کیست تخمدان یک کیسۀ پر از مایع یا مواد نیمه جامد است که داخل یا روی سطح خارجی تخمدان قرار میگیرد. کیست تخمدان یک مشکل شایع میان زنان است که اغلب بدون علامت و درد است. به همین دلیل گاهی خانمها، بدون اینکه روند درمان را پیش ببرند، چندین ماه کیست تخمدان دارند.
با وجود این، گاهی کیست تخمدان در خانمها علائمی مانند درد نامعمول هنگام پریود یا رابطۀ جنسی دردناک به همراه دارد. پزشک با سونوگرافی، ام آر آی و سی تی اسکن میتواند کیست تخمدان را تشخیص داده و برای درمان آن از داروها، لاپاراتومی، لاپاراسکوپی و جراحی استفاده کند. شما برای کسب اطلاعات کامل میتوانید ادامۀ این مطلب از هرلایف را مطالعه نمایید.
کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان یک کیسۀ پر از مایع یا مواد نیمه جامد است که روی سطح خارجی یا داخل یک یا هر دو تخمدان تشکیل میشود. تخمدانها اندامهای کوچکی به اندازه و شکل بادام درختی هستند که در لگن قرار دارند. آنها سلولهای تخمک را نگه میدارند و هورمونهایی مانند استروژن و پروژسترون را تولید میکنند. عموماً کیستهای تخمدان مشکل ساز نیستند.
علائم کیست تخمدان
اکثر کیستهای تخمدان کوچک بوده و مشکلی برای سلامت خانمها ندارند. اما بعضی از کیستها نیز بزرگ هستند. این کیستها با علائم زیر همراه هستند:
- احساس درد یا فشار در لگن
- درد خفیف کمر
- داشتن نفخ یا احساس پر بودن
- حالت تهوع
- تورم در ناحیۀ شکم
- دردناک بودن رابطۀ جنسی
- درد بیش از حد معمول هنگام پریود
- نیاز مکرر به دفع ادرار یا مدفوع
هنگامی که کیست تخمدان خانمها در حال پاره شدن باشد، عموماً علائم زیر ظاهر میشوند:
- درد آنی و شدید در قسمت پایینی شکم و کمر
- احساس نفخ در طولانی مدت
- داشتن خونریزیهای غیرطبیعی
- تب یا لرز
- تهوع
مشاوره آنلاین با بهترین پزشکان زنان و زایمان
انواع کیست تخمدان
کیستهای تخمدان متنوع هستند. اما آنها را میتوان در دو گروه کیستهای عملکردی و کیستهای غیرعملکردی تخمدان دسته بندی کرد.
کیستهای تخمدان عملکردی
کیست تخمدان عملکردی (Functional Cyst) نوعی کیست است که در اثر فعالیت تخمدانها در فرآیند تخمک گذاری به وجود میآید. در حقیقت این کیستها را نتیجۀ تخمک گذاری میدانند. آنها به عنوان نشانهای از عملکرد صحیح تخمدانها در نظر گرفته میشوند. پس از نهایتاً ۶۰ روز و بدون استفاده از روشهای درمانی خاصی نیز کوچک شده و از بین میروند.
کیستهای فولیکولار
نوعی دیگر از کیستها، کیستهای فولیکولار (Follicular cysts) هستند. همانطور که میدانید، فولیکولها کیسههای کوچکی هستند که در فاز فولیکولی سیکل قاعدگی رشد کرده و حاوی تخمکها هستند. کیست فولیکولار هنگامی تشکیل میشود که فولیکولها بعد از رشد و تبدیل شدن به تخمک، به جای آزاد شدن، در تخمدان باقی مانده و پر از مایع شده و رشد میکنند.
کیست جسم لوتئوم
پس از آزاد شدن تخمک، فولیکول خالی معمولاً کوچک شده و فولیکولها شروع به تولید هورمون میکنند. در این مرحله فولیکول کورپوس لوتئوم یا جسم لوتئوم نامیده میشود. اگر دهانهای که تخمک از آن آزاد میشود، مسدود شود، مایعات میتوانند داخل جسم زرد جمع شده و یک کیست را ایجاد کنند.
کیستهای غیرعملکردی
گاهی کیستها در پاسخ به عملکرد تخمدانها در چرخۀ قاعدگی به وجود نمیآیند، در چنین شرایطی متخصص زنان از شما درخواست میکند که سونوگرافی انجام دهید تا نوع کیست و وضعیت آن روشن شود. کیستهای غیرعملکردی عبارتند از:
سیست آدنوما
کیستهای سیست آدنوما (Cystadenomas) در سطح تخمدانها تشکیل میشوند. آنها با مایعی رقیق و آبدار یا مایعی کمی غلیظ و مخاطی مانند پر شدهاند.
کیستهای درموئید
کیستهای درموئید یا کیست مویی تخمدان (Dermoid cysts) شامل سلولهایی هستند که انواع بافت بدن انسان را تشکیل میدهند. در واقع این کیستها هنگامی شکل میگیرند که پوست، مو، دندانها و حتی بافت مغز در تخمدانها جمع میشوند. میتوان گفت که این کیستها که با نام تراتوم (teratomas) نیز شناخته میشوند، تقریباً هیچ وقت سرطانی نمیشوند.
اندومتریوما
بافت اندومتر همان دیوارۀ داخلی رحم است. کیست اندومتریوما یا کیست شکلاتی (Endometriomas) نوعی کیست است که با بافت آندومتر پر شده است. این نوع کیست زمانی به وجود میآید که خانم بیماری آندومتریوز داشته باشد. این وضعیتی است که در آن بافت شبیه به پوشش داخلی رحم، در خارج از این اندام و در تخمدانها رشد میکند.
سرطان تخمدان
بر خلاف شرایط فوق و در موارد نادر، کیستهای سرطان تخمدان وجود دارند که تودههای جامد و سلولهای سرطانی هستند. خانمهای یائسه بیشتر از سایر خانمها در خطر ابتلا به کیستهای سرطانی تخمدان قرار دارند.
علت کیست تخمدان و عوامل محرک
کیستهای تخمدان به علل مختلفی شکل میگیرند. این عوامل تغییرات هورمونی، ابتلا به اندومتریوز، تخمدان پلی کیستیک(PCOS) و بیماریهای عفونی، گذراندن دورۀ بارداری، داروها و سابقۀ ابتلا به کیست تخمدان هستند.
عدم تعادل هورمونی
عدم تعادل هورمونی باعث ایجاد کیستهای فولیکولار میشوند. علاوه بر این، هنگام تشکیل جسم زرد و به دلیل تغییرات هورمونی، کیستهای جسم لوتئوم به وجود میآیند که معمولاً کوچک میشوند و از بین می روند.
بیماری اندومتریوز
بیماری اندومتریوز هنگامی به وجود میآید که بافت دیوارۀ داخلی رحم به جای رشد کردن و ضخیم شدن در داخل رحم، خارج از این اندام رشد میکند. به نحوی که بافتهای داخل لگن از جمله تخمدانها را نیز در بر میگیرد. بنابراین، ممکن است خانم به کیست تخمدان اندومتریوما یا همان کیست شکلاتی مبتلا شود.
تخمدان پلی کیستیک
یکی از بیماریهایی که باعث ایجاد کیست تخمدان میشود، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) است. این بیماری یک اختلال هورمونی است که با کیستهای کوچک متعدد در تخمدانها تشخیص داده میشود. وضعیت خانم مبتلا به (PCOS) اغلب با چرخههای قاعدگی نامنظم و افزایش ناباروری و گاهی دردهای شدید همراه است.
ابتلا به بیماریهای عفونی
انواع بیماریهای عفونی مقاربتی و غیر مقاربتی بر تخمدانها اثر منفی میگذارند و میتوانند کیسههایی از مایع یا مواد نیمه جامد در نزدیکی و داخل تخمدان به وجود آورند.
بارداری
گاهی اوقات، در زمان بارداری کیست تخمدانهایی به وجود میآیند و تا زمان رشد جفت حضور دارند. پس از آن نیز خود به خود از بین میروند.
سابقۀ ابتلا به کیست تخمدان
اگر خانمی سابقۀ کیست تخمدان داشته باشد، این احتمال وجود دارد که باز هم به کیست تخمدان مبتلا شود.
ابتلا به بیماریهای زمینهای و مزمن
بیماریهایی مانند دیابت و بیماریهای تیروئید با تغییرات هورمونی همراه هستند. همین موضوع باعث ایجاد کیستهای مختلف تخمدان در خانمها میشود.
داروها
مصرف داروهایی که باعث ایجاد تغییرات هورمونی میشوند، میتوانند بر عملکرد تخمدانها اثر گذاشته و احتمال ابتلا به کیست تخمدان را افزایش دهند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به کیست تخمدان هستند؟
هر خانمی ممکن است کیست تخمدان را در طول عمر خود تجربه کند. اما خانمهایی که شرایط زیر را دارند، بیشتر در خطر ابتلا به این نوع کیست قرار میگیرند.
سن
بانوان در سن باروری بیشتر از خانمهای کم سن و سال یا خانمهای یائسه در خطر ابتلا به کیست تخمدان قرار دارند. در این دوره امکان تشکیل کیست جسم لوتئوم و کیست فولیکولی بیشتر از سایر انواع کیست در تخمدان است.
جوانانی که در سالهای ابتدایی بلوغ جنسی هستند، به دلیل عدم تعادل هورمونی، بیشتر در خطر ابتلا به کیستهای مختلف تخمدان قرار دارند.
تغییرات هورمونی
خانمهایی که به دلایل مختلف، تغییرات هورمونی را مکرراً تجربه میکنند، بیشتر از سایر خانمها در خطر ابتلا به کیستهای ناحیۀ تخمدان قرار دارند.
بارداری
این احتمال وجود دارد که خانمها در اوایل بارداری به کیستهای تخمدان به ویژه کیست جسم لوتئوم مبتلا شوند. اما این کیستها با رشد جفت خود به خود از بین میروند.
درمان ناباروری
خانمهایی که به دلیل مشکلات مختلف، به ویژه بیماریهای تخمدان، در حال درمان ناباروری و مصرف داروهای گوناگون هستند، بیشتر از خانمهای دیگر به کیست تخمدان مبتلا میشوند.
یائسگی
کیست تخمدان میتواند پس از یائسگی نیز با احتمال کمی رخ دهد. این کیستها به احتمال زیاد خوش خیم هستند. اما احتمال اینکه کیستها بدخیم و سرطانی باشند، با افزایش سن زیاد میشود. بنابراین آنها نیاز به نظارت دقیقتری دارند.
اندومتریوز
بیماری اندومتریوز باعث افزایش احتمال ایجاد کیست اندومتریوما در خانمها میشود. زیرا بافت اندومتر در ناحیۀ لگن و به ویژه اطراف تخمدان رشد میکند. در نتیجه ممکن است کیست تخمدان به وجود آید.
سابقۀ پزشکی
خانمهایی که به کیست تخمدان مبتلا شدهاند، بیشتر در خطر ابتلای مجدد به کیست تخمدان قرار دارند.
بیماری التهاب لگن
بیماریهای التهابی لگن یکی از مهمترین عواملی هستند که احتمال ابتلای بیماران را به کیست تخمدان افزایش میدهند.
بیماری کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید یکی از مهمترین عواملی است که باعث عدم تعادل هورمونهای جنسی و اختلال در عملکرد تخمدان و سایر اندامهای تناسلی میشود. به این ترتیب، خانمهایی که کم کاری تیروئید دارند، بیشتر در خطر ابتلا به کیستهای تخمدان قرار دارند.
تشخیص کیست تخمدان
برای تشخیص کیست تخمدان چند روش مختلف وجود دارند. تصاویر حاصل از سونوگرافی، سی تی اسکن و ام آر آی و گزارش متنی همراه آنها که دکتر رادیولوژیست آماده میکند، در تشخیص کیست تخمدان و مشخصات آن کاربردی هستند.
علاوه بر روشهای فوق انجام چند تست میتواند به تشخیص کیستهای تخمدان کمک کنند. از جملۀ آنها میتوانیم به تست بارداری و تست خون اشاره کنیم. با تست بارداری به وجود کیست جسم زرد پی میبرند. اما اگر پروتئین (CA 125) در خون بیشتر از حالت معمول باشد، میتوان در میان عوامل مختلف احتمالی به کیست تخمدان هم فکر کرد.
لاپاراسکوپی و معاینات لگن نیز دو راهکار مفید دیگر هستند که به واسطۀ آنها میتوان به وجود کیستهای تخمدان پی برد.
عوارض کیست تخمدان
اگر کیست تخمدان در چکاپهای دورهای زنان مشخص شود و مورد بی توجهی قرار گیرد؛ در ضمن، اگر علائم کیستهای تخمدان نادیده گرفته شوند، ممکن است به دلیل پیچ خوردگی، ترکیدن یا سرطانی شدن، دردسرهایی را برای خانمها به وجود بیاورند. برای مثال ممکن است که تودۀ سرطانی شود و درمان آن چالش زا باشد. گاهی نیز عوارض دیگری وجود دارند، از جمله:
- دردهای شدید کمر و شکم
- حالت تهوع
- استفراغ
- دردهای لگن
- احساس نفخ
- یبوست
- ریزش مو
- بروز مشکلاتی در باروری خانمها
- ابتلای خانمها به عفونت لگن
- ترشحات بدبو واژن
- تکرر ادرار
انواع روشهای درمان کیست تخمدان
بسیاری از کیستهای تخمدان بی ضرر هستند و بدون درمان و به طور خود به خودی برطرف میشوند. با این حال، بسته به اندازه، نوع و علائم مرتبط با کیست، ممکن است درمان امری ضروری باشد.
انتظار هوشیارانه
اگر کیست کوچک و علائمی نداشته باشد، پزشک ممکن است نظارت منظم شرایط آن را با سونوگرافی لگن توصیه کند. به این وسیله متوجه رشد یا از بین رفتن آن خواهد شد. در این شرایط فاصلۀ زمانی میان سونوگرافیها را دکتر زنان تعیین میکند.
دارو درمانی
داروهایی وجود دارند که پزشکان متخصص زنان و زایمان برای درمان کیست تخمدان تجویز میکنند. چند نمونه از آنها عبارتند از:
- قرصهای ضد بارداری خوراکی (LD) و (HD) با کاهش سطح هورمون تستوسترون و افزایش هورمونهای استروژن و پروژسترون میتوانند از تشکیل کیستهای جدید تخمدان در چرخههای قاعدگی بعدی جلوگیری کنند.
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن میتوانند به کاهش درد مرتبط با کیست تخمدان کمک کنند.
- قرص دوفاستون با عملکردی مشابه پروژسترون در متعادل کردن سطح هورمونها به درمان کیست تخمدان کمک میکند.
- مدروکسی پروژسترون با کاهش سطح استروژن به کاهش تغییرات هورمونی و دردهای خونریزی قاعدگی کمک کرده و مانع از رشد کیستهای تخمدان میشود.
- قرص سیبل تولید هورمونهای هیپوفیز را مهار کرده و ترشح تستوسترون را کاهش میدهد. با حفظ تعادل هورمونی، کیستهای تخمدان نیز درمان میشوند.
جراحی
جراحی از جملۀ بهترین روشها برای درمان کیست درموئید و کیستهای سرطانی تخمدان به حساب میآید. این روشها عبارتند از:
- لاپاراسکوپی (Laparoscopy) عمل جراحی غیر تهاجمی است که در آن برشهای کوچک زیر شکم ایجاد میشوند و یک لاپاراسکوپ (یک لوله نازک با دوربین) برای برداشتن کیست به کار میرود. جراحی معمولاً برای کیستهای کوچک خوش خیم، توصیه میشود.
- لاپاراتومی (Laparotomy) یک عمل جراحی دیگر است که طی آن پزشک یک برش بزرگتر از لاپاراسکوپی روی شکم ایجاد میکند. معمولاً اگر کیست بزرگ بوده و احتمال سرطانی بودن آن وجود داشته باشد، از این روش استفاده میشود.
- تخمدان برداری یا اوفورکتومی (Oophorectomy) در صورت بزرگ بودن کیست یا وجود علائم قابل توجه آن، انجام میشود. این حالت در زنان یائسه یا در صورت وجود خطر سرطانی بودن کیست تخمدان انتخاب خواهد شد.
درمان بیماریهای دستگاه تناسلی
اگر بیماریهایی مانند تخمدان پلی کیستیک یا اندومتریوز باعث ایجاد کیست تخمدان شده باشند، پزشک ترجیح میدهد که این بیماریها را درمان کند تا عوارض جانبی آنها کاهش یابد. از جمله داروهای مؤثر در درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک و اندومتریوز میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- دیان (Dian): دارویی حاوی سیپروترون است که به درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک کمک کرده و کیست تخمدان حاصل از (PCOS) را درمان میکند.
- کیستاپ (Cystop): داروی دیگری است که در درمان بیماری (PCOS) و درمان کیستهای تخمدان اثر قابل توجهی دارد.
- متفورمین: این قرص در حقیقت داروهای دیابت است و با کاهش علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک به درمان کیستهای تخمدان کمک میکند.
- اوریلیزا (Orilissa): یکی از داروهایی است که برای درمان اندومتریوز و کاهش کیستهای تخمدان اندومتریوما تجویز میشود.
- دانازول (Danazol): دارویی است که برای درمان اندومتریوز و ناباروریهای ناشی از آن تجویز میشود. با مصرف این دارو، کیست تخمدان اندومتریوما نیز درمان خواهد شد.
تغییر سبک زندگی
انجام ورزش منظم و پیروی از رژیم غذایی مناسب در کنار مدیریت استرس برای خانمهای مبتلا به کیست تخمدان فرصتی برای درمان را به وجود میآورند. برای مثال بعضی از افراد معنقدند که خانمها میتوانند با ۴۰ روز مصرف قهوۀ گانودرما، به کوچک شدن کیست تخمدان خود کمک کنند. برای کاهش دردهای ناشی از کیست تخمدان میتوان از کیسۀ نمک، کیسۀ آب جوش و دمنوشهای مسکن نیز استفاده کرد.
پیشگیری از کیست تخمدان
برای اینکه بتوانید سلامت تخمدان خود را حفظ کنید و از ابتلا به کیست در این اندام پیشگیری نمایید، بهترین راهکار اصلاح سبک زندگی است. کیستهای تخمدان عموماً در اثر تغییرات هورمونی به وجود میآیند. این در حالی است که استرس، فشارهای عصبی، غذاهای ناسالم و تأثیرگذار بر تغییرات هورمونی و ضعف عضلانی، احتمال ابتلا به کیست تخمدان را افزایش میدهند.
البته باید درمان تنبلی تخمدان و بیماری اندومتریوز را نادیده نگرفت، تا عارضۀ کیست تخمدان رخ ندهد. علاوه بر این، چکاپ منظم زنان به نظارت بر عملکرد صحیح تخمدان، رحم و سایر اندامهای تناسلی کمک خواهد کرد. به این ترتیب، مانع از تأثیر علل مختلف بر تخمدانها و ایجاد کیست در سطح خارجی یا داخل تخمدانها خواهند شد.
سندرم تخمدان پلی کیستیک
خانمها همچنین میتوانند شرایطی را به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا همان تنبلی تخمدان تجربه کنند که در آن تخمدانها کیستهای کوچک زیادی را همراه با تخمکهای نابالغ داخل آنها به وجود میآورند. هنگامی که خانمی مشکل تنبلی تخمدان دارد، ممکن است دورههای عادت ماهانه نداشته باشد. زیرا ممکن است تخمدانها تخمکها را به طور مرتب آزاد نکنند.
ارتباط کیست تخمدان و سرطان
یکی از انواع کیست تخمدان که پیش از این معرفی کردیم، کیستی است که در اثر رشد و تقسیم نامعمول سلولی به وجود میآید. با توجه به اینکه به خاطر کاهش تولید استروژن و پروژسترون، فعالیت تخمدان متوقف میشود، انتظار میرود رشد کیست تخمدان در خانمهای یائسه ناشی از تقسیم نامعمول سلولی تخمدان باشد. در نتیجه احتمال آنکه این کیستها سرطانی باشند نیز وجود دارد.
علاوه بر شرایط فوق، این احتمال وجود دارد که کیستهای ناشی از بیماری اندومتریوز نیز تودههای سلولی سرطانی باشند. به همین دلیل توصیه میکنیم که خانمهای مبتلا به اندومتریوز همیشه تحت نظر پزشک زنان باشند تا در صورت ابتلا به کیست تخمدان، آن را در اسرع وقت درمان کنند.
بارداری و کیست تخمدان
شاید این سؤال هم برای شما وجود داشته باشد که آیا با وجود کیست تخمدان میتوان باردار شد؟ در حقیقت بعضی از انواع کیست تخمدان و علل به وجود آورندۀ آنها در قدرت باروری خانمها اثر منفی میگذارند. برای مثال، خانمهایی که در اثر (PCOS) به کیست تخمدان مبتلا میشوند، با بروز مشکلاتی در تخمک گذاری و به دنبال آن ناباروری رو به رو خواهند شد.
از سوی دیگر، اندومتریوما نوعی کیست تخمدان است که خانمهای مبتلا به اندومتریوز به آن مبتلا میشوند. این خانمها نیز با کمک روشهای درمان ناباروری میتوانند فرصتهای بیشتری برای بارداری داشته باشند. این در حالی است که کیست تخمدان عملکردی و کیست تخمدان مویی ارتباطی با مشکل ناباروری خانمها نداشتهاند.
متخصص کیست تخمدان
برای اینکه بتوانید سلامت تخمدانها و سایر اندامهای تناسلی خود را به صورت منظم مورد بررسی قرار دهید، بهترین پزشکی که میتواند به شما کمک کند، متخصص زنان و زایمان است. این گروه از پزشکان دانش و تجربۀ کافی را در زمینههای مرتبط با سلامت قاعدگی، باروری و یائسگی و عملکرد درست اندامهای تناسلی دارند. در نتیجه در صورت بروز بیماریهایی مانند کیست تخمدان، متخصص زنان بهترین مشاوره را به شما خواهد دارد. در ضمن، درمان تحت نظر بهترین متخصصان زنان به شکل مناسبی پیش خواهد رفت.
شما برای اینکه با پزشک زنان به آسانی و سریع مشورت کنید، میتوانید از ویژگی کلینیک آنلاین اپلیکیشن هرلایف استفاده کنید. شما امکان ارائۀ تصاویر مدارک پزشکی خود را نیز دارید. در نتیجه پزشک زنان شما با اطلاعات کافی تشخیص مناسب داده و برای درمان به شما کمک خواهد کرد.
نکات مهم انواع کیست تخمدان
- کیست تخمدان یک کیسۀ حاوی مایع یا مواد نیمه جامد است که روی سطح خارجی یا داخل تخمدان قرار دارد.
- کیستهای تخمدان در اثر عملکرد تخمدان، تخمک گذاری، اندومتریوز و رشد بافت بدن داخل تخمدان به وجود میآیند.
- داروهای مختلف مانند ال دی، اچ دی، دوفاستون، دیان و متفورمین از جمله داروهایی هستند که در درمان کیست تخمدان تجویز میشوند.
- روش جراحی با لاپاراسکوپی، لاپاراتومی و تخمدان برداری نیز به درمان کیست تخمدان کمک میکنند.
- اصلاح سبک زندگی، انجام ورزش، تغییر رژیم غذایی و مدیریت استرس نیز در درمان کیست تخمدان مؤثر هستند.
- شما برای دستیابی به پاسخ سؤالات خود و رفع نگرانی دربارۀ کیست تخمدان، میتوانید از قابلیت کلینیک در اپلیکیشن هرلایف استفاده کنید. پزشکان متخصص زنان با ارائه مشاورۀ متنی به شما، پاسخگوی سؤالات شما هستند.
پرسشهای پرتکرار
کیستهای تخمدان حاصل از ابتلا به اندومتریوز و سندرم تخمدان پلی کیستیک احتمال ابتلا به ناباروری را افزایش میدهند.
کیستهای مویی تخمدان از جمله کیستهای بی خطر بوده و با داروها رفع میشوند.
خیر. ترکیدن کیست تخمدان اگر مدیریت شود، باعث ناباروری نخواهد شد. اما علل ابتلا به کیست تخمدان، از جمله (PCOS) و اندومتریوز احتمال ناباروری را افزایش میدهند.
منابع: