وقتی به درمان سرطان فکر می‌کنیم، چند تصویر در ذهن ما شکل می‌گیرد که بیشتر شامل ریزش مو، مصرف داروهای شیمی درمانی، حالت تهوع، خستگی و درد در طول درمان هستند. این‌ها تنها بخشی از عوارض شیمی درمانی هستند. اما آنچه که گاهی به آن توجه نمی‌شود، اختلال در پریود و تغییرات در چرخه قاعدگی خانم‌هاست که می‌تواند در قالب پریودهای نامنظم یا یائسگی زودرس خود را نشان دهد.
با توجه به آمار بالای ابتلا به سرطان سینه بین زنان در سراسر جهان و لزوم انجام شیمیدرمانی برای گروهی از مبتلایان، در این مقاله از وبلاگ هرلایف به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چه مدت بعد از شیمیدرمانی پریود می‌شویم؟
نحوه تأثیرگذاری شیمی درمانی بر چرخه قاعدگی
شیمی درمانی یک روش برای درمان سرطان است که به جای جراحی، در آن گروهی از داروها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شوند. بعد از دوران شیمی درمانی ممکن است خانم‌ها تغییراتی در میل جنسی، پریود و حتی باروری را تجربه کنند. البته روش‌های هورمون درمانی نیز می‌توانند برای درمان سرطان استفاده شوند، در چنین شرایطی تغییر در سطح هورمون‌ها رخ می‌دهد.
شیمی درمانی می‌تواند به دستگاه تناسلی خانم‌ها آسیب برساند، خصوصا اندام‌هایی که مسئول تنظیم هورمون هستند. بنابراین تغییرات هورمونی در طول شیمیدرمانی و پس از آن از جمله اثرات جانبی مصرف داروهای شیمیدرمانی خواهند بود.
تغییرات هورمونی بعد از شیمی درمانی
هورمون‌هایی مانند استروژن که هر ماه برای آزادسازی تخمک ضروری بوده و هورمون‌هایی که رحم را برای باروری احتمالی آماده می‌کنند، در تخمدان ساخته می‌شوند. با توجه به اینکه سلول‌های سرطانی با سرعت زیادی تکثیر می‌شوند. داروهای شیمی درمانی نیز سلول‌هایی با سرعت تکثیر بالا را هدف قرار می‌دهند. بنابراین وقتی تخمک‌ها با سرعت زیادی تقسیم شوند، امکان دارد داروهای شیمیدرمانی، آنها را سرطانی شناسایی کنند. همین امر منجر به از بین رفتن تخمک خواهد شد. بنابراین احتمال اینکه سطح هورمون استروژن در شیمی درمانی تغییر کند، افزایش می‌یابد.
با از بین رفتن تخمک‌ها، هورمون‌هایی که نقش اصلی را در باروری ایفا می‌کردند نیز از بین خواهند رفت. همین امر باعث اختلال در پریود در طول دوره شیمی درمانی و پس از آن خواهد شد. این اختلالات پریود می‌توانند خود را به صورت پریود نامنظم بعد از شیمی درمانی، تغییر در میزان خونریزی و یائسگی زودرس به دلیل شیمی درمانی نشان دهد. از طرفی، زمانی که بیمار همزمان با شیمیدرمانی، پرتو درمانی لگن یا شکم را نیز انجام می‌دهد، خطر ناباروری دائمی به وجود خواهد آمد.
پریود بعد از شیمیدرمانی چطور تغییر می‌کند؟
انواع مختلفی از داروها می‌توانند بر چرخه قاعدگی و روند طبیعی خونریزی پریود قبل از سرطان و درمان آن، تاثیر بگذارند. این تغییرات بین خانم‌ها کاملاً متفاوت است چون بدن هر فرد واکنش متفاوتی به این داروها نشان می‌دهد. در کنار تمامی تغییراتی که سرطان و شیمی درمانی در زندگی افراد ایجاد می‌کنند، تغییرات دوره قاعدگی می‌توانند از علائم شایع واکنش بدن به این روش درمانی در بانوان باشند. بنابراین همیشه برای خانم‌ها این سؤال مطرح است که چه مدت بعد از شیمیدرمانی پریود می‌شویم؟
در برخی موارد، افراد ممکن است چند ماه بعد از شیمیدرمانی پریود شوند و به چرخه عادی قاعدگی برگردند اما این امر در مورد همه خانم‌ها صادق نیست. گاهی حتی این خطر نیز وجود دارد که علاوه بر اختلالات پریود و طولانی شدن بازگشت به چرخه طبیعی، توانایی باردار شدن تحت تأثیر قرار گرفته یا حتی برخی از خانم‌ها علائم یائسگی زودرس را تجربه کنند.
در طول دوره شیمی درمانی، زنان مبتلا به سرطان ممکن است علاوه بر تغییرات در سیکل قاعدگی، علائم شدیدتری از سندرم پیش از قاعدگی (PMS) را تجربه کنند. از طرفی برخی از خانم‌ها ممکن است علائم پیش از یائسگی را داشته باشند. بنابراین فرد ممکن است طیف گسترده‌ای از علائمی مانند گرگرفتگی، نوسانات خلقی، خشکی دهان و واژن و سایر نشانه‌های یائسگی زودرس را داشته باشد.
تأثیر شیمی درمانی بر قاعدگی
شیمی درمانی یکی از موثرترین روش‌های درمان سرطان است اما عوارض زیادی به همراه دارد. داروهای شیمیایی از طریق خون در تمامی نقاط بدن پخش می‌شوند تا با سلول‌های سرطانی مبارزه کنند. بنابراین در طول شیمی درمانی، تمامی ارگان‌های بدن درگیر خواهند بود. بعضی از داروهای شیمیدرمانی روی عملکرد تخمدان تأثیر می‌گذارند که نتیجۀ آن نامنظم شدن پریود یا ایجاد تغییرات دیگری در چرخه قاعدگی خواهد بود.
برخی از خانم‌ها در طول دوره شیمی درمانی ممکن است پریودهای سنگین‌تری را تجربه کرده و خونریزی آنها افزایش پیدا کند. اما در مقابل، برخی دیگر دچار یائسگی زودرس و قطع پریود شوند. این تفاوت در علائم، به دلیل تفاوت واکنش بدن افراد با دریافت داروها و روش‌های درمان سرطان است.
از جمله شایع‌ترین تاثیر شیمیدرمانی بر قاعدگی، آمنوره است. آمنوره به مفهوم پریود نشدن یا فقدان پریود بوده و به ۲ دسته زیر تقسیم می‌شود:
آمنوره اولیه
شرایط آمنوره اولیه به عنوان «اصلاً پریود نشدن تا سن ۱۵ سالگی یا ۲ سال پس از بلوغ» تعریف می‌شود. این شرایط با شروع رشد سینه در دخترها مشخص خواهد شد.
آمنوره ثانویه
وضعیت دیگر آمنوره ثانویه نام دارد و به مفهوم پریود نشدن به مدت ۳ ماه یا داشتن پریودهای نامنظم به مدت ۶ ماه است. این شرایط به دلایل مختلفی رخ می‌دهد که می‌تواند شامل موارد زیر باشد.
- استرس و اضطراب
- کاهش وزن بدن
- مصرف برخی از داروها
- ورزش‌های سنگین و بیش از حد
- اختلال خوردن
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- ابتلا به عفونت
آمنوره ناشی از شیمی درمانی یا پریود بعد از این این روند درمان در دسته آمنوره ثانویه قرار می‌گیرد. آمنوره ناشی از شیمیدرمانی در نجات یافتگان از سرطان شایع است. اگرچه اکثر زنان در عرض ۲ سال پس از پایان شیمی درمانی دوره‌های قاعدگی را از سر می‌گیرند. با این حال، پس از شروع مجدد پریودها، احتمال چرخه‌های نامنظم در زنان مسن بیشتر وجود دارند. سن افراد در هنگام تشخیص سرطان و سابقه بارداری قبلی بر میزان خطر آمنوره تأثیر می‌گذارد.
تغییر خونریزی پریود بعد از شیمی درمانی
تمامی سرطان‌ها منجر به افزایش خونریزی دوران قاعدگی و تشدید علائم پریود نمی‌شوند. یکی از سرطان‌های شایع که باعث افزایش خونریزی در روزهای پریود و حتی خونریزی در طول چرخه قاعدگی می‌شود، سرطان آندومتر است. سرطان دهانه رحم و سرطان واژن حتی می‌توانند باعث خونریزی حین یا بعد از رابطه جنسی نیز شوند.
اگر تحت شیمی درمانی قرار گرفتید حتما حین و بعد از انجام شیمی درمانی
زیرنظر متخصص زنان خود باشید تا تغییرات هورمونی و پریودهای شما تحت کنترل باشد.
یائسگی ناشی از شیمی درمانی
در یائسگی، عادت ماهانه متوقف شده و از طرفی تخمدان‌ها دیگر تخمک تولید نمی‌کنند. برای بسیاری از خانم‌ها، یائسگی در دهه ۴۰ یا اوایل دهه ۵۰ سالگی به عنوان بخشی از روند طبیعی افزایش سن یا پیری اتفاق می‌افتد. اما همانطور که اشاره شد، آمنوره نیز می‌تواند یکی از عوارض جانبی شیمی درمانی باشد. شایع‌ترین سرطان بین افراد زیر ۵۰ سال، سرطان سینه است.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۵ روی ۲۸۰ فرد مبتلا به سرطان سینه انجام شد که قبل از ۴۵ سالگی سرطان آنها تشخیص داده شده بود. از ۲۸۰ نفر مورد جامعه پژوهش، ۲۵۵ نفر یائسگی ناشی از شیمیدرمانی را تجربه کردند. در ادامه مطالعه، ۱۷۰ نفر در مقطعی بازگشت قاعدگی را داشتند. دوره بازگشت قاعدگی این افراد ۸ ماه طول کشید، در حالی که یائسگی حدود ۸۴ نفر دائم شد.
یائسگی ناشی از شیمیدرمانی به عنوان یائسگی پزشکی نیز شناخته می‌شود. در چنین مرحله‌ای، پریودها ممکن است به طور موقت در طول شیمی درمانی یا بعد از آن متوقف شده یا حتی برای همیشه قطع شوند. هر چقدر سن بیمار بیشتر باشد، خطر دائمی شدن این یائسگی بیشتر خواهد بود.
عوامل مؤثر بر یائسگی بعد از شیمی درمانی
لازم است بدانید که حتی اگر دوره‌های قاعدگی فرد در طول شیمی درمانی ادامه پیدا کند، بیمار ممکن است برخی از علائم یائسگی مشابه علائم پیش از یائسگی را تجربه کند. این علائم معمولاً ۸ تا ۱۰ سال قبل از یائسگی طبیعی شروع می‌شوند. اگر فردی به سن یائسگی طبیعی نزدیک‌تر بوده و قبلاً برخی از علائم آن را تجربه کرده باشد، احتمال اینکه در طول شیمی درمانی و بعد از آن یائسه شود افزایش می‌یابد.
بنابراین در پاسخ به این سؤال که چه مدت بعد از شیمیدرمانی پریود می‌شویم باید گفت که بسته به شرایط فیزیکی و سنی ممکن است برخی از افراد بعد از شیمیدرمانی پریود نشوند و یائسگی آنها شروع شود.
رابطه سن و یائسگی بعد از شیمیدرمانی
هر چقدر سن فرد مبتلا به سرطان پایین‌تر باشد، احتمال یائسگی موقت بیشتر خواهد شد و روش‌های درمانی که برای بیماری سرطان انجام شده‌اند، بیشتر روی دوره‌های قاعدگی تأثیر می‌گذارند. اما با افزایش سن بیمار، احتمال دائمی شدن یائسگی موقت نیز افزایش می‌یابد.
مطالعات نشان داده که تنها ۴۰ درصد از زنان زیر ۴۰ سال که برای درمان سرطان سینه، سرطان تخمدان و رحم و سایر سرطان‌ها، شیمیدرمانی شده‌اند، یائسگی دائم را تجربه کرده‌اند. این در حالی است که ۷۰ تا ۹۰ درصد از زنان بالای ۴۰ سال پس از شیمی درمانی، یائسگی دائم را تجربه می‌کنند. در چنین شرایطی اینکه چه مدت بعد از شیمیدرمانی پریود می‌شویم، مطرح نیست. چون خانم وارد مرحله یائسگی شده است.
چه مدت بعد از شیمی درمانی پریود می‌شویم؟
وقتی خانمی به سرطان سینه (در دوران شیردهی یا خارج از آن)، سرطان استخوان، سرطان خون، سرطان رحم، ریه و سایر سرطان‌ها مبتلا می‌شود، در طول دوران شیمی درمانی ممکن است تغییراتی در پریود خود را مشاهده کند. وقتی قاعدگی به دلیل شیمیدرمانی متوقف شود به آن آمنوره ثانویه گفته می‌گویند. در چنین شرایطی ممکن است افراد بعد از چند ماه از اتمام دوره درمان، پریود شود یا یائسگی زودرس را تجربه کند. بنابراین نمی‌توان دقیقاً مشخص کرد که چه مدت بعد از شیمی درمانی پریود می‌شویم. چون بدن هر فردی با دیگری متفاوت است.
عامل اصلی بیدار شدن تخمدان‌ها و از سرگیری پریود، سن است. اگر خانم مبتلا به سرطان، سن بالاتری داشته باشد، احتمال اینکه تخمدان‌های او بعد از شیمیدرمانی فعال شوند، کمتر خواهد بود. زنان زیر ۴۰ سال بیشتر از زنان بالای ۴۰ سال بازگشت قاعدگی بعد از شیمیدرمانی را تجربه خواهند کرد. از طرفی احتمال بازگشت قاعدگی زنان بین ۴۰ تا ۴۵ سال بیشتر از زنان بالای ۴۵ سال است. بنابراین سن عامل تعیین کننده‌ای در این موضوع است که چه مدت بعد از شیمی درمانی پریود می‌شویم.
یائسگی بعد از شیمی درمانی
زمانی که قاعدگی به مدت یک سال متوقف شود، یائسگی در نظر گرفته خواهد شد. اگر فردی پس از شیمی درمانی پریود نشود، باید با تجویز پزشک متخصص زنان برخی آزمایش‌های خونی و دیگر آزمایش‌ها را انجام دهد. این آزمایش‌ها نشان می‌دهند که آیا هنوز تخمدان‌ها فعال هستند یا خیر.
مطالعه‌ای که در نوامبر سال ۲۰۲۳ در مجلۀ جاما نتورک (Jama Network) منتشر شد، نشان می‌دهد که در میان بیش از ۷۰۰ زن قبل از سن یائسگی که برای درمان سرطان، شیمی درمانی انجام دادند، حدود نیمی از آنها دوره قاعدگی خود را از سر گرفته‌اند. در این مطالعه، توزیع زنانی که بازگشت قاعدگی پس از شیمی درمانی داشتند به شرح زیر بود.
|
سن زنان | کسانی که مجدد پریود شدند (%) |
|
بین ۱۸ تا ۳۴ سال |
۸۸.۶ |
|
بین ۳۵ تا ۳۹ سال |
۷۵.۲ |
|
بین ۴۰ تا ۴۴ سال |
۳۶.۴ |
| بالاتر از ۴۵ سال |
۱۷ |
همان طور که می‌بینید، با افزایش سن، احتمال بازگشت پریود یا پریود شدن بعد از شیمی درمانی کاهش پیدا کرده است. البته علاوه بر سن، روش شیمیدرمانی نیز روی احتمال بازگشت پریود تأثیر دارد. برخی از روش‌های شیمیدرمانی نرخ بالاتری از یائسگی ناشی از شیمیدرمانی را به دنبال دارند. در این میان نباید سابقه خانوادگی یائسگی زودرس را نادیده گرفت.
نحوه مدیریت تغییرات هورمونی ناشی از شیمی درمانی
خانمی که به تازگی دوره شیمیدرمانی را پشت سر گذاشته، به احتمال زیاد یائسگی یا آمنوره را تجربه خواهد کرد. در چنین روزهایی، او تغییرات عاطفی و فیزیکی زیادی خواهد داشت. سرطان آن چیزی نیست که انتظارش را داشته و حالا باعث احساس ناراحتی، وحشت، تنهایی و عصبانیت او شده است.
برخی از تغییراتی که در سبک زندگی ایجاد می‌شوند، می‌توانند به مقابله با تغییرات روحی و جسمی ناشی از شیمی درمانی و سرطان بروند. خانم باید
- رژیم غذایی سالم داشته باشد و غذاهایی تازه و سرشار از ویتامین‌ها بخورد.
- از مصرف الکل و گوشت‌های فراوری شده خودداری کند.
- یوگا و مدیتیشن انجام دهد.
- به طور منظم ورزش‌های سبک تا متوسط انجام دهد.
- مراقبت‌های حین و بعد از شیمیدرمانی را جدی بگیرد و به توصیه پزشک متخصص عمل کند.
- خواب کافی داشته باشد.
- در مورد تغییرات قاعدگی بعد از شیمی درمانی با آقای دکتر یا سرکار خانم دکتر متخصص زنان مشورت کرده و اطلاعات لازم را کسب کند.
پریود شدن بعد از شیمی درمانی
برخی از زنان ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها بعد از پایان شیمی درمانی، دوباره پریود شوند، اما برخی دیگر یائسگی زودرس را تجربه کنند. با این حال، حتی ممکن است یائسگی برای خانم‌هایی که دوره‌ای قاعدگی آنها برگشته نیز زودتر اتفاق بیفتد. تمامی این تغییرات ناشی از مصرف داروهای شیمیدرمانی هستند که می‌تواند تأثیرات متفاوتی روی بدن افراد داشته باشد. بنابراین اینکه چه مدت بعد از شیمیدرمانی پریود می‌شویم، پاسخ کاملاً دقیقی ندارد. چون بازگشت پریود بعد از شیمی درمانی به عوامل مختلفی مانند سن، شرایط فیزیکی و حتی سابقه خانوادگی فرد وابسته است.
مروری بر مهم‌ترین نکات درباره تأثیر شیمی درمانی بر پریود
- داروهای شیمی درمانی سلول‌های با سرعت تکثیر بالا را هدف قرار می‌دهند. بنابراین وقتی تخمک‌ها با سرعت زیادی تقسیم شوند، امکان دارد داروهای شیمی درمانی، آنها را سرطانی شناسایی کنند. همین امر منجر به از بین رفتن تخمک خواهد شد.
- خانمی که به تازگی دوره شیمی درمانی را پشت سر گذاشته، به احتمال زیاد یائسگی یا آمنوره را تجربه خواهد کرد. بنابراین با گرگرفتگی، نوسانات خلقی، خشکی واژن و مواردی از این دست مواجه می‌شوند.
- سن افراد در تجربۀ مجدد پریود آنها بعد از شیمیدرمانی مهم است.
- شما می‌توانید برای کسب اطلاعات کامل‌تر درباره پریود، برنامه هرلایف را دانلود کرده و مطالب آن را مطالعه کنید. علاوه بر این، امکان استفاده از خدمات این مجموعه در جهت بهبود سلامتی قاعدگی برای شما وجود دارد.