کم خونی یکی از شایع‌ترین اختلالات در سطح دنیا به ویژه در خانم‌ها محسوب می‌شود. بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی که در سایت آسان کاپ (asancup) منتشر شده، ۲۷ درصد از کل جمعیت جهان دچار نوعی از کم خونی هستند. کم خونی در بانوانی که پریودهای سنگین را تجربه می‌کنند و افرادی که تغذیۀ مناسبی ندارند، بسیار زیاد است. اما سؤال اینجاست که آیا پریود نشدن و کم خونی با هم ارتباط دارند و آیا کمبود آهن می‌تواند مانعی برای توقف قاعدگی باشد؟ اگرچه پاسخ به این سؤال مثبت است، اما باید دید که از نظر پزشکی این مشکل چگونه بررسی می‌شود.
کم خونی و انواع آن
کم خونی زمانی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز به اندازۀ لازم در خون وجود ندارند یا اینکه آن طور که نیاز است به وظایف خود عمل نمی‌کنند. این حالت می‌تواند به دلیل کمبود آهن، کمبود ویتامین (B12)، اسید فولیک یا مشکلات ژنتیکی در ساختار سلول‌ها و البته شرایط دیگری رخ دهد. گلبول‌های قرمز حامل ماده‌ای به نام هموگلوبین هستند. هموگلوبین در واقع نوعی پروتئین محسوب می‌شود که وظیفۀ حمل اکسیژن در بدن را بر عهده دارد. اکسیژن حمل شده توسط این پروتئین، باعث انرژی بخشی به اندام‌ها و سلول‌های مختلف می‌شود و تضمین عملکرد مناسب آنها را در پی خواهد داشت.
با این تفاسیر، زمانی که فرد دچار کم خونی می‌شود بدن توانایی دریافت اکسیژن به میزان مورد نیاز را ندارد. این اکسیژن همانطور که گفتیم با عملکرد گلبول‌های قرمز و هموگلوبین خون مرتبط است و اگر مقدار گلبول‌های قرمز و هموگلوبین نامناسب باشد، کم خونی ایجاد می‌شود.
کم خونی در انواع گوناگونی رخ می‌دهد که یکی از آنها کم خونی ناشی از فقر آهن است. این نوع کم خونی به دلیل عدم تأمین آهن مورد نیاز ایجاد می‌شود و البته از سایر انواع کم خونی شیوع بیشتری در هر دو جنس دارد. اما کم خونی به سه شکل مختلف رخ می‌دهد که در ادامه بیان می‌شوند:
- کم خونی به دلیل از دست دادن خون
- کم خونی به دلیل مشکل در تولید گلبول‌های قرمز خون
- کم خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز خون
ارتباط پریود نشدن و کم خونی
قاعدگی‌های سنگین یا منوراژی (menorrhagia) به عنوان اولین علت کمبود آهن و به تبع آن، کم خونی در بین زنان شناخته می‌شوند. برخی از زنان در هر دوره از قاعدگی خود، خون زیادی از دست می‌دهند. تقریباً نیمی از این خون از دست رفته طی ریکاوری بدن تا دورۀ بعدی جایگزین می‌شود. اما اگر دوباره این روند تکرار شود، قاعدگی‌های سنگین ماه به ماه فرد را در معرض کاهش خطر سطح آهن قرار می‌دهند. جالب این است که حدود ۷۰ درصد از آهن بدن در هموگلوبین وجود دارد. بنابراین کاهش سطح آن به گونه‌ای است که نمی‌تواند خیلی سریع جایگزین شود.
این حالت که فرد را با کم خونی مواجه می‌کند، می‌تواند منجر به از دست رفتن دوره‌های پریود یا پریود نامنظم در ماه‌های بعدی شود. زیرا بدن توانایی لازم را برای تأمین آهن مورد نیاز ندارد. اما پریود نشدن همیشه به دلیل تغییرات سنگین قاعدگی نیست و می‌تواند به دلایل دیگری نیز رخ دهد که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم:
- استفاده از ابزارهای کنترل بارداری مانند قرص یا (IUD)
- عدم تعادل تغذیه‌ای
- سندروم تخمدان پلی کیستیک
- استرس روانی
- ورزش بیش از حد
آیا قاعدگی سنگین می‌تواند باعث پریود نامنظم شود؟
علاوه بر قطع کامل پریود، در صورت مواجه شدن با خونریزی شدید قاعدگی، امکان نامنظم شدن پریودها نیز وجود دارد. پریودهای نامنظم می‌توانند به چندین حالت اطلاق شوند. برای مثال زمانی که ثباتی در تعداد دفعات پریود شدن و زمان آنها وجود ندارد، وقتی که تعداد روزهای پریودی طولانی است یا هنگامی که میزان جریان خونریزی در هر بار پریود شدن متفاوت باشد.
زمانی که پریودهای سنگین به صورت مکرر رخ دهند، سطح هموگلوبین خون کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه اکسیژن رسانی به بافت‌ها خوبی انجام نمی‌شود و این حالت می‌تواند بر عملکرد کلی جریان خون در بدن اثر داشته و پریودهای نامنظم را به دنبال داشته باشد.
علائم قاعدگی‌های سنگین یا منوراژی
منوراژی می‌تواند به دلیل طولانی شدن دورۀ پریود یا شدید بودن میزان خونریزی اتفاق بیفتد. اما سؤال اینجاست که چگونه می‌توان یک خونریزی شدید را از خونریزی معمول تشخیص داد؟ در صورتی که در کمتر از ۲ ساعت نیاز به تعویض پد بهداشتی یا تامپون پیدا کردید، تعداد روزهای خونریزی شما زیاد بود و در همۀ این روزها خونریزی داشتید یا اینکه خونریزی شما همراه با لخته‌های بزرگ باشد، به آن منوراژی می‌گویند. در صورتی که دچار چنین حالتی شده‌اید و البته این روند طی چند دورۀ پریود شما اتفاق افتاده است، باید حتماً برای بررسی علت بروز آن به پزشک مراجعه کنید.
فراموش نکنید که خونریزی شدید می‌تواند بخشی از زندگی شما را مختل کند و البته باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن به دلیل کم خونی شود. کم خونی به عنوان یک مشکل شایع علائم مختلفی دارد که خستگی، احساس ضعف، رنگ پریدگی، بی حوصلگی، غش و سرگیجه، ضربان قلب نامنظم، تعریق، ریزش بیش از حد مو و پوست خشک یا آسیب دیده تنها برخی از آنها محسوب می‌شوند.
چه عواملی باعث افزایش خونریزی در زمان پریود می‌شوند؟
گفتیم که بین پریود نشدن و کم خونی ارتباط مستقیم وجود دارد و داشتن چند دورۀ پریود طولانی می‌تواند منجر به فقر آهن و به تبع آن، از دست رفتن قاعدگی شود. اما چه عللی می‌توانند باعث افزایش سطح خونریزی در افراد شوند؟ این علل احتمالی در چند حوزۀ مجزا قرار می‌گیرند که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم:
مشکلات رحمی
یکی از شایع‌ترین علل خونریزی‌های سنگین، پریود نشدن و کم خونی، مشکلات مربوط به رحم است. طیف گسترده‌ای از مشکلات معمول و جدی وجود دارند که می‌توانند در این امر دخیل باشند. برای مثال مشکلات مربوط به بارداری، از سقط جنین گرفته تا حاملگی خارج از رحم می‌توانند عواملی برای خونریزی غیر طبیعی باشند. از دیگر مشکلات رحمی منجر به کم خونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رشد تومورهای غیر سرطانی همچون فیبروم رحم یا پولیپ
- سرطان رحم یا دهانۀ آن
- استفاده از دستگاه‌های داخل رحمی مثل آی یو دی
مشکلات هورمونی
عدم تعادل هورمونی یکی دیگر از دلایل قاعدگی‌های سنگین و به دنبال آن، پریود نشدن و کم خونی است. استروژن و پروژسترون به عنوان دو هورمون مهم در زنان محسوب می‌شوند که در هماهنگی با هم باعث تنظیم پوشش داخلی رحم در طول قاعدگی می‌شوند. حال اگر تعادل این دو به هم بریزد، رحم بیش از اندازۀ لازم ضخامت پیدا می‌کند و خونریزی زیاد را به دنبال دارد.
عوامل زیادی باعث بروز مشکلات هورمونی می‌شوند که یکی از آنها، اختلال در عملکرد تخمدان‌هاست. چنین حالتی باعث می‌شود که بدن به میزان کافی پروژسترون تولید نکند و باعث عدم تعادل هورمونی شود. در ادامه به معرفی سایر عوامل مرتبط می‌پردازیم:
- سندروم تخمدان پلی کیستیک
- چاقی مفرط
- مقاومت به انسولین
- مشکلات تیروئید
سایر بیماری‌ها و اختلالات
علاوه بر مشکلات هورمونی و رحمی که طیف گسترده‌ای از عوامل خونریزی شدید قاعدگی را به خود اختصاص داده‌اند، برخی دیگر از مشکلات زمینه‌ای هستند که می‌توانند باعث بروز چنین مشکلی شوند. از این موارد می‌تواند به اختلالات کبدی، انواع سرطان، بیماری‌های التهابی لگن و اختلالات مرتبط با خونریزی مثل بیماری فون ویلبراند (VWD) اشاره کرد. فون ویلبراند یک بیماری کمتر شایع است که در آن خون به درستی لخته نمی‌شود.
مصرف برخی داروها
داروهای مختلف همچون آسپرین نیز می‌توانند افزایش میزان خونریزی از رحم را به دنبال داشته باشند. داروهای ضد التهاب، داروهای هورمونی، داروهای ضد انعقاد خون همچون وارفارین و انوکساپارین نیز می‌توانند منجر به خونریزی شدید یا طولانی مدت شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟
پریود نشدن و کم خونی اگر مورد بی توجهی قرار بگیرند، ممکن است سایر مشکلات سلامتی را به دنبال داشته باشند. به همین دلیل از بروز اولین نشانه‌های قاعدگی سنگین باید حتماً به پزشک مراجعه کنید تا علت زمینه‌ای آن مشخص شود. همانطور که گفته شد این نشانه‌ها می‌توانند به دلیل مشکلاتی همچون فیبروم‌های رحم، التهابات، عفونت‌ها، پلیپ‌ها، تومورهای خوش خیم و حتی سرطان باشند.
بنابراین در صورت داشتن علائم قاعدگی سنگین به صورت مکرر برای تشخیص دقیق علت حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک متخصص از طریق معاینۀ فیزیکی و آگاهی از احوالات شما، از طریق آزمایشات مختلف همچون موارد زیر در جهت تشخیص مشکل مورد نظر اقدام می‌کند:
- آزمایشات خون
- تست پاپ اسمیر
- بیوپسی آندومتر
- سونوگرافی
درمان پریود نشدن و کم خونی ناشی از قاعدگی سنگین
برای درمان پریود نشدن و کم خونی قبل از هر چیز باید مشکل زمینه‌ای را با مراجعه به پزشک برطرف کنید. پزشک متخصص ممکن است با تجویز داروهای مختلف مثل داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، داروهای ضد بارداری خوراکی یا ترانگزامیک اسید برای درمان خونریزی شدید اقدام کند. اما بعد از درمان خونریزی یا در حین آن با مشورت پزشک تغذیه حتماً نسبت به تغییر در رژیم غذایی برای درمان کم خونی اقدام کنید.
گنجاندن آهن بیشتر در رژیم غذایی یک شروع هوشمندانه برای ایجاد تغییرات لازم است. البته این مورد به تنهایی برای رفع کم خونی ناشی از فقر آهن کافی نیست و در کنار آن باید حتماً از مکمل‌های خوراکی آهن زیر نظر پزشک برای بهتر طی کردن مسیر درمانی خود استفاده کنید. از مواد غذایی حاوی آهن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گوشت قرمز
- غلات
- عدس
- آجیل مثل بادام و بادام هندی
- غذاهای دریایی
- لوبیا
- چغندر
- انواع دانه
جمع بندی
- پریود نشدن و کم خونی با هم ارتباط مستقیمی دارند. در این حالت فرد توانایی دریافت اکسیژن به میزان مورد نیاز را ندارد.
- از علائم قاعدگی‌های سنگین می‌توان به مواردی همچون تعویض مکرر پد یا تامپون در هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار، داشتن لخته‌های خونی بزرگ، طولانی شدن زمان خونریزی بیش از یک هفته، خستگی، تنگی نفس و کاهش انرژی مشهود برای انجام فعالیت‌های روزمره اشاره کرد.
- از علل قاعدگی‌های سنگین می‌توانیم به مشکلات رحمی، مشکلات هورمونی و سایر بیماری‌های بدنی همچون بیماری التهابی لگن و سرطان اشاره کنیم.
- در صورت داشتن قاعدگی‌های سنگین حتماً باید به پزشک مراجعه کنید تا در کنار تشخیص علت بروز منوراژی، نسبت به درمان کم خونی خود و کاهش عوارض آن همچون پریود نشدن اقدام کنید.
پاسخ به سؤالات متداول
– بله در صورت فقر آهن، بدن با کاهش پروتئینی به نام هموگلوبین رو به رو می‌شود که در چنین شرایطی اکسیژن رسانی به خوبی انجام نمی‌شود. عملی که در عملکرد کلی بدن و خون رسانی اختلال ایجاد می‌کند و عاملی برای پریودهای نامنظم یا قطع کامل قاعدگی محسوب می‌شود.
– خونریزی طولانی‌تر از حد معمول، خونریزی شدید نیازمند به تعویض مکرر پد بهداشتی یا تامپون، داشتن علائم کم خونی مثل ضعف و خستگی و کمبود انرژی از جمله این موارد هستند.
– درمان مشکلات زمینه‌ای، مصرف مکمل‌های حاوی آهن، تغییر در رژیم غذایی و گنجاندن غذاهای سرشار از آهن در کنار مصرف ویتامین سی به منظور جذب بهتر آهن در درمان کم خونی کمک کننده خواهند بود.
با کمک گرفتن از راهنمای موجود در این مطلب به این چالش مهم پایان دهید. ضمن اینکه می‌توانید نظرات و تجربیات کارساز خود را در این زمینه با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.
منابع:
