشته باشند.
پزشکان توصیه می‌کنند که این آزمایش صبح، ۳ ساعت بعد از بیدار شدن و در حالی انجام شود که ۱۰ الی ۱۲ ساعت ناشتا بوده‌اید. بنابراین باید نکاتی را دربارۀ آزمایش پرولاکتین در نظر داشته باشید. برای کسب اطلاعات کامل‌تر در ادامۀ این مطلب همراه ما باشید.
آزمایش پرولاکتین چیست و چه مواردی را اندازه می‌گیرد؟
پرولاکتین هورمونی است که توسط غدۀ هیپوفیز تولید می‌شود. این هورمون نقش مهمی در بسیاری از عملکردهای بدن، به ویژه در شیردهی پس از زایمان دارد. به همین دلیل هنگامی که افراد باردار هستند یا به تازگی زایمان کرده‌اند، سطح پرولاکتین آنها افزایش می‌یابد تا بتوانند شیر کافی برای فرزند شیرخوار خود آماده کنند.
البته گاهی خانم‌ها با اینکه باردار نیستند، ممکن است سطح پرولاکتین بالا یا پایینی داشته باشند. بنابراین انجام تست پرولاکتین برای سنجش سطح هورمون پرولاکتین در هر شرایطی امکان پذیر است.
آزمایش پرولاکتین برای چیست و چرا تجویز می‌شود؟
انجام آزمایش پرولاکتین در زنان برای بررسی سطح هورمون پرولاکتین در خون است و به دلایل زیر تجویز می‌شود.
تشخیص و نظارت بر پرولاکتینوما
پرولاکتینوما تومور خوش خیمی در هیپوفیز است که باعث تولید بیش از حد هورمون پرولاکتین می‌شود. ابتلا به این تومور غیر سرطانی و ترشح زیاد از حد پرولاکتین باعث بی نظمی قاعدگی، ترشح شیر از پستان در شرایطی غیر از شیردهی و زایمان، ناباروری، کاهش تمایلات جنسی، کاهش تراکم استخوان و دخول دردناک می‌شود.
بررسی علل گالاکتوره
گاهی پیش می‌آید که ترشح شیر از پستان‌ها اتفاق می‌افتد. در حالی که خانم در دورۀ بارداری یا شیردهی قرار ندارد. در چنین حالتی عملکرد غدۀ هیپوفیز از حالت طبیعی خارج شده است. پزشک با نتیجۀ آزمایش پرولاکتین می‌تواند به علت گالاکتوره پی ببرد.
بررسی کردن اختلالات هیپوفیز
چندین اختلال مربوط به غدۀ هیپوفیز می‌توانند بر تولید پرولاکتین تأثیر بگذارند. این بیماری‌ها منجر به کاهش یا افزایش بیش از حد این هورمون می‌شوند. از آنجایی که غدۀ هیپوفیز بسیاری از هورمون‌های بدن را تنظیم می‌کند، اختلالات مربوط به این غده می‌تواند اثرات گسترده‌ای داشته باشد.
از جملۀ اختلالات هیپوفیز می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- پرولاکتینوما: تومور خوش خیمی در غدۀ هیپوفیز است که باعث تولید بیش از حد پرولاکتین می‌شود.
- کم کاری هیپوفیز: وضعیتی است که هیپوفیز به دلیل آسیب یا سوء عملکردش، هورمون‌های کافی از جمله پرولاکتین تولید نمی‌کند.
- سکته هیپوفیز: اختلالی است که ناشی از خونریزی یا قطع شدن ناگهانی جریان خون در هیپوفیز رخ می‌دهد. سکتۀ هیپوفیز اغلب با تومور هیپوفیز همراه است.
- آکرومگالی: بیماری ناشی از تولید بیش از حد هورمون رشد از آدنوم هیپوفیز است که ترشح پرولاکتین را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
- سندرم کوشینگ: ناشی از تومور هیپوفیز است که به واسطۀ آن هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) بیش از حد تولید می‌شود. سندرم کوشینگ تولید بیش از حد کورتیزول را به دنبال دارد.
- هایپرپرولاکتینمی: اگر دلیل ترشح زیاد از حد پرولاکتین، عاملی غیر از پرولاکتینوما باشد، هایپرپرولاکتینمی نام دارد.
- کرانیوفارنژیوم: تودۀ سلولی خوش خیمی در مغز است که نزدیک غدۀ هیپوفیز شکل می‌گیرد و بر عملکرد هیپوفیز و ترشح پرولاکتین اثری منفی دارد.
تشخیص علت ناباروری زنان یا چرخه‌های قاعدگی نامنظم
افزایش نامعمول پرولاکتین یکی از علل مؤثر در عدم تعادل هورمونی و عقب انداختن فرآیند تخمک گذاری به حساب می‌آید. به این ترتیب، تست پرولاکتین و یافتن علل افزایش یا حتی کاهش ترشح این هورمون، می‌تواند در یافتن علت ناباروری یا بی نظمی قاعدگی مؤثر باشد.
شرایط قبل از آزمایش پرولاکتین در زنان
قبل از آزمایش پرولاکتین، شرایط خاص و اقدامات احتیاطی می‌توانند به اطمینان از نتایج دقیق کمک کنند. زیرا سطح پرولاکتین می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرد.
ناشتا بودن
در برخی موارد، پزشک ممکن است از شما بخواهد که ۱۰ الی ۱۲ ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید. اگرچه همیشه این کار لازم نیست. در این بازۀ زمانی شما می‌توانید آب بنوشید. برای مصرف داروهای خود باید پزشک مشورت کنید. خوردن بعضی از داروها ممکن است که نتیجۀ آزمایش پرولاکتین را تحت الشعاع قرار دهد. در حالی که بعضی از قرص‌ها چنین اثری ندارند.
انجام آزمایش در صبح
سطح پرولاکتین معمولاً در صبح بالاتر است، به همین دلیل، اگر آزمایش پرولاکتین را صبح انجام دهید، غالباً میزان این هورمون را در بالاترین سطح خود می‌سنجید. البته آزمایش اغلب برای صبح نه چندان زود و ۳ ساعت پس از بیدار شدن انجام می‌شود. بهتر است زمان توصیه شدۀ پزشک را برای آزمایش انتخاب کنید.
اجتناب از استرس
استرس یکی از عوامل مهمی است که به طور موقت سطح پرولاکتین را افزایش می‌دهد. سعی کنید قبل از آزمایش و در طول آن آرام باشید. اگر شرایط پر استرسی دارید، با هماهنگی پزشک خود زمان انجام آزمایش را عقب بیندازید. البته با استفاده از روش‌های مختلف می‌توانید استرس خود را مدیریت کرده و آن را به حد غیر قابل تأثیری برسانید.
نداشتن رابطۀ جنسی
رابطۀ جنسی می‌تواند بر ترشح هورمون‌های مختلف از جمله پرولاکتین از هیپوفیز اثر بگذارد. به نحوی که خانم‌ها هنگام برقراری رابطۀ جنسی، حتی در حد تحریک شدن سینه‌ها یا نوک آنها، دچار تغییرات هورمونی (هرچند ناچیز) می‌شوند. بنابراین به مدت ۲۴ ساعت قبل از تست پرولاکتین از هرگونه فعالیت جنسی اجتناب کنید. زیرا این موضوع می‌تواند سطح پرولاکتین را به راحتی افزایش دهد.
اجتناب از ورزش شدید
فعالیت‌های سنگین و انجام تمرینات سخت بر عملکرد غدۀ هیپوفیز اثر دارند. همین مسئله تغییر در ترشح پرولاکتین را به دنبال دارد. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند که روز قبل از تست پرولاکتین از انجام هرگونه فعالیت بدنی سنگین یا حتی ورزش سبک خودداری کنید تا نتیجۀ آزمایش دقیق باشد.
توجه به مصرف داروها
برخی از داروها مانند داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد روان پریشی یا قرص‌های ضد بارداری می‌توانند به راحتی بر میزان ترشح پرولاکتین تأثیر بگذارند. پیشنهاد می‌کنیم که پزشک خود را در مورد داروهای مصرفی خود مطلع سازید. زیرا ممکن است لازم باشد قبل از آزمایش مصرف آنها را به طور موقت متوقف کنید.
عوامل خطرناک و راهنمای مراجعه به پزشک
خانم‌ها هنگامی آزمایش پرولاکتین را انجام می‌دهند که پزشک برای تشخیص علل بروز علائم مختلف بیماران خود به نتیجۀ تست پرولاکتین احتیاج داشته باشد. ابتلا به هایپرپرولاکتینمی (Hyperprolactinemia) و هیپوپرولاکتینمی (Hypoprolactinemia) در خانم‌ها با علائمی همراه هستند که آنها با مشاهدۀ این نشانه‌ها باید به پزشک مراجعه کنند. در ادامه به طور مختصر علائم این دو بیماری را در خانم‌ها شرح می‌دهیم.
علائم هایپرپرولاکتیمی
- قاعدگی‌های نامنظم: پرولاکتین بالا در تنظیم هورمون‌های جنسی دخالت داشته و منجر به چرخه‌های نامنظم قاعدگی یا تأخیر در تخمک گذاری و به دنبال آن تأخیر در خونریزی پریود می‌شود.
- ناباروری: گاهی ترشح زیاد از حد پرولاکتین به گونه‌ای است که تخمک گذاری سرکوب شده و احتمال بارداری کم می‌شود.
- گالاکتوره: هنگامی که خانمی با هایپرپرولاکتینمی مواجه است، اغلب از پستان‌ها به طور غیرطبیعی شیر ترشح می‌شود. در حالی که شاید خانم در زمان بارداری یا شیردهی نباشد.
- سطح پایین استروژن: هنگامی که ترشح پرولاکتین در بدن خانم بیش از حد باشد، این احتمال وجود دارد که با مشکلاتی مانند خشکی واژن، گرگرفتگی و پوکی استخوان مواجه شود.
علائم هیپوپرولاکتینمی
- ناتوانی در شیردهی پس از زایمان: از آنجا که پرولاکتین برای تولید شیر ضروری است، سطح پایین آن می‌تواند از شیردهی کافی جلوگیری کند.
- مشکلات متابولیکی در موارد معدود: سطح پایین پرولاکتین بسیار کمتر شایع است و اغلب علائم بالینی کمتری دارد، اگرچه هیپوپرولاکتینمی ممکن است با ضعف سیستم ایمنی یا مسائل متابولیکی مرتبط باشد.
به کدام پزشک باید مراجعه کنیم؟
برای اینکه مشکلات مرتبط با ترشح هورمون پرولاکتین را بررسی کرد و بعد از تشخیص، مراحل درمان را پشت سر نهاد، می‌توان به چند پزشک متخصص مراجعه کرد. متخصص غدد، متخصص مغز و اعصاب و متخصص زنان می‌توانند برای بررسی علائم، تشخیص بیماری و درمان آن به خانم‌های بیمار کمک کنند.
آزمایش پرولاکتین چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش پرولاکتین یک آزمایش خون ساده است که سطح پرولاکتین را اندازه گیری می‌کند. این روش بسیار شبیه به سایر آزمایش‌های استاندارد خون است. در اینجا توضیح می‌دهیم که چگونه تست پرولاکتین انجام می‌شود.
۱- آماده شدن برای تست
خانم‌ها ابتدا باید دستورالعمل‌های قبل از آزمایش را از پزشک خود دریافت کرده و آنها را به طور کامل مطالعه کنند. به عنوان مثال می‌توانیم به ناشتا بودن، اجتناب از مصرف داروهای خاص یا اجتناب از استرس یا رابطۀ جنسی در ۲۴ ساعت گذاشته اشاره کنیم. نکتۀ مهم این است در اغلب موارد، خانم‌ها باید این آزمایش را صبح انجام بدهند، زیرا سطح پرولاکتین معمولاً در ساعات اولیه صبح در بالاترین مقدار قرار دارد.
۲- انجام نمونه گیری
خانم روی یک صندلی می‌نشیند و یک کارشناس علوم آزمایشگاهی باندی الاستیکی را دور بازوی او می‌پیچاند تا رگ‌های او راحت‌تر مشاهده شده و در دسترس باشند. پس از آن، کارشناس پوست روی ورید را با یک پد آغشته به مواد ضد عفونی کننده تمیز می‌کند.
گام بعد دریافت نمونه خون است. به این معنا که یک سوزن داخل رگ وارد می‌شود تا مقدار کمی خون را بکشد. در این حالت، خون در یک سرنگ جمع آوری می‌شود. هنگامی که خون کافی جمع آوری شد، باند الاستیک برداشته شده و سوزن خارج می‌شود. نهایتاً یک باند استریل روی محل نمونه گیری قرار می‌دهد.
۳- بعد از تست
خانم‌ها می‌توانند بعد از آزمایش به فعالیت‌های عادی خود بازگردند. نمونه خون برای تجزیه و تحلیل به کارشناسان آزمایشگاه سپرده می‌شود تا سطح پرولاکتین را اندازه گیری کنند.
۴- دریافت جواب آزمایش
عموماً جواب تست پرولاکتین یک یا دو روز بعد آماده می‌شود. خانم‌ها می‌توانند در زمانی که آزمایشگاه اعلام می‌کنند به آزمایشگاه مراجعه کرده و جواب تست را دریافت کنند.
چه مقدار پرولاکتین خطرناک است؟
میزان پرولاکتین خون بانوان، با توجه به شرایطی که دارند، متفاوت است. برای مثال در خانم‌های باردار که نزدیک به زایمان هستند یا در دورۀ شیردهی قرار دارند، بالاست و امری طبیعی به حساب می‌آید. اما کاهش یا افزایش پرولاکتین خون در شرایط دیگر و به دلیل اختلالات هیپوفیز، ممکن است خطرناک باشد.
سطح طبیعی پرولاکتین در زنان:
- زنان غیر باردار: ۲ – ۲۹ نانوگرام در هر میلی لیتر (ng/mL)
- زنان باردار: ۱۰ تا ۲۰۹ (ng/mL)
سطح خطرناک پرولاکتین:
- سطح خفیف: ۳۰ – ۵۰ (ng/mL):
اگر سطح پرولاکتین یک مقدار بالاتر از حد مجاز باشد، اختلال به وجود آمده می‌تواند باعث ایجاد چرخه‌های قاعدگی نامنظم و تأخیر در خونریزی قاعدگی شود. گاهی نیز ممکن است با مشکلات ناباروری همراه باشد.
- میزان متوسط: ۵۰ – ۱۰۰ (ng/mL):
اگر میزان پرولاکتین به گونه‌ای باشد که میزان بیشتری نسبت به مرحلۀ قبل به بدن آسیب بزند، می‌تواند با تجربۀ گالاکتوره، بی نظمی‌های قاعدگی و یا ناباروری همراه شود. در این سطح، تحقیقات بیشتری برای بررسی علل اساسی مانند آدنوم هیپوفیز (تومورهای کوچک در غده هیپوفیز) مورد نیاز است.
- مقدار بالا: >100 (ng/mL)
سطح پرولاکتین بالای ۱۰۰ (ng/mL) اغلب نشان دهندۀ بیماری پرولاکتینوماست. علائم می‌توانند شامل مشکلات بینایی، سردرد، اختلالات قاعدگی، ناباروری و میل جنسی کم باشند.
- سطح بسیار بالا: >200 (ng/mL)
قرار گرفتن پرولاکتین در بالاترین سطح خود، اغلب با توده و میزان بالای پرولاکتینومای بزرگ (ماکرودنوما) همراه است. علائم آن بیشتر اعصاب را تحت الشعاع قرار می‌دهند و آسیب‌های جدی مانند از دست دادن بینایی یا اعمال فشار بر عصب بینایی وارد می‌کنند. عارضۀ دیگر ممکن است عدم تعادل هورمونی قابل توجه باشد که بر سایر هورمون‌های هیپوفیز تأثیر می‌گذارد.
عوامل تاثیرگذار بر نتیجه آزمایش پرولاکتین
عوامل متعددی می‌توانند نتایج آزمایش پرولاکتین را تحت تأثیر قرار دهند. به نحوی که میزان این هورمون موقتاً دچار افزایش یا کاهش می‌شود. بهتر است که این عوامل را برای جلوگیری از نتایج نادرست در نظر بگیریم:
استرس
استرس عاطفی، اضطراب یا ناراحتی می‌توانند به طور موقت سطح پرولاکتین را افزایش دهند.
فعالیت بدنی سنگین
فعالیت بدنی یا ورزش شدید، به ویژه در روز قبل از آزمایش، می‌تواند سطح پرولاکتین را زیاد کند.
رابطۀ جنسی
مقاربت جنسی یا حتی فقط تحریک سینه‌ها و حتی نوک آنها در ۲۴ ساعت قبل از آزمایش می‌توانند سطح پرولاکتین را افزایش دهند.
خواب
سطح پرولاکتین به طور طبیعی در طول خواب بالاتر است و در صبح زود به اوج خود می‌رسد. آزمایش اندکی پس از بیدار شدن ممکن است سطوح بالاتری را به همراه داشته باشد.
بارداری و شیردهی
در دوران بارداری و شیردهی، سطح پرولاکتین به طور طبیعی افزایش می‌یابد. زیرا این هورمون در تولید شیر نقش دارد.
داروها
برخی از داروها می‌توانند سطح پرولاکتین را افزایش دهند، از جمله:
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد توهم و روان پریشی مثل ریسپریدون، هالوپریدول
- قرص‌های ضد بارداری حاوی استروژن
- مواد مخدر
- داروهای فشار خون بالا مانند وراپامیل، متیل دوپا
- مسدود کننده‌های دوپامین
مشکلات تیروئید
کم کاری تیروئید به دلیل مکانیسم‌های بازدارندگی در غدۀ هیپوفیز می‌تواند باعث افزایش سطح پرولاکتین شود.
تومورهای هیپوفیز
تومورهای خوش خیم غدۀ هیپوفیز (پرولاکتینوم) می‌توانند باعث افزایش قابل توجهی در تولید پرولاکتین شوند.
بیماری کلیوی یا کبدی
بیماری‌های کلیوی و کبدی می‌توانند بر چگونگی متابولیزه شدن و پاکسازی پرولاکتین از بدن تأثیر بگذارند. بنابراین سطح این هورمون افزایش می‌یابد.
داروهای مرتبط با دوپامین
داروهایی که سطح دوپامین را افزایش می‌دهند یا گیرنده‌های دوپامین را تحریک می‌کنند، مانند لوودوپا که داروی مهمی در درمان بیماری پارکینسون است، می‌توانند تولید پرولاکتین را کاهش دهند. زیرا دوپامین به طور طبیعی پرولاکتین را مهار می‌کند و افزایش سطح آن با کاهش پرولاکتین همراه خواهد بود.
مسدود کننده‌های دوپامین
داروهایی مانند کابرگولین یا بروموکریپتین، که اغلب برای درمان سطح پرولاکتین بالا استفاده می‌شوند، می‌توانند تولید پرولاکتین را به طور قابل توجهی کاهش دهند.
آزمایش پرولاکتین در دختران مجرد
همانطور که پیش از این توضیح دادیم، پرولاکتین به خاطر انواع اختلالات هیپوفیز، ممکن است که در خانم‌هایی که باردار یا شیرده نیستند، افزایش یا کاهش یابد. این موضوع دربارۀ خانم‌های مجرد هم صادق است. این خانم‌ها باید برای آزمایش نکاتی مانند ناشتا بودن، صبح زود تست خون دادن و انجام ندادن فعالیت‌های سنگین را پیش از آزمایش رعایت کنند. جواب آزمایش را به پزشک متخصص زنان، مغز و اعصاب یا غدد نشان داده تا تشخیص دقیق را انجام دهند.
آزمایش پرولاکتین در بارداری
آزمایش پرولاکتین را می‌توان در زمان بارداری نیز انجام داد، اگرچه سطح پرولاکتین به طور طبیعی در دوران بارداری افزایش می‌یابد تا بدن را برای شیردهی آماده کند. عموماً پزشک متخصص زنان از این خانم‌ها نیز درخواست می‌کند که آزمایش پرولاکتین را انجام دهند تا عملکرد هیپوفیز، سطح پرولاکتین و اختلالات احتمالی هیپوفیز را نظارت کنند.
هزینه آزمایش پرولاکتین چقدر است؟
انجام آزمایش پرولاکتین در حال حاضر، به نرخ آزاد ۱۵۰ هزار تومان است و اگر خانمی بیمه داشته باشد، میزان هزینۀ آزمایش او کاهش می‌یابد. برای مثال در حال حاضر، هزینۀ آزمایش با بیمۀ تأمین اجتماعی، ۱۲۰ هزار تومان است.
مروری بر مهم‌ترین نکات در مورد آزمایش پرولاکتین
- پرولاکتین هورمونی است که توسط غدۀ هیپوفیز تولید می‌شود. این هورمون نقش مهمی در بسیاری از عملکردهای بدن، به ویژه در شیردهی پس از زایمان دارد.
- اهمیت تشخیص و نظارت بر پرولاکتینوما، بررسی علل گالاکتوره و تشخیص علت ناباروری زنان یا چرخه‌های قاعدگی نامنظم باعث شده که خانم‌ها تست پرولاکتین بدهند.
- شرایط قبل از آزمایش پرولاکتین شامل ناشتا بودن، انجام آزمایش در صبح، اجتناب از استرس، نداشتن رابطۀ جنسی، اجتناب از ورزش شدید و توجه به مصرف داروها می‌شوند.
- استرس، فعالیت بدنی، فعالیت جنسی، خواب، بارداری و شیردهی و داروها از عوامل تأثیرگذار بر نتیجۀ آزمایش پرولاکتین هستند.
- شما برای اینکه با پزشک متخصص مورد نظر در اسرع وقت و به راحتی مشورت کنید و سؤالات خود را با او در میان بگذارید، می‌توانید از قابلیت کلینیک هرلایف بهره مند شوید.
پرسش‌های پرتکرار
ناشتا بودن، انجام آزمایش در صبح، اجتناب از استرس، نداشتن رابطۀ جنسی، اجتناب از ورزش شدید و توجه به مصرف داروها، نکاتی هستند که باید پیش از آزمایش در نظر داشته باشید.
بارداری، شیردهی، خواب، فعالیت سنگین بدنی، رابطۀ جنسی، مصرف داروها و استرس عوامل تأثیرگذار بر نتیجه آزمایش پرولاکتین هستند.
بله. دختران مجرد هم ممکن است به درخواست پزشک متخصص و برای بررسی عملکرد هیپوفیز، سطح پرولاکتین و تشخیص دقیق بیماری‌ها، آزمایش پرولاکتین انجام دهند.
منابع:
