اختلالات قاعدگی مجموعه تغییرات مربوط به دوران قاعدگی هستند که باعث بروز عوارض ناخوشایندی می‌شوند. از جملۀ این اختلالات می‌توانیم به دیسمنوره (درد شدید قاعدگی)، آمنوره (قطع قاعدگی)، منوراژی (خونریزی شدید قاعدگی)، الیگومنوره (قاعدگی نامنظم) و سندرم پیش از قاعدگی (PMS) اشاره کنیم.
دلایل بروز این اختلالات بسیار متنوع هستند که برخی از آن‌ها شامل عوامل هورمونی، مشکلاتی جسمی و حتی روانی هستند. روش درمان هر یک از این اختلالات بسته به نوع، علت و شدت بروز آن‌ها متفاوت است. در ادامه به بررسی دقیق هر یک از این اختلالات می‌پردازیم.
منظور از اختلال قاعدگی چیست؟
اختلالات قاعدگی شامل علائم فیزیکی یا احساسی مخربی هستند که قبل از چرخۀ قاعدگی یا در طول آن رخ می‌دهند. اگرچه بسیاری از زنان ممکن است دورههای قاعدگی خود را بدون مشکل سپری کنند، با این حال برخی دیگر ممکن است به یک یا چند اختلال قاعدگی مبتلا باشند تا جایی که گاهی اوقات زندگی آن‌ها را مختل می‌کنند و یا حتی توانایی زنان مبتلا برای باردار شدن را تحت تأثیر منفی قرار دهند.
علت بروز مشکل و اختلال در قاعدگی
بسیاری از عوامل می‌توانند باعث بروز اختلالات قاعدگی شوند که شاید تغییرات هورمونی یا ابتلا به یک بیماری زمینه‌ای مثل سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا مشکلات تیروئید مهم‌ترین دلایل آن باشند. اما مصرف برخی از داروها، سن، استرس و حتی سبک زندگی مثل رژیم غذایی و انجام برخی از ورزش‌‌ها نیز ممکن است در بروز این مشکلات دخیل باشند. در واقع بسته به نوع اختلال، علت آن نیز متفاوت است.
مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان
انواع اختلالات قاعدگی
انواعی از اختلالات قاعدگی وجود دارند که می‌توانند باعث تغییر در زمان و مقدار خونریزی قاعدگی، دورههای سنگین یا دردناک یا علائم پیش از قاعدگی شوند. در ادامه به تفکیک به معرفی هر یک از این اختلالات می‌پردازیم.
دیسمنوره (Dysmenorrhea)
دیسمنوره به عنوان یکی از اختلالات قاعدگی به وضعیتی گفته می‌شود که شخص در طول قاعدگی، گرفتگی شدید و مکرر را تجربه می‌کند. در این حالت در ناحیۀ پایینی شکم دردی احساس می‌شود که بسته به شرایط فرد ممکن است به نواحی پایین کمر و حتی ران‌ها نیز سرایت کند. این بیماری به دو صورت اولیه و ثانویه تعریف می‌شود:
دیسمنورۀ اولیه
این نوع درد و گرفتگی ناشی از قاعدگی به دلیل انقباضات رحمی رخ می‌دهد و اغلب در زمانی که خونریزی بیشتر است، به شکل شدیدتری در فرد بروز پیدا می‌کند.
دیسمنورۀ ثانویه
این نوع درد و گرفتگی ناشی از قاعدگی همراه با دیگر شرایط پزشکی مثل ابتلا به فیبروم رحم یا اندومتریوز رخ می‌دهد.
منوراژی (Menorrhagia)
منوراژی به عنوان یک اصطلاح پزشکی پرکاربرد به خونریزی‌های شدید در قاعدگی اطلاق می‌شود. این روند به دلایل متعددی رخ می‌دهد. اما سؤال اینجاست که چه زمانی می‌توان گفت که خانمی دچار منوراژی شده است؟ در طول یک چرخۀ طبیعی یک زن حدود ۳۰ تا ۶۰ میلی لیتر خون از دست می‌دهد که شاید مجبور شود هر روز بین ۳ تا ۵ بار نوار بهداشتی خود را تعویض کند.
در شرایطی که قاعدگی طولانی‌تر و سنگین‌تر از این حالت باشد و یا بیش از ۷ روز طول بکشد (فواصل این خونریزی منظم است) و شخص مجبور به تعویض محصولات به تعداد بیشتری در شب و روز است، منوراژی رخ داده است.
تشکیل لختۀ خون در این حالت نیز شیوع بالایی دارد. ضمن اینکه گاهی منوراژی با دیسمنوره همراه است؛ به طوری که با عبور لخته‌های بزرگ از بدن، گرفتگی دردناکی را به دنبال دارد. مهم است بدانید که منوراژی تنها یک نوع از خونریزی غیرطبیعی رحم است. از دیگر انواع آن می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
متروراژی (Metrorrhagia)
این نوع خونریزی که با نام خونریزی رخنه‌ای نیز شناخته می‌شود، بر خلاف منوراژی با فواصل نامنظم و البته مقادیر متغیر رخ می‌دهد. نکتۀ مهم در مورد این نوع خونریزی این است که بین پریودها رخ می‌دهد و ربطی به اختلالات قاعدگی ندارد.
منومتروراژی (Menometrorrhagia)
این نوع خونریزی با مقدار شدید و زمان طولانی در فواصل نامنظم رخ می‌دهد. منومتروراژی به ترکیب دو اختلال منوراژی و متروراژی گفته می‌شود. یعنی خونریزی ممکن است در هر زمانی، هم در حین قاعدگی و هم بین دوره‌ها رخ دهد.
نکته: از دیگر انواع خونریزی غیر طبیعی رحم که البته با اختلالات قاعدگی مرتبط نیستند، می‌توانیم خونریزی به علت ناکارآمدی رحمی (DUB)، خونریزی بعد از رابطۀ جنسی و خونریزی بعد از یائسگی را نام ببریم.
آمنوره (Amenorrhea)
آمنوره به عنوان یک اصطلاح پزشکی در زمانی که قاعدگی رخ نمی‌دهد استفاده می‌شود. این اختلال قاعدگی ممکن است از همان بدو ورود دختران به سن بلوغ یا بعد از خونریزی‌های منظم قاعدگی رخ دهد که شامل دو دستۀ زیر است:
آمنورۀ اولیه
این نوع آمنوره زمانی است که دختری تا سن ۱۶ سالگی قاعده نشود. البته اگر دختری تا سن ۱۳ سالگی بدون علائم رشد جنسی باشند، باید حتماً تحت نظر پزشکی قرار گیرند. اما برای آمنوره می‌توان کمی بعد از این زمان به پزشک مراجعه کرد.
آمنورۀ ثانویه
در آمنورۀ ثانویه فرد قبلاً قاعده شده است و حتی قاعدگی‌های او ممکن است برای سال‌های متمادی منظم بوده باشند. اما زمانی که حداقل ۳ ماه پیاپی با توقف خونریزی ماهانه همراه باشد، از این اصطلاح برای توصیف وضعیت پزشکی او استفاده می‌شود.
الیگومنوره (Oligomenorrhea) و هیپومنوره (Hypomenorrhea)
الیگومنوره به وضعیتی اطلاق می‌شود که قاعدگی در آن به شکل نادر و با فاصلۀ بیش از ۳۵ روز رخ می‌دهد. حالتی که در اوایل سن بلوغ شایع‌تر است و معمولاً نشانه‌ای برای بروز مشکل نیست. در هیپومنوره نیز قاعدگی به صورت سبک رخ می‌دهد. این حالت نیز در سال‌های اولیۀ شروع خونریزی قاعدگی و قبل از یائسگی شیوع دارد. با این حال این دو وضعیت ممکن است در هر زمان دیگری نیز رخ دهند که در این صورت نیاز به بررسی پزشکی دارند.
سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
سندرم پیش از قاعدگی به مجموعه علائم فیزیکی، رفتاری و عاطفی ناخوشایندی گفته می‌شود که در هفتۀ آخر فاز لوتئال یعنی حدود یک هفته قبل از قاعدگی افراد را درگیر می‌کنند. این علائم که شدت و تعداد آن‌ها در افراد مختلف متفاوت است، ممکن است با شروع قاعدگی و یا در عرض ۴ روز پس از وقوع آن، ناپدید شوند. زنان ممکن است در هر زمانی از چرخۀ قاعدگی خود در طول ماه‌های مختلف علائم این سندرم را تجربه کنند، با این حال شدت بروز آن‌ها از دهۀ ۲۰ تا اوایل دهۀ ۴۰ زندگی شیوع بیشتری دارد.
علائم اختلالات قاعدگی به تفکیک
علائم اختلالات قاعدگی به تفکیک نوع اختلال می‌توانند متفاوت و شامل خونریزی غیرطبیعی، درد و گرفتگی، افسردگی، سردرد، پریشانی عاطفی و نفخ باشند. از این علائم به تفکیک هر اختلال می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- دیسمنوره: درد شدید شکمی، گرفتگی‌های شدید، تهوع و استفراغ، اسهال و یبوست، خستگی و ضعف
- منوراژی: خونریزی شدید، مدت زمان طولانی خونریزی، دفع لخته‌های خونی، علائم کم خونی مثل رنگ پریدگی، خستگی و ضعف
- آمنوره: فقدان خونریزی قاعدگی، تغییرات در ویژگی‌های جنسی ثانویه مثل کوچک ماندن سینهها و اختلالات هورمونی
- اولیگومنوره: نامنظمی در دورههای قاعدگی، کوتاه شدن دورۀ قاعدگی، آکنه، سردرد، گرفتگی، درد شکم
- هیپومنوره: کاهش میزان خونریزی، کوتاه شدن مدت زمان قاعدگی و لکه بینی
- پی ام اس: علائم جسمی مثل تغییرات در سینهها، گرفتگی عضلات، سردرد، تغییرات در اشتها، مشکلات گوارشی، آکنه، خستگی و بی حالی به همراه علائم روانی مثل تغییرات خلقی، مشکلات در خواب و تمرکز، تغییرات در میل جنسی، احساس تنهایی و گوشه گیری
علت هر کدام از اختلالات قاعدگی
برخی از موارد مثل سن، اضافه وزن یا کم وزنی، سابقۀ بارداری، سیگار کشیدن، تمرینات ورزشی فشرده و استرس می‌توانند به عنوان عوامل خطر اختلالات قاعدگی باشند. اما علت بروز هر یک از این اختلالات به تفکیک شامل موارد زیر می‌شوند:
علل دیسمنوره
دیسمنورۀ اولیه بیشتر توسط مواد هورمون مانند رحم به نام پروستاگلاندین‌ها رخ می‌دهد که انقباض رحم را در پی دارند. با این حال، دیسمنورۀ ثانویه دلایل زیادی دارد که از جملۀ آن‌ها می‌توانیم به آندومتریوز، فیبروم‌های رحمی، کیست تخمدان، بیماری التهابی لگن و ابزار پیشگیری از بارداری داخل رحمی (IUD) اشاره کنیم.
علل منوراژی
از دلایل خونریزی شدید قاعدگی می‌توانیم به عدم تعادل هورمونی، مشکلات تخمک گذاری، فیبروم‌های رحمی، پولیپ رحم، آندومتریوز و آدنومیوز، داروهای ضد بارداری، اختلالات خونریزی کاهندۀ لخته شدن خون، سرطان، عفونت در رحم یا دهانۀ آن، بارداری یا سقط جنین و سایر شرایط پزشکی مثل دیابت، سیروز و اختلالات تیروئید اشاره کنیم.
علل آمنوره
بروز مشکل در سیستم غدد درون ریز ناشی از اختلالات خوردن، وزن کم، ورزش بیش از حد، برخی داروها یا ناهنجاری‌های ژنتیکی از جمله علل بروز آمنورۀ اولیه هستند. در نوع ثانویه، عواملی که بر سطح استروژن تأثیر دارند شامل استرس، کاهش وزن، ابتلا به یک بیماری و مشکلات مربوط به غدۀ هیپوفیز یا تیروئید هستند
علل الیگومنوره
شرایطی که باعث عدم تعادل هورمونی می‌شوند، مسئول بروز این اختلال هستند. از جملۀ این موارد می‌توانیم به سندرم تخمدان پلی کیستیک، سندروم کوشینگ، سندرم تخمدان اولیه، پرکاری تیروئید، عفونت‌های مقاربتی، سندرم آشرمن، دیابت و اختلالات خوردن اشاره کنیم.
علل هیپومنوره
از علل بروز این اختلال نیز می‌توانیم به استرس شدید، نوسانات وزن ناشی از اختلالات خوردن، استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری هورمونی، سندرم تخمدان پلی کیستیک، چربی ناکافی بدن و بیماری تیروئید اشاره کنیم.
علل سندروم پیش از قاعدگی
به نظر می‌رسد تغییرات هورمونی عامل اصلی بروز علائم سندروم پیش از قاعدگی هستند و گفته می‌شود چون برخی از زنان به این تغییرات حساسیت بیشتری دارند، به همین دلیل علائم بیشتر با شدت بالاتری از خود بروز می‌دهند.
تشخیص اختلالات قاعدگی
تشخیص اختلالات قاعدگی به نوع اختلال بستگی دارد و اغلب به شکل معاینۀ فیزیکی، بررسی سابقۀ پزشکی بیماری، سونوگرافی و آزمایش خون انجام می‌شود. در ادامه به تفکیک راه تشخیص هر اختلال را نیز بررسی می‌کنیم:
تشخیص دیسمنوره
بررسی تاریخچۀ درد قاعدگی، شدت و مدت زمان آن، ارزیابی علائم فیزیکی و بررسی نواحی درد، سونوگرافی برای شناسایی مشکلات ساختاری مانند اندومتریوز و بررسی سطح هورمون‌ها و وجود التهاب به کمک آزمایش خون انجام می‌شوند.
تشخیص منوراژی
در تشخیص اختلال منوراژی، بررسی موارد زیر در دستور کار قرار دارد.
- الگوی خونریزی
- مدت زمان و شدت آن
- بررسی سطح هموگلوبین و هماتوکریت (برای ارزیابی کم‌خونی به کمک آزمایشات خون)
- بررسی رحم و تخمدان‌ها (برای شناسایی توده‌ها یا کیست‌ها به کمک سونوگرافی)
تشخیص آمنوره
بررسی سطح هورمون‌ها (استروژن، پروژسترون، هورمون تحریک کنندۀ فولیکول) از طریق آزمایش خون، استفاده از سونوگرافی یا ام آر آی در کنار تاریخچۀ پزشکی در تشخیص این اختلال کاربرد دارند.
تشخیص الیگومنوره، هیپومنوره و سندرم پیش از قاعدگی
کمک گرفتن از تاریخچۀ پزشکی، معاینات فیزیکی، آزمایشات خون و ثبت چرخۀ قاعدگی در تشخیص این سه اختلال کاربردی هستند.
درمان اختلالات قاعدگی
درمان اختلالات قاعدگی بسته به علت زمینه‌ای و تمایل فرد به بارداری و دیگر عوامل متفاوت است. از سری گزینه‌های درمانی موجود می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
- درمان‌های دارویی هورمونی و غیرهورمونی
- جراحی
- تغییرات سبک زندگی
علائم خطر و راهنمای مراجعه به پزشک
علائم هشدار دهندۀ اختلالات قاعدگی شامل موارد زیر هستند:
- خونریزی شدید و طولانی مدت قاعدگی
- درد شدید لگن
- خونریزی بین دورههای قاعدگی
- عدم شروع قاعدگی در سنین معمول
- قطع ناگهانی و ادامه دار قاعدگی
- ترشحات غیر عادی واژن
- تب و لرز همراه با درد لگن
- درد شدید هنگام رابطۀ جنسی
اگر هر یک از علائم فوق را تجربه یا تغییرات قابل توجهی در الگوی قاعدگی خود مشاهده کردید، به خصوص اگر این علائم با فعالیت‌های روزمرۀ شما تداخل داشته باشند، حتماً به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، به حفظ سلامتی و بهبود کیفیت زندگی شما کمک خواهد کرد.
راهنمای جامع برای درک اختلالات قاعدگی
- اختلالات قاعدگی به مجموعه‌ای از مشکلات مرتبط با چرخۀ قاعدگی گفته می‌شوند که می‌توانند بر سلامت و کیفیت زندگی زنان تأثیر بگذارند.
- اگرچه هر یک از اختلالات علت خاص خود را دارند، اما بیماری‌های زمینه‌ای، اختلالات هورمونی، سبک زندگی نامناسب و مشکلات مربوط به رحم و واژن به صورت مشترک در بروز آن‌ها نقش دارند.
- شما می‌توانید از طریق وب سایت یا اپلیکیشن هرلایف، علاوه بر افزایش آگاهی خود در مورد هر یک از اختلالات زنانه، در این زمینه با سایر کاربران یا پزشکان متخصص صحبت کنید.
پرسش‌های پرتکرار
دیسمنوره (گرفتگی قاعدگی)، منوراژی (خونریزی شدید قاعدگی)، سندرم پیش از قاعدگی (علائم ناخوشایند روانی و فیزیکی قبل از قاعدگی)، الیگومنوره (نامنظمی قاعدگی) و هیپومنوره (کاهش میزان خونریزی قاعدگی) از جملۀ این اختلالات هستند.
اختلالات هورمونی، مشکلات سلامتی مثل فیبروم‌های رحمی، پولیپ‌های رحمی و آندومتریوز، اختلالات تغذیه‌ای، ورزش بیش از حد، مصرف برخی از داروها، استرس و بارداری عوامل بروز اختلال در سیستم تناسلی و برنامۀ قاعدگی هستند.
منابع:
