خودآزمایی پستان، راهی برای پیشگیری به موقع از سرطان پستان

سرطان پستان، بیماری آشنا بین خانم‌هاست که با چکاپ‌های به موقع در اکثر موارد قابل درمان است. این چکاپ‌ها می‌توانند شامل مراجعه سالانه به پزشک متخصص و ماموگرافی و خودآزمایی پستان در خانه به صورت ماهانه باشند. از بین این روش‌ها، خودآزمایی پستان روشی است که شما می‌توانید در منزل به سهولت انجام دهید. این روش از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا به تسریع فرآیند تشخیص و درمان سرطان سینه کمک زیادی می‌کند. البته باید بگوییم این بیماری فقط مختص خانم‌ها نیست و به صورت نادر، مردان نیز دچار این نوع سرطان می‌شوند. در این مقاله به موضوع مهم سرطان پستان و فاکتورهای ریسک آن پرداخته‌ایم و راه‌های‌ خودآزمایی پستان و زمان مناسب انجام آن را معرفی می‌کنیم.

سرطان پستان چیست؟

سرطان پستان نوعی بیماری محسوب می‌شود که در آن سلول‌های پستان بدون کنترل رشد می‌کنند. سرطان پستان ممکن است در قسمت‌های مختلف شروع به رشد کند، پس ابتدا لازم است قسمت‌های مختلف پستان را بشناسیم.

مهم‌ترین قسمت‌های پستان شامل لوبول‌ها، مجراها، بافت همبند و عروق لنفاوی است.

• مجراها، لوله‌هایی هستند که شیر را به نوک پستان می‌برند.
• بافت همبند، بافتی است که همه چیز را احاطه کرده است و کنار هم نگه می‌دارد.
• در هر پستان ۱۵ الی ۲۰ قسمت به نام لوب وجود دارد که آن‌ها حاوی بخش کوچکتری به نام “لوبول” هستند. لوبول‌ها شامل غده‌های ریزی هستند که می‌توانند شیر تولید کنند.
• در پستان، عروق لنفاوی هم وجود دارند که به اندام‌های گرد و کوچکی به نام غدد لنفاوی منتهی می‌شوند، دسته‌های غدد لنفاوی نزدیک پستان، در زیربغل، بالای استخوان ترقوه و در قفسه سینه پشت پستان قرار دارند. غدد لنفاوی باکتری‌ها، سلول‌های سرطانی و هر ماده مضر دیگری را به خود جذب می‌کنند.

سرطان‌ پستان بیشتر از مجاری یا لوبول‌ها شروع می‌شود و می‌تواند از طریق رگ‌های خونی و رگ‌های لنفاوی در خارج از پستان پخش شود. زمانی که سرطان پستان در بقیه قسمت‌های بدن پخش شود و سلول‌های سرطانی، دیگر اندام‌ها را هم درگیر کند به آن متاستاز (Metastasis) گفته می شود.

فاکتورهای ریسک (عوامل خطر) سرطان پستان

فاکتورهای ریسک (Risk Factors) عواملی هستند که احتمال ابتلا به سرطان پستان را بالاتر می‌برند. اما داشتن این عوامل به معنی ابتلا قطعی فرد به این بیماری در آینده نیست. اما افرادی که این فاکتورها را دارند باید با حساسیت بیشتری آزمایش‌های غربالگری را دنبال کنند وبرای تشخیص زود هنگام، اقدامات لازم را انجام بدهند. توصیه می‌شود این افراد با توجه به تشخیص پزشک سالانه برای ماموگرافی مراجعه کنند.

مهم‌ترین فاکتورهای ریسک سرطان پستان

• عوامل ژنتیکی
• داشتن سابقه ابتلا به سرطان پستان در یکی از اعضای درجه یک خانواده
• ابتلا فرد به سرطان پستان در گذشته
• سابقه دریافت اشعه رادیواکتیو در ناحیه سینه
• وضعیت تراکم بافت پستان
• مصرف داروهای هورمونی
• وضعیت بارداری، نداشتن فرزند و نازائی
• نداشتن سابقه شیردهی
• شروع پریود در سن پایین، پریود نامنظم و یا یائسگی دیررس
• آلودگی‌های محیطی مثل استفاده از دخانیات
• چاقی و اضافه وزن بعد از یائسگی

خودآزمایی پستان چیست؟

خودآزمایی پستان، معاینه پستان توسط خود فرد است. خانم‌ها در هر سنی می‌توانند این آزمایش را انجام دهند. خود آزمایی پستان در هر ماه ۱۵ دقیقه زمان می‌برد و برای شما هزینه‌ای ندارد. در توضیح دقیق‌تر باید بگوییم که خودآزمایی پستان روشی گام به گام است که زنان می‌توانند برای معاینه پستان‌های خود از آن استفاده کنند. در حقیقت با نگاه کردن و احساس کردن منظم سینه‌ها، بهتر می‌توان متوجه تغییرات در این عضو شد. این در حالی است که خانم‌ها با آزمایش مذکور، بهتر متوجه چیزی متفاوت در بافت پستان‌های خود می‌شوند. اکثر کارشناسانی که در کادر درمان فعالیت می‌کنند معتقدند اگرچه ماموگرافی بهترین ابزار غربالگری برای تشخیص ناهنجاری‌های پستان است، اما خودآزمایی پستان که به راحتی در منزل انجام می‌شود، بهترین راه برای بررسی پستان‌ها به حساب می‌آید.

زمان انجام خودآزمایی پستان

خودآزمایی ماهیانه پستان می‌تواند به شما در تشخیص تغییراتی کمک کند که ممکن است نشانه‌های عفونت، بیماری‌های پستان یا سرطان پستان باشند. هدف از انجام خودآزمایی پستان، تشخیص آن چیزی است که غیرطبیعی به نظر می‌رسد. دانستن این نکته که پستان‌ها معمولاً چگونه به نظر می‌رسند و حالت نامعمول بافت این اندام‌ چگونه است، می‌تواند به شما کمک کند تا تغییری را متوجه شوید که در حال رخ دادن است.

خودآزمایی برای بررسی سلامت پستان مهم است. اما هرگز نباید آن را جایگزین معاینه پستان توسط پزشک و آزمایش‌ها غربالگری مانند ماموگرافی دانست. تمام این روش‌ها در کنار هم و با حضور متخصص زنان و کادر درمان مؤثر واقع می‌شوند. البته شما باید درباره انجام خودآزمایی پستان با کادر درمان و پزشک خود صحبت کنید. آنها می‌توانند بر اساس پرونده پزشکی شما نکات مهمی را به شما اعلام کنند. از طرفی به شما نشان دهند که چگونه خودآزمایی پستان‌ها را به درستی انجام دهید.

هر چند وقت یک بار باید خودآزمایی پستان را انجام داد؟

متخخصان زنان و زایمان و کادر درمان توصیه می‌کنند که خودآزمایی پستان ماهانه انجام شود. علیرغم اینکه روش قابل اعتمادی برای تشخیص سرطان سینه محسوب نمی‌شود، هنوز هم مفیدترین کاری است که می‌توان در خانه برای سلامت سینه انجام داد. البته خانم‌ها بهتر است از سن ۲۰ سالگی به بعد، خودآزمایی پستان را انجام دهند.

بهترین زمان برای معاینه ماهیانه، ۲  تا ۳ روز پس از پایان پریود است. مثلا اگر شما ۵ روز پریود هستید روز هفتم و هشتم چرخه پریود شما بهترین زمان برای انجام خودآزمایی پستان است. در این زمان پستان‌ها کمترین حساسیت و سنگینی را دارند. در نتیجه معاینه راحت‌تر و با نتیجه دقیق‌تر است.

موارد استثنا:

• در صورتی که به هر علت پریود نمی‌شوید خودآزمایی پستان را در یک روز مشخص در هر ماه (مثلا روز اول هر ماه) انجام دهید.
• خانم‌هایی که از پستان خود به نوزادشان شیر می‌دهند، بهتر است معاینه پستان را پس از شیر دادن به نوزاد و تخلیه شیر از پستان انجام دهند.
• در صورتی که رحم شما با جراحی خارج شده است، اگر تخمدان‌ها نیز در عمل برداشته شده باشد، در یک روز مشخص در هر ماه (مانند زنان یائسه) معاینه را انجام دهید. اما در صورتی که تخمدان‌ها در بدن هستند و در سن قبل از یائسگی هستید بهتر است برای انجام معاینه دقیق‌تر، با پزشک متخصص مشورت کنید.
• اگر از درمان‌های هورمونی استفاده می‌کنید، بهتر است با پزشک مشورت کنید.

نحوه انجام خودآزمایی پستان:

خود آزمایی پستان شامل دو مرحله است، نگاه کردن و لمس کردن. پس از انجام خودآزمایی می‌توانید علائم پستان را در قسمت علائم اپلیکیشن پریود هرلایف ثبت کنید.

روش اول خودآزمایی پستان: نگاه کردن به آینه

1. پیراهن و سوتین خود را درآورید و جلوی آینه بایستید. بازوهایتان را در دو طرف خود قرار دهید. به دنبال هرگونه تغییر در شکل سینه، تورم پستان، فرورفتگی در پوست یا تغییر در موقعیت نوک سینه خود باشید.
2. در مرحله بعد، بازوهای خود را بالای سر ببرید و به دنبال تغییر در بافت پستان مانند تورم و فرورفتگی باشید. در نهایت، دستان خود را روی باسن خود قرار دهید و محکم فشار دهید تا عضلات سینه شما خم شوند. دوباره به دنبال همان تغییرات باشید. حتماً به هر دو سینه نگاه کنید.

تغییر حالت ظاهری پستان:

“در هر یک از وضعیت‌ها پستان‌ها را به دقت نگاه کنید، هر گونه تغییری در پستان مهم است.”

در صورت وجود هر یک از موارد زیر حتما برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید:

1. قرمزی یا زخم پستان
2. فرورفتگی پوست یا نوک پستان
3. پوسته شدن، قرمزی و خارش نوک پستان
4. انحراف نوک پستان‌ها
5. برآمدگی در قسمتی از پستان یا افزایش اندازه توده‌ای که از قبل وجود داشته است.
6. ترشح غیر طبیعی از نوک پستان
7. عدم تقارن پستان‌ها در صورتی که از قبل بوده است (مادر زادی، از دوران بلوغ یا پس از شیردهی) مسئله مهمی نیست ولی هر گونه تغییر اخیر در اندازه پستان‌ها باید بررسی شود.

خودآزمایی از طریق لمس کردن سینه در حالت ایستاده

برای معاینه صحیح پستان‌ها بهتر است در هنگام لمس از بند بالایی ۳ انگشت میانی دست‌ها استفاده کنید. این قسمت‌ها را اصطلاحا نرمه انگشت می‌گویند که حساسیت لمس آن بیشتر از سایر نقاط است.

هیچوقت پستان را بین دو انگشت فشار ندهید زیرا به طور کاذب احساس می‌کنید توده وجود دارد.

محدوده‌ای که بین استخوان ترقوه از بالا، استخوان جناغ سینه و زیر بغل از طرفین و دو انگشت پایین‌تر از لبه پایین پستان، در محل کش لباس زیر از پایین قرار دارد، باید معاینه شود.

چه مناطقی را باید برای خودآزمایی سینه (breast self-exam) معاینه کرد؟

محدوده‌ای که بین استخوان ترقوه از بالا، استخوان جناغ سینه و زیر بغل از طرفین و دو انگشت پایین‌تر از لبه پایین پستان، در محل کش لباس زیر از پایین قرار دارد، باید معاینه شود. برای لمس بهتر پستان دراز بکشید، برای معاینه پستان راست، یک بالش کوچک زیر شانه چپ و دست چپ را زیر سر قرار دهید. شانه شما بایستی به اندازه‌ای بالا رود که پستان چپ در وسط قفسه سینه قرار گیرد و به هیچ سمتی انحراف نداشته باشد. برای معاینه پستان راست همیشه از دست چپ و برای معاینه پستان چپ همیشه از دست راست استفاده کنید.

۱- کل پستان را با حرکات چرخشی کوتاه لمس کنید. انگشتان را روی قفسه سینه با فشار کم، متوسط و زیاد بچرخانید تا لمس سطحی و عمقی در هر ناحیه انجام شود. برای اینکه همه جا را معاینه کنید، بهتر است انگشتان را به صورت دوایر متحدالمرکز از اطراف به سمت نوک پستان بکشید.

۲- روش‌های دیگری هم وجود دارد، مثل اینکه پستان را به چهار قسمت تقسیم کنید و هر ربع به طور جداگانه معاینه کنید.

۳- پس از اینکه تمام پستان را معاینه کردید، دنباله پستان را در ناحیه زیر بغل و سپس گودی زیر بغل را از نظر وجود توده پستانی یا زیربغلی بررسی کنید. سپس پستان مقابل را به همین شیوه لمس کنید.

۴- معاینه پستان را می‌‌توانید در حین استحمام نیز انجام دهید. در این حالت پوست پستان لغزنده و اصطکاک در لمس کمتر است و معاینه پستان‌ها راحت‌تر است.

۵-در انتهای معاینه، نوک پستان را فشار مختصری بدهید تا در صورت وجود ترشح، آن را پیدا کنید.

جمع‌بندی:

خودآزمایی پستان (breast self-exam) یکی از راه‌های خانگی برای چکاپ است که به طور ماهانه در زمانی مشخص می‌تواند انجام شود و در این مقاله به طور مفصل روش انجام آن را برای شما توضیح دادیم، اما پیشنهاد می‌کنیم فقط به خودآزمایی تکیه نکنید و سالی یکبار برای ماموگرافی به پزشک متخصص مراجعه کنید.

ماموگرافی سالانه به خانم‌های بالای ۴۰ سال و افرادی که فاکتورهای ریسک را دارند به صورت جدی توصیه می‌شود (حتی اگر زیر ۴۰ سال باشند).